Avrupa Birliği’nin Rusya’ya yönelik LPG ambargosunun tam olarak yürürlüğe girmesiyle birlikte, Rusya’nın LPG ihracat akışlarında önemli değişiklikler yaşandı. Polonya ve Baltık ülkelerine olan sevkiyatlar azalırken, Türkiye, Orta Asya, Çin gibi pazarlara yönelim arttı.

Avrupa Birliği’nin (AB) 20 Aralık 2024 tarihinden itibaren Rusya’dan Avrupa’ya sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) tedarikine yönelik uyguladığı yaptırımlar, 19 Aralık 2023 tarihinden itibaren başlayan 12 aylık geçiş döneminin ardından tam olarak yürürlüğe girdi.

Tüccarların tahminlerine göre, Rusya’dan yapılan toplam LPG ihracatının yaklaşık yüzde 20’sini ve doğrudan AB ülkelerine yapılan ihracatın yaklaşık yüzde 10-15’ini oluşturan 2901 gümrük kodu (TN VED) grubundaki LPG türleri (normal bütan ve izobütan) ambargo kapsamı dışında bırakıldı.

Yaptırımlardan sonra LPG ihracat akışları nasıl değişti?

Yıl boyunca, Aralık 2023’ün sonundan günümüze kadar, Rus ihracatçılar Polonya ve Baltık ülkelerinden bazı hacimlerde propan ve bütanı limanlara (Ust-Luga, Temryuk, Gürcistan Kulevi) yönlendirdi.

Buradan yakıt gaz tankerleriyle çoğunlukla Türkiye’ye, demiryoluyla Orta Asya ülkelerine, Çin’e ve Rusya iç pazarına ihraç edildi.

Kasım ayında Rusya’dan Polonya’ya demiryoluyla yapılan her tür LPG sevkiyatı, Kasım 2023’teki 90 bin tondan 37 bin tona, Baltık ülkelerine (Letonya, Litvanya ve Estonya) yapılan sevkiyat ise 49 bin tondan 24 bin tona düştü.

Rusya’dan Orta Asya ülkelerine (Tacikistan, Özbekistan, Kırgızistan ve Kazakistan) bu yılın Kasım ayında yapılan LPG ihracatı, 2023 Kasım ayındaki 36 bin tona karşılık 60 bin ton, Afganistan’a ise 13 bin tona karşılık 32 bin ton oldu.

Rus LPG’sinin hem demiryolu hem de tankerlerle teslim edildiği Rusya ve Çin sınır kapıları yanı sıra Ermenistan, Gürcistan, Azerbaycan, Moğolistan ve diğer ülkelere yapılan LPG sevkiyatları da arttı.

Reuters ajansına konuşan sektör kaynaklarına göre, Ocak-Kasım 2024 döneminde Rusya’dan demiryoluyla yapılan LPG ihracatı, Ocak-Kasım 2023 dönemine kıyasla yüzde 7,2 oranında azalarak yaklaşık 3 milyon tona geriledi.

Aynı zamanda, bu yılın ocak-kasım döneminde Avrupa Birliği’ne (Polonya, Baltık ülkeleri, Finlandiya, Macaristan ve Bulgaristan) yapılan sevkiyatların payı 2023’teki yüzde 45’ten yüzde 40’a düşerken, deniz yoluyla yapılan sevkiyatlar (özellikle Ust-Luga ve Temryuk’tan Türkiye’ye) yüzde 31’den yüzde 23’e, Afganistan’a yüzde 6,2’den yüzde 9,1’e, Orta Asya ülkelerine yüzde 5,6’dan yüzde 7,5’e, Çin’e ise yüzde 5,6’dan yüzde 8,2’ye yükseldi.

Rusya’dan Avrupa LPG ihracatı devam edecek mi?

Piyasa katılımcıları, Rusya’dan Avrupa’ya LPG ihracatının durmayacağını, ancak AB ambargosu altında olmayan normal bütan ve izobütan tedarik etmek üzere yeniden yapılandırılacağını düşünüyor.

Bir kaynak, “Rusya’dan gelen bütan, Avrupa’dan veya diğer bölgelerden gelen propan ile karıştırılabileceği ve yerel pazar için bir propan-bütan karışımının üretileceği Polonya’ya tedarik edilmeye devam edecek. Buna ek olarak, bütan petrokimya endüstrisinde, özellikle Macaristan’da talep görüyor ve buradaki hacimler şu anda Rusya’dan Belarus ve Polonya üzerinden transit geçiyor,” dedi.

Kaynaklar, örneğin Lukoil’ün propan-bütan karışımı üretimini azaltabileceğini ve Permnefteorgsintez’den normal bütan üretimini ve ihracatını ayda 2 bin tondan 6 bin tona çıkarabileceğini söyledi.

Afganistan ve Orta Asya, ana tüketiciler haline geliyor

Tüccarlar, bir başka olası seçeneğin de Rusya’dan Orta Asya ülkelerine yapılan sevkiyatları ikame edecek operasyonlar olabileceğini, Kazakistan’dan komşu ülkelere yapılan sevkiyatlar yerine Polonya ve Baltık ülkelerine yönelik LPG sevkiyatlarının artabileceğini belirtiyor.

Ajansa konuşan tüccarlardan biri, “Her şey ilgili tarafların kendi aralarında anlaşıp anlaşamayacağına bağlı, pek çok nüans var. Önümüzdeki yılın ilk yarısında bu yönde bir hareket görebileceğimizi düşünüyorum,” değerlendirmesini yaptı.

Bir diğer olası yol ise LPG hacminin Rusya’dan Özbekistan’a yönlendirilmesi, buradan da propan-bütanın kısmen Afganistan’a yönlendirilmesi ki, Rusya’da hala yasaklı örgütler listesinde olan Taliban hareketi nedeniyle bazı Rus üreticiler henüz doğrudan çalışmaya hazır değil.

Bir piyasa katılımcısı, “Taliban yakın gelecekte yasaklı örgütler listesinden çıkarılırsa, ki her şey bu yönde ilerliyor, Rusya’dan Afganistan’a LPG tedariki daha da artacaktır,” diye konuştu.

Aynı zamanda, Gazprom, Rosneft, Forteinvest ve diğer bazı Rus üreticiler şu anda Afganistan’a doğrudan LPG tedarik ediyor.

Afganistan’a LPG tedariğindeki artış da şu anda mallar için ödeme sorunları nedeniyle engelleniyor.

Tüccarlardan biri, “Biz tedarik etmeye hazırız ama Afgan ortaklarımız sadece nakit ödeme yapmak istiyor. Peki bu ‘nakit’ ile ne yapmamız gerekiyor? Rusya Federasyonu’na ithal etmeye çalışırken ek sorular ve sorunlar olabilir,” diye ekledi.

Rusya’dan Çin’e LPG ihracatı artabilir

Tüccarlara göre, Çin, LPG hacimlerinin yeniden yönlendirilebileceği potansiyel satış kanallarından biri.

Şu anda Rusya’dan Çin’e LPG ihracatı hem Zabaykalsk-Mançurya (Zabaykalskiy Krayı) ve Mahalino-Hunçun (Primorskiy Krayı) sınır kapıları üzerinden demiryolu taşımacılığı ile hem de yakıtın tankerlerle veya tank konteynerlerle Çin’e ihraç edildiği Çin sınırındaki aynı bölgelerdeki gaz dolum istasyonları aracılığıyla gerçekleştiriliyor.

Bir tüccar, “Mevcut kanallar aracılığıyla tedarikte büyüme potansiyeli var ve ayrıca çok kısa bir süre önce inşa edilen Blagoveshchensk ve Heihe arasındaki köprü üzerinden tedarik başlatma olasılığı da var,” dedi.

Çin’e bir başka satış kanalı da Moğolistan üzerinden demiryoluyla Zamın-Uud’a ve oradan da karayoluyla Çin’e transit geçiş olabilir.

Bir sektör kaynağı, “Bu güzergâhta şimdiden deneme amaçlı LPG teslimatları yapılıyor,” diye konuştu.

Buna ek olarak, Remstal’in Sovetskaya Gavan limanındaki LPG aktarma deniz terminali’nin 2025 yılı sonunda faaliyete geçmesi planlanıyor; tüccarlara göre bu da Güney Kore’ye, Çin’deki limanlara, Vietnam’a ve diğer güney Asya ülkelerine LPG tedariki için yeni fırsatlar yaratacak.

Rusya’nın iç pazarı ambargodan nasıl faydalanacak?

Şu anda ve önümüzdeki aylarda, ihracat akışlarının yeniden dağıtımı gerçekleşirken, LPG piyasası katılımcıları Rusya Federasyonu iç pazarına yapılan sevkiyatlarda bir artış bekliyor.

Otogaz segmentinde tüketimin mevsimsel olarak azalmasıyla birlikte hem OTC piyasasında hem de St Petersburg Uluslararası Ticaret Borsası (SPIMEX)’de üreticilerin LPG arzındaki artış, büyük toptan satış fiyatlarında keskin bir düşüşe yol açtı: Kasım sonunda ton başına 28 bin ruble (KDV dahil) olan fiyatlar aralık ayında 14 bin ruble (KDV dahil) civarına geriledi.

Reuters‘in hesaplamalarına göre, ihracat şu anda Rusya pazarına, özellikle de Polonya’ya ton başına yaklaşık 220-230 dolar ve Azak-Karadeniz limanlarına (Temryuk, Taman) ton başına 200-210 dolar daha fazla prim yapıyor.

Tüccar, “Ancak Polonya’ya LNG tedariki artık yasaklandı ve güneydeki deniz limanları ya çalışmıyor (Taman, Kavkaz limanı) ya da maksimum düzeyde yüklenmiş durumda (Temryuk, Batum, Kulevi),” dedi.

Bir başka sektör kaynağı da iç piyasa katılımcılarının “şu anda şanslı” olduğunu ekledi.