Çevirmenin notu: Cuma akşamı vodkayı fazla kaçıran paralı asker şirketi Wagner’in patronu Yevgeniy Prigojin, Moskova’ya “yürüyüş” başlattı ve 22 saatin sonunda araya Belarus Devlet Başkanı Aleksandr Lukaşenko’nun girmesiyle hadise çözüldü. Son aylarda internetten video ve ses kayıtları yayımlayıp Savunma Bakanı Şoygu ve Genelkurmay Başkanı Gerasimov’a “mühimmat vermedikleri” gerekçesiyle küfürler eden Prigojin, esasında orduyla sözleşme imzalayarak tasfiye edilme sürecinden rahatsızdı. 1 Temmuz’a kadar Wagner ve benzeri paramiliter teşkilatlanmaların tamamı orduyla sözleşme yaparak silahlı kuvvetlere entegre edilecek. Wagner’in akıbeti şimdilik belirsiz. Batı basınındaki değerlendirmeler -her ne kadar çoğu ezber yargılarla dolu olsa da- dikkate değer. Aşağıda Forbes dergisinin Wagner ve Prigojin’in mali kaynaklarına dair derlemesinin tercümesi mevcut.
***
Wagner parayı nereden buluyor?
Rusya’nın isyancıya dönüşen paralı askerleri sözleşmelerden ve madencilik anlaşmalarından nasıl milyonlar kazandı?
Ana Faguy, Forbes
Rusya’nın Ukrayna’yı işgaline yardım eden Wagner paralı asker grubu, bu hafta sonu kısa süreliğine Devlet Başkanı Vladimir Putin’e karşı kalkışma başlattı; bu, grup ve patronu -oligark Yevgeniy Prigojin- güç topladıktan ve Rusya’nın devlet anlaşmalarını alarak, diğer ulusların tabii kaynaklarından çıkar devşirerek ve istikrarsız rejimleri destekleyerek yüz milyonlarca dolar kazandığı bildirildikten sonra dramatik bir değişim.
Financial Times‘ın yaptığı bir araştırmaya göre Wagner Grubu, zayıf ve savaştan zarar görmüş çok sayıda Afrika ve Orta Doğu ülkesine güvenlik hizmetleri sundu ve Prigojin ile bağlantılı olduğu iddia edilen şirketler, Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden önceki dört yıl içinde bu ülkelerdeki doğal kaynaklardan 250 milyon dolar gelir elde etti.
Suriye: Associated Press ve ABD Hazinesi, 2018’de Wagner’in Rusya’nın müttefiki Devlet Başkanı Beşar Esad’a isyancı gruplarla ve İslam Devleti’yle mücadelesinde yardımcı olduğunu ve Evro Polis gibi Prigojin’le bağlantılı petrol şirketlerine grubun İslam Devleti’nin (veya IŞİD’in) elinden kurtardığı petrol ve gaz sahalarından elde edilen kazançtan yüzde 25 pay teklif edildiğini bildirdi.
Financial Times‘a göre Evro Polis, ABD tarafından yıllar önce yaptırım uygulanmasına rağmen, Suriye İç Savaşı sırasında petrol sahalarını IŞİD’den geri alarak sadece 2020 yılında 134 milyon dolar brüt satış ve 90 milyon dolar kâr elde etti.
Orta Afrika Cumhuriyeti: Hükümeti desteklemek ve ülkenin otokratik liderine karşı olası bir darbeyi durdurmak için paralı askerler sağlama karşılığında, Wagner ile bağlantılı firmaların ülkedeki altın ve elmas madenciliğinin yanı sıra ormancılık hakları üzerinde kayda değer bir kontrole sahip olduğu bildiriliyor.
Tahminler farklılık gösterse de Orta Afrika Cumhuriyeti’ndeki kazanç oldukça fazla: Politico tarafından bu yılın başlarında ele geçirilen bir diplomatik telgraf Wagner’in madencilikten karının 1 milyar dolara yakın olabileceğini öne sürerken CBS, Wagner’e bağlı orman işletmelerinin yaklaşık 1 milyar dolar kazanç getirdiğini ve bir altın madeninin 2,7 milyar dolara kadar kazanç getirebileceğini tahmin etti.
Sudan: Organize Suç ve Yolsuzluk Raporlama Projesi’ne görePrigojin, benzer şekilde M Invest adında kontrol ettiği iddia edilen bir şirket aracılığıyla altın madenciliği haklarını hedef alan teşebbüslerde bulunuyor; eski diktatör Ömer El Beşir döneminde Sudan hükümeti, M Invest’in bir iştirakinden yüzde 30 pay alma hakkından feragat etmişti.
New York Times‘ın haberine göre, El Beşir artık iktidarda olmasa da Prigojin’in M Invest’inin iştiraklerinden biri hala Sudan’da bir altın işleme tesisi işletiyor ve CNN‘in haberine göre Rus gruplar 2021’de Sudan’dan 1,9 milyar dolar değerinde altın çıkaran kaçakçılık pazarının büyük kısmından sorumlu (Prigojin madencilik şirketiyle bağlarını reddediyor).
Rusya: Britanya hükümetinin yakın tarihli bir raporuna görePrigojin, kendi ülkesinin yiyecek ve içecek endüstrisinde işe başladı, bu nedenle yabancı paralı askerlik sözleşmeleri ve maden haklarına ek olarak, Prigojin’e bağlı kuruluşlar “şişirilmiş kamu sözleşmelerinden” gelir elde ediyor.
ABD hükümeti destekli bir haber kuruluşu olan Current Time‘ın haberine göre, Prigojin tarafından yönetilen şirketler, 2011’den 2019’a kadar Rus hükümetinden yemek hizmeti için olduğu belirtilen en az 3 milyar dolarlık sözleşme aldı.
Şaşırtıcı gerçek
ABD Dışişleri Bakanlığı’nın siyasi işlerden sorumlu müsteşarı Victoria Nuland bu yılın başlarında Kongre’ye verdiği ifadede Orta Afrika Cumhuriyeti ve Mali gibi ülkelerdeki altın madenciliğinin “[Wagner grubu savaşçılarının] Ukrayna’da giriştikleri mücadeleyi doğrudan finanse ettiğini” söyledi.
Nelere dikkat etmeli?
Wagner Grubunun kaynak zengini bazı ülkelerde sahip olduğu güçlü hakimiyet nedeniyle ABD hükümeti, Prigojin liderliğindeki grubun gelecekteki potansiyel haneye tecavüzlerinden kaygı duyuyor. Wall Street Journal‘ınhaberine göre ABD özellikle grubun Libya petrolüne erişmeye çalışmasından kaygı duyuyor zira grup çatışmaların yaşandığı bu ülkede aktif olmaya devam ediyor ve sızan ABD hükümet belgeleri, Wagner’in çeteleri çökertmek için Haiti hükümetiyle sözleşme yapmaya çalıştığını gösteriyor.
Gündemdeki başlıklar
Prigojin, Rus ordusunu grubun kamplarından birine saldırmakla suçladıktan sonra cuma günü Wagner Grubu adına silahlı bir isyan başlattı. Ukrayna’da Rus birlikleriyle birlikte savaşan Wagner Grubu, daha sonra Rusya’nın Voronej ve Rostov kentlerindeki askeri üslerin kontrolünü ele geçirdi. Savaşçılar Moskova’ya doğru yürüyüşe geçti, fakat başkente varmadan önce Prigojin ve Putin isyanı durdurma konusunda anlaştı. Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov’a göre anlaşmanın şartları Prigojin’in Belarus’a geçmesi ve silahlı kalkışmaya karışan hiç kimsenin suçlanmayacağını söylüyordu. Pazar günü Wagner birlikleri Rostov ve Voronej’den çekilmeyebaşladı. Kalkışma, Prigojin ile Ukrayna’daki işgali kötü yönetmek ve Wagner güçlerini ikmalden mahrum bırakmaklasuçladığı Rus askeri liderleri arasında aylardır süren çekişmenin ardından geldi.
Anahtar arka plan
Prigojin’in Rusya’daki güçlü rolü 1990’larda Putin’le tanıştırılmasıyla başladı. Eski bir mahkumken restoran işletmeciliğine başlayan Prigojin, hükümetle yaptığı sözleşmeler sayesinde “Putin’in aşçıbaşısı” olarak tanındı ve Putin ile yakın bir ilişki kurdu. Prigojin 2014 yılında paralı askerlik şirketi Wagner Group’u kurdu, ancak geçen yıla kadar grubun sahibi olduğunu defalarca reddetti ve Afrika’daki maden işletmeleriyle alakası olduğunu da sık sık yalanladı. Bünyesinde 25 binden fazla asker barındıran grubun, 2014 yılında Kırım’ın ilhakı sırasında Moskova’ya yardım ettiği ve ticari ve jeopolitik gerekçelerle Afrika hükümetleriyle sözleşmeler yaptığı bildirildi. Grup aynı zamanda Rusya’nın Ukrayna’yı işgaline de yoğun bir şekilde dahil oldu ve Rus hapishanelerindeki mahkumları savaşa dahil etti. Wagner Grubu yıllar içinde -milyonlar kazanırken- doğal kaynaklara sahip olduğu Afrika ve Orta Doğu ülkelerinin çoğunda cinayet, işkence ve tecavüz gibi çok sayıda insan hakları ihlaliyle suçlandı.
Önemli alıntı
Orta Afrika Cumhuriyeti’nden maden ekonomisti Abdoul Aziz Sali, geçen yılın sonlarında New York Times‘a “Ruslar her şeyi kontrol ediyor. Kibirli ve şiddet yanlısılar. Bir toplantıya geldiklerinde oturmuyorlar bile,” demişti.
Yanıt
Bu yılın başlarında ABD Hazine Bakanlığı, daha fazla yaptırım ve dünya çapında iş yapma kabiliyetini sınırlamak amacıyla Wagner Group’u sınır aşan bir suç örgütü olaraktanımladı. Grup, mensuplarının yanı sıra bir bütün olarakkuruluşu hedef alanlar da dahil olmak üzere başka yaptırımlarla da karşı karşıya kaldı. Wagner Grubu gibi yaptırım uygulanan şirketlerle ticaret yapan yabancı şirketlerin ABD doları ya da ABD finans sistemini kullanma hakları ellerinden alınabilir, fakat Prigojin ile bağlantılı şirketlerin karmaşık bir firmalar ağı aracılığıyla işlerini canlı tuttukları iddia ediliyor.
Prigojin aynı zamanda 2016 başkanlık seçimlerine müdahale etmekle suçlanan bir “trol çiftliği” olan Internet Research Agency’nin finansmanından da sorumlu. Prigojin 2018 yılında federal savcılar tarafından suçlandıktan sonra seçimlere müdahale ettiğini kabul etmişti.
