İsrail’in büyük psikolojik harekat ile başlattığı Hizbullah operasyonu başarısızlıkla sonuçlanır sonuçlanmaz yıllardır Suriye’nin İdlib bölgesinde yuvalanmış durumdaki cihatçı terör örgütleri bir anda harekete geçtiler. Türkiye’deki siyasal İslamcı gruplar arasında çok ciddi bir heyecana yol açtığı gözlemlenen başta HTŞ (Heyet Tahrir el Şam) ve bileşenlerinin başlattığı ileri harekatın bu satırlar kaleme alınırken (Salı erken akşam saatleri) Suriye’nin en büyük kenti Halep’in kontrolünü ele geçirdikten sonra güneye Hama’ya yöneldiği; ancak orada şimdilik Suriye ordusu tarafından durdurulduğu bildiriliyordu.

İsrail’in Hizbullah saldırısının başlangıcında (17-18 Eylül) bu örgütün kullandığı çağrı cihazlarını ve telsizleri patlatıp Hasan Nasrullah başta olmak üzere lider kadroyu katledince ‘Hizbullah bitti, İsrail müthiş iş çıkardı’ diye başlıklar atan Türk medyası ve siyasal İslamcılar o günlerde İdlib merkezli yeni bir Suriye harekatının ipuçlarını vermekteydiler. Buna göre Hizbullah bitmişti ve artık İsrail’in Lübnan’ı ezip geçmesi an meselesiydi. Hem Lübnan hem de Golan bölgesinden hızla Suriye’ye geçecek ve Esat ‘rejimi’ dedikleri güçlerin üzerine çullanacaktı. İşte bu senaryoda başka bir detay daha vardı. Kuzeyde sınırımızdaki İdlib’de yuvalanmış olan HTŞ liderliğindeki Cihatçı terör örgütleri de kuzeyden harekete geçecek ve Suriye’nin sonunu getireceklerdi.

Hatta bu senaryodan hareketle açılım bile planlanmıştı. İsrail, sınırımıza gelirken Suriye’deki PKK/PYD güçlerini üzerimize salacağı için ondan önce biz ‘Kürtlere’ açılım yaparak onlarla kucaklaşmalıydık. Böylece ‘Kürtleri’ aslında PKK/PYD’yi İsrail’in elinden almış olacaktık. Eee tabii, bunun karşılığında anayasamızı federal bir hale dönüştürmek ve bu ‘Kürtlerle’ konfederasyon kurmak gerekecekti, ki, bu da o kadar büyütülecek bir şey değildi. Zaten Türkiye Cumhuriyeti devleti milli-üniter esaslara göre yanlış kurulmamış mıydı? Yani İsrail Orta Doğu’da federal veya otonom Kürdistan oluşturmaya çalışırken bu projeyi biz kendimiz kuracak ve başarı diyerek buna da alkış tutacaktık.

Zihniniz/beyniniz yandı değil mi? Evet akla ziyan bu büyük açılım aslında buydu. Açılım laflarını bir kenara bırakıp tekrardan Suriye konusuna odaklanacak olursak, aslında açılıma da gerekçe olarak kullanılan ‘İsrail güneyden hızla sınırlarımıza doğru gelecek ve PKK/PYD’yi de kullanarak bizi tehdit edecek’ sözlerine verilecek cevap açıktı. Eğer İsrail güneyden gelip PKK/PYD ile birlikte Türkiye’yi tehdit ederek bir Kürdistan kurmaya kalkışacaksa, İsrail’in yapmak istediğini yani Kürdistan kurma işini bizim yapmamız yerine o projeye karşı olan Suriye ile ilişkilerimizi normalleştirerek mücadele etmemiz gerekirdi.

Aklın yolu buydu. Adeta İsrail’e ‘sen zahmet etme biz Kürdistan kurmaya hazırız ve onun alt yapısını hazırlıyoruz’ dercesine akıllara zarar bir takım açılım projelerini ortaya atmanın bir anlamı olmazdı; ancak şimdilerde bütün bu tartışmalar içerik değiştirdi. HTŞ’nin Halep’i ele geçirip güneye Şam’a doğru saldırılarına devam etmesi içerde fütühat yapıldığını zanneden medyanın önemli bir bölümünü keyfe gark etmiş görünse de bu parti sona erip gerçekler ortaya çıkmaya başladığında başka şeyler konuşmaya başlayacağımız kesin görünüyor.

