2024 yılında Rusya’nın petrol ve doğalgaz gelirleri ilk kez düşüş gösterdi; bunun nedeni, petrol fiyatlarının düşmesi ve ruble kurundaki dalgalanmalar oldu. Rusya’nın federal bütçesindeki petrol ve doğalgazın payının önümüzdeki yıl yüzde 27’ye kadar düşmesi bekleniyor.

Rusya’nın federal bütçesinin petrol ve doğalgaz gelirleri, 2024 yılında ilk kez bir önceki yılın aynı dönemine göre azalmaya başladı.

2023 ekim ayında 1,635 trilyon ruble olan petrol ve doğalgaz gelirleri, bu yıl ekim ayında 1,212 trilyon ruble seviyesinde gerçekleşti.

Gelir düşüşünün temel sebebi, petrol fiyatlarındaki düşüş olarak öne çıkıyor. 2023 yılı ekim ayında, vergi hesaplamaları bir varil Ural petrolü fiyatı olan 63,57 dolar üzerinden yapılırken, bir önceki yıl bu fiyat 83,18 dolar ile yaklaşık yüzde 30 daha yüksekti.

Bu durum, maden çıkarma vergisi gelirlerinde 200 milyar ruble, ek gelir vergisi gelirlerinde ise 100 milyar ruble düşüş yaşanmasına yol açtı.

Ayrıca, her iki vergi de o dönemde yüksek olan dolar kuruna bağlı olarak hesaplandığından, bu değişim gelirlere de yansıdı (Ekim ayı ortasında dolar kuru 100 ruble üzerinde iken, ay sonunda 93 rubleye kadar düştü).

Ekim 2023 aynı zamanda yakıt krizinin zirve yaptığı bir dönemdi. Bu süreçte borsa fiyatları yüzde 20’den fazla arttı ve bu durum, petrol şirketlerinin devletin sağladığı “sönümleyici ödemeleri” kaybetmelerine neden oldu.

Devlet, iç pazara yakıt tedarikini teşvik etmek amacıyla ihracat fiyatıyla iç pazar fiyatı arasındaki farkı kısmen telafi ediyordu. Bu dönemde önemli bir tasarruf sağlanmış oldu: 2023 eylül ayında amortisman ödemeleri toplam 299 milyar ruble iken, bu rakam ekim ayında 107 milyar ruble olarak gerçekleşti (Eylül ayında ise 146 milyar rubleydi).

Bu sayede 2023 ekim ayı, petrol ve gaz gelirleri açısından tarihsel olarak en yüksek dönemlerden biri oldu (Nisan 2022’de bu rakam 1,8 trilyon rubleye ulaşmıştı).

Diğer aylarda da geçen yıla göre yüksek gelir elde edilmiş olsa da eylül ayında fark sırasıyla 772 milyar ruble ve 740 milyar ruble ile görece azdı. 10 aylık dönemde petrol ve doğalgaz gelirleri toplam 9,5 trilyon rubleyi aşarken, 2022 yılının tamamında bu rakam 8,8 trilyon ruble olarak kaydedilmişti.

Petrol ve doğalgaz gelirlerinin federal bütçe içindeki payı, 2020 ve 2022 yıllarındaki istisnai dönemler hariç, son 10 yıldır azalıyor. 2020 yılında petrol fiyatlarının düşmesiyle (yüzde 28,6’ya), 2022 yılında ise tam tersine artışla (yüzde 41,6’ya) bu oran değişmişti.

Genel olarak, 2013-2014 yıllarında bütçenin yaklaşık yarısını oluşturan petrol ve doğalgaz gelirleri, 2023 sonunda bütçenin yüzde 34,2’sini oluşturarak üçte birin altına geriledi.

2023’ün dokuz ayı sonunda petrol ve doğalgaz gelirlerinin payı yüzde 32 civarında gerçekleşti; 2024 yılında ise bu oranın yüzde 27 seviyesine düşmesi bekleniyor.

Zarar eden Gazprom, 2025 yılından itibaren gaz için ek maden çıkarma vergisi ödemelerini durduracak (ayda 50 milyar ruble), ancak petrol ve doğalgaz dışı vergilerdeki artış -özellikle kişisel gelir ve şirket kârları vergilerindeki yükseliş- bütçeye 2,6 trilyon ruble ek katkı sağlayacak.

Bu vergilerden sağlanacak gelirler federal bütçeye aktarılacak.

Rus enerji şirketi Novatek’in Arktik LNG-2 projesi, uluslararası yaptırımlar nedeniyle zorluklarla karşılaşıyor; projenin bazı aşamaları ertelenirken tanker teslimatları ve finansman sağlama konularında aksaklıklar yaşanıyor.

Rusya’nın en büyük sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) üreticisi olan Novatek, yılda toplam 19,8 milyon ton kapasiteye sahip Arktik LNG-2 projesinin ilk hattını tamamladı.

Yetkililer, ilk hattın aralık ayı sonunda faaliyete geçtiğini ancak projeye ve tanker filosuna uygulanan yaptırım kısıtlamalarının LNG sevkiyatlarını engellediğini belirtti.

Yaklaşık 20-21 milyar dolara mal olan ve Gıdan Yarımadası’nda yer alan proje, her biri yılda 6,6 milyon ton LNG kapasiteli üç yerçekimi bazlı sıvılaştırma hattını kapsıyor.

Arktik LNG-2’nin ikinci ve üçüncü aşamalarının sırasıyla 2024 ve 2026’da tamamlanması planlanıyordu, ancak yaptırımlar bu tarihlerin ertelenmesine neden olabilir.

Novatek, 2026 yılına kadar küresel LNG pazarındaki payını ikiye katlayarak yaklaşık yüzde 10’a çıkarmayı hedefliyor.

Proje ortakları arasında Novatek (yüzde 60), Fransız TotalEnergies (yüzde 10), Çinli CNPC (yüzde 10), CNOOC (yüzde 10) ve Japon Mitsui-JOGMEC konsorsiyumu (yüzde 10) yer alıyor.

Her bir ortak, projedeki payına göre üretilen LNG üzerinde hak sahibi. Buna göre, Novatek yılda 11,9 milyon ton LNG üretirken yabancı ortakların her biri yılda yaklaşık 2 milyon ton üretim yapacak.

Novatek başlangıçta, Rus ve yabancı bankalardan yaklaşık 9,5 milyar avro tutarında proje finansmanı sağlamayı planlıyordu. Fakat Mart 2022’den itibaren, uluslararası bankalar ve Arktik LNG-2 hissedarları, yaptırımlar nedeniyle finansman sağlamayı durdurdu. Rus bankaları ise ek finansman sağlamaya istekli olduklarını bildirdi.

Arktik LNG-2, LNG ihraç etme lisansına sahip. Mevcut bilgilere göre, Reuters ajansının kaynakları Novatek’in yılda 4,3 milyon tonluk LNG alıcısına mücbir sebep ilan ettiğini bildirdi.

Kommersant’a göre, Mitsui, Arktik LNG-2 projesi için tanker teslimatında şüphe taşıyor ve Zvezda Tersanesi, proje için iki tankerin teslimatını 2025’e erteledi.

Reuters ajansının kaynaklarına göre, Arktik LNG-2’nin ilk hattındaki üretim kış dönemi için 11 Ekim’de durduruldu.

Novatek’in iştiraki, Barents ve Bering denizlerinde LNG ve kondensatı gemiden gemiye aktarmayı planlıyor. Kpler ve LSEG verilerine göre, onaylanan Arktik LNG-2 projesi kapsamında yüklenen dört tanker, halen alıcıya teslim edilmeyi bekliyor.

Hintli yetkililer, Hindistan’ın Arktik LNG-2 projesinden LNG satın almayacağını belirtti.

Aralık sonunda Rusya Başbakan Yardımcısı Aleksandr Novak, Arktik LNG-2’nin ilk aşamasının faaliyete geçtiğini ve ilk sevkiyatların 2024’ün ilk çeyreğinde başlayacağını açıkladı.

Reuters‘ın kaynaklarına göre, Novatek, müşterilerine Arktik LNG-2 projesinden yapılacak sevkiyatlar için mücbir sebep bildiriminde bulundu. Kommersant, ABD yaptırımlarının yabancı hissedarların projede fors majör ilan etmesine yol açtığını bildirdi.

Arktik LNG-2 projesinin sırları: Yaptırımlar gerçekten işe yarıyor mu?

Çin, Hindistan ve Türkiye, AB’nin ambargosu sonrası Rus kömürüne yönelmelerine rağmen, 2024 yılında bu alımları keskin bir şekilde azalttı.

Rusya Enerji Bakanlığı istatistiklerine hâkim iki kaynağın Vedomosti‘ye verdiği bilgilere göre, Avrupa Birliği (AB) ambargosunun ardından Rus kömürünün en büyük alıcıları haline gelen Çin, Hindistan ve Türkiye, 2024 yılı başından bu yana Rusya’dan yaptıkları kömür alımlarını keskin bir şekilde azalttı.

Kaynaklara göre, 2024 yılının ocak-eylül döneminde Çin’e yapılan kömür ihracatı, geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 9,5 azalarak 53,7 milyon tona geriledi.

Hindistan’a yapılan ihracat yüzde 23 düşüşle 20,1 milyon tona, Türkiye’ye yapılan ihracat ise yüzde 35 azalışla 15,3 milyon tona indi.

Güney Kore’ye yapılan kömür sevkiyatı yıllık bazda 1,6 kat azalarak 5 milyon tona düşerken, Japonya’ya ihracat ise 9,3 kat azalarak 385 bin 600 tona geriledi. Rusya’nın Birleşik Arap Emirlikleri’ne yaptığı dokuz aylık kömür sevkiyatı da yüzde 20 azalarak 3,1 milyon tona düştü.

Aynı zamanda, Vietnam’a yapılan kömür ihracatı 4,7 kat artışla 1,1 milyon tona, Hong Kong’a yapılan ihracat ise yüzde 10 artışla 10,4 milyon tona yükseldi.

Komşu ülkeler arasında, Rusya’dan kömür ithalatını en çok artıran ülke 17 kat artışla 5,7 milyon tona çıkan Belarus oldu. Kazakistan’a yapılan sevkiyat yüzde 33 artarak 452 bin 900 tona, Abhazya’ya yapılan sevkiyat ise 3,4 kat artarak 78 bin tona ulaştı.

Ocak-eylül döneminde Rusya’dan toplam kömür ihracatı yıllık yüzde 14 düşüşle 132,5 milyon tona geriledi. Buhar kömürü ihracatı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 17 azalarak 108,3 milyon ton olurken, koklaşabilir (metalürjik) kömür arzı ise yüzde 3 artışla 24,3 milyon tona ulaştı.

Öte yandan, eylül ayında Rusya’nın toplam kömür ihracatı yıllık bazda yüzde 21,5 oranında azalarak 12,5 milyon tona düştü.

Vedomosti‘ye bilgi veren kaynaklara göre, ocak-eylül döneminde Rusya’da kömür üretimi geçen yılın aynı dönemine göre yaklaşık yüzde 1 düşerek 320,4 milyon tona indi.

Üretim artışı, Rus tüketicilere yapılan sevkiyatların yüzde 8 artarak 143,3 milyon tona ve kömür rezervlerinin yüzde 9 artarak 42,7 milyon tona ulaşmasıyla desteklendi.

Enerji Bakanlığı’na göre, 2023 yılında Rusya’nın kömür üretimi yüzde 1,1 azalarak 438,7 milyon tona, ihracatı ise yüzde 3,9 düşüşle 212,5 milyon tona geriledi.

2023 yılında Rus kömürünün en büyük ithalatçıları ise Çin (100,9 milyon ton, 2022’ye kıyasla yüzde 50 artış) ve Hindistan (26 milyon ton, yüzde 31 artış) oldu.

Öte yandan Alman Uluslararası Güvenlik İşleri Enstitüsü’nde araştırmacı olan Janis Kluge, AB’nin kömür tedarikine uyguladığı ambargonun Rusya’nın kömür endüstrisine ağır bir darbe vurduğunu savundu.

Enerji Bakanlığı’na bağlı analiz merkezi AC TEK’in değerlendirmelerine göre, kömür endüstrisi 2024 yılında kârsız hale geldi. Bir yıl önce kömür madencileri 357 milyar ruble kâr elde etmişken, bu yıl vergi öncesi zararlarının 34 milyar ruble civarında olduğu tahmin ediliyor.

Analistler, ekonominin en büyük hammadde sektörlerinden biri olan kömür endüstrisinin iflasın eşiğinde olduğunu ifade etti.