Asya-Pasifik’teki jeopolitik çekişmeler bu hafta Cakarta’da düzenlenen 43. Güneydoğu Asya Ülkeleri Birliği (ASEAN) zirvesine de yansıdı, bu yılın dönem başkanı Endonezya dünya liderlerine çatışmadan geri adım atmaları çağrısında bulundu.
Perşembe günü sona eren toplantılarda ABD, Japonya, Çin ve diğer ülkeler, Myanmar’daki iç çatışmaya verilecek yanıt ve Güney Çin Denizi’ndeki toprak anlaşmazlıkları da dahil olmak üzere önemli sorunlar karşısında kendi çözümlerini sunarken diğer yandan da bölgesel ortaklıklarını güçlendirmeye çalıştılar.
Dönem başkanlığını Laos’a devreden, Endonezya Devlet Başkanı Joko Widodo’nun perşembe günkü 18 ülkeli Doğu Asya Zirvesi’nde büyük güçler arasındaki “yıkıcı” rekabete karşı uyarıda bulunmasıyla birlikte ekonomik ve siyasi meselelere ilişkin görüşmelerde gerginlikler yaşandı.
Widodo, ABD, Japonya, Güney Kore, Avustralya, Kanada ve Hindistan gibi ortak ülkelerin üst düzey yetkililerinin önünde yaptığı konuşmada “Her liderin yeni çatışmalar, yeni gerilimler ve yeni savaşlar yaratmama konusunda eşit sorumluluğu vardır” dedi ve “farklılıkları yönetemezsek dünya yok olur” uyarısında bulundu.
ASEAN üyelerinin çoğu taraf tutmaktan özenle kaçınırken, özellikle Tayvan ya da Güney Çin Denizi konusunda bölgesel bir çatışma olasılığından ve bunun daha geniş ekonomik sonuçlarından endişe duymaya devam ediyorlar.
Yaklaşık 700 milyonluk bir nüfusa sahip olan ASEAN ülkeleri büyümenin merkez üssü olmaya çalışırken, bloğun istikrarın devam etmesi yönündeki arzularını da yansıttılar.
Bloğun önündeki önemli hedeflerden biri de ekonomik ve mali entegrasyonu derinleştirme meselesiydi.
Bu kapsamda, serbest ticaret alanlarının genişletilmesi ya da yükseltilmesine yönelik müzakereler, QR kodları ve bölgesel para birimlerinin kullanıldığı bölgesel bir sınır ötesi ödeme sisteminin kurulması ve elektrikli araçlara yönelik standartların uyumlaştırılması gibi adımlar atıldı.
Büyük güç rekabeti
ASEAN ekonomisi, bu yıl beklenen %4’lük büyüme ile küresel bağlamda önemli bir bileşen olduğunu kanıtladı. Bölgenin artan ekonomik önemi, başta Washington ve Pekin olmak üzere büyük güçlerin üye ülkelerle daha yakın ilişkiler kurmasına yol açarken, diğer yandan da bölge stratejik bir rekabet alanına dönüştü.
Bu haftaki toplantılara Devlet Başkanı Xi Jinping’in yerine katılan Çin Başbakanı Li Qiang, grubu yeni bir soğuk savaşa karşı çıkmaya ve artan rekabette taraf tutmamaya çağırdı.
Li, ASEAN ülkelerinin “farklılıkları ve anlaşmazlıkları uygun bir şekilde ele almaları” gerektiğini de sözlerine ekledi.
Çinli Başbakan ayrıca, biri tarımı “gıda direncini inşa etmek için yeni bir büyüme motoru” haline getirmeyi amaçlayan ve diğeri ileri imalat, dijitalleşme ve temiz enerji alanlarında teknoloji işbirliğini güçlendirmeye yönelik olmak üzere çeşitli anlaşmalar imzaladı. İki taraf ayrıca denizcilik işbirliğini ve altyapı gelişimini artırmayı taahhüt etti.
ABD ise, özellikle Pekin’in Güney Çin Denizi’ndeki denizcilik iddiaları ve eylemleri karşısında, “kurallara dayalı uluslararası düzenin korunmasında ASEAN ile ortak çıkarlarının” altını çizdi.
Başkan Yardımcısı Kamala Harris tarafından temsil edilen ABD ayrıca denizcilik işbirliğini genişletme, dijital inovasyon ve sürdürülebilir altyapı konularında ortaklıkları teşvik etme ve blokla resmi temasları kolaylaştırmak için yeni bir merkez kurma konusunda anlaştı.
ABD’nin bölgedeki dış politikası uzun zamandır güçlü savunma ve güvenlik bağlarına odaklanmış durumda ancak Washington aynı zamanda Çin’in bu bölgede artan etkisine karşı koymak için ittifak ve ortaklıkları güçlendirmenin yeni yollarını arıyor.
Uzmanlar ayrıca bu hafta sonu Yeni Delhi’de yapılacak G20 Zirvesine katılacak olan ABD Başkanı Joe Biden’ın Cakarta’da bulunmamasının, ABD’nin blok üzerindeki etkisini yeniden ortaya koymak için kaçırılmış bir fırsat olduğunu ve birçok bölge liderinin hayal kırıklığını ifade ettiğini belirtiyor.
Japonya açısından ise, Başbakan Fumio Kishida ve ASEAN liderleri, ikili işbirliğinin 50. yıldönümü münasebetiyle aralık ayında Tokyo’da düzenlenecek özel bir zirve öncesinde ilişkileri kapsamlı bir stratejik ortaklığa yükseltme konusunda anlaştı. Kishida ayrıca Tokyo’nun altyapı ve teknik işbirliği sunacağı yeni bir girişimi de duyurdu.
Uzmanlara göre, tüm büyük güçler uluslararası meşruiyetlerini artırmak için ASEAN’dan diplomatik destek almaya çalıştı.
Harita krizi ve Ukrayna savaşı bildiride yer almadı
Zirvedeki diğer önemli gündem de, Myanmar’da devam eden askeri yönetimdi. Ülkedeki askeri liderler görüşmelere davet edilmedi.
Toplantıda ASEAN liderleri, Filipinler’in 2026’da Myanmar’ın yerine blokun dönüşümlü liderliğini üstlenmesi ve sadece yıllık başkan yerine üç üyenin cuntaya karşı birlikte çalışması da dahil olmak üzere bir dizi önlem üzerinde anlaştı.
Güney Çin Denizi’nde tırmanan gerilime gelince, geçen ayın sonlarında Çin’in tartışmalı bölgelerde hak iddia eden yeni bir bölgesel harita yayınlamasına gelen eleştirilere rağmen, grubun sonuç bildirisinde deniz ihtilaflarından bahsedilmedi.
Liderlerin açıklamasında Ukrayna savaşına da değinilmedi.
Singapur Başbakanı Lee Hsien Loong perşembe günü, üye ülkelere yardımcı olacak politikalar üzerinde önemli anlaşmalara varma ve işbirliği yapma kabiliyetine atıfta bulundu.
Toplantıya, Endonezya Devlet Başkanı Widodo’nun, “ASEAN’ın büyük güçler için bir vekalet arenası haline gelmemesini ve kendi yönünü çizmesini sağlamak gerekiyor” ifadesi damga vurdu.