MUHTEMEL SONUÇLAR

Önce şu soruyu soralım: Rusya ve İran Suriye’yi tamamen kendi haline bırakıp gidebilirler mi? Rusya açısından bu sorunun cevabı açıkça ‘hayır’ görünüyor; çünkü Rusya için Suriye Orta Doğu’daki en sağlam askeri üssü. Üstelik bu durum 1973 Arap-İsrail savaşından bu yana böyle. Söz konusu savaşa (Yom Kipur) Mısır ile birlikte katılan ancak daha sonra Mısır lideri Enver Sedat Amerika ve İsrail ile uzlaşarak 1967 yılında kaybettikleri toprakları barış antlaşmasıyla İsrail’den geri alma politikasına yönelince Kahire’nin Sovyetler Birliği ile askeri ilişkileri neredeyse sıfırlanmış oldu. Ve Suriye Hafız Esat yönetimi altında 1970’lerin ortalarından itibaren Sovyetler Birliği’nin en büyük askeri müttefiki haline geldi.

O yıllardan Sovyetler Birliği’nin dağıldığı 1990’lara kadar Moskova Şam yönetimine ileri teknoloji hava savunma silahlarından, karadan karaya balistik füzelere ve konvansiyonel silahların hepsinden bol bol verdi. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından Putin’in Kremlin’e yerleştiği 2000’li yılların başlarına kadar Rusya Federasyonu’nu yöneten Yeltsin döneminde Moskova ile Şam arasındaki askeri ilişkiler yavaşlasa da devam etti ve Putin yıllarında yeniden yükselişe geçti. Amerika ve müttefiklerinin başlattıkları kirli savaş öncesine kadar (2011) Moskova-Şam askeri ilişkileri yeniden stratejik bir düzeye ulaşmış görünüyordu ve savaş boyunca da bu düzey aşağı yukarı sürdürüldü.

Rusya açısından Suriye’yi terk edip gitmek gibi bir seçenek olamaz. Böyle bir durum Ukrayna’da Kolektif Batı’ya karşı fiili bir savaş yürüten Rusya açısından çok ciddi bir prestij kaybı olacağı gibi Suriye’deki askeri üslerini de söküp götürmesi gerekir. Kıbrıs Rumları ve Yunanistan ile ilişkilerinin de düşmanca bir noktaya evrildiğini düşünecek olursak Rusya Doğu Akdeniz’de gemi dolaştırmakta bile büyük zorluklarla karşılaşır.

İran da Suriye’yi bırakıp gidemez. Suriye’yi tamamen siyasal İslamcı ve PKK/PYD gruplarına bırakan bir İran Lübnan’daki Hizbullah’ı destekleyemez. Aslında Tahran ile Şam arasındaki stratejik ilişkilerin başlangıcı İran İslam Devrimi sonrası anti-emperyalist, Amerika ve İsrail karşıtı bir rejimin kurulması ile başladı. Söz konusu Devrim sırasında İran silahlı kuvvetlerinin epeyce güç kaybettiğini düşünen Irak lideri Saddam Hüseyin’in İran’a savaş açmasıyla Suriye hariç bütün Arap devletleri Saddam Hüseyin’in yanında yer alırken Hafız Esat İran yönetimi ile yakın ilişkiler kurmuştu.

Giderek stratejik askeri işbirliğine dönüşen o ilişkiler hiç kesintisiz devam etti ve Suriye, İran ile Hizbullah arasındaki stratejik köprü rolünü oynadı yıllarca… Hatta denilebilir ki, Suriye’nin üzerine gidilmesinin en önemli nedenlerinden birisi bu bağlantıyı kırma amaçlıydı ve 2011 kirli savaşının çıkartılması da İsrail karşıtı bu bloku parçalamak amaçlıydı. Şimdilerde İran Suriye’yi yalnız bırakırsa Hizbullah’ı da yalnız bırakmış olur. Bunu yapamaz; çünkü böyle bir durumda Amerika’nın Irak işgalinden bu yana yaptığı stratejik hatalardan faydalanarak İsrail’e karşı ileri karakollar oluşturan İran’ın hızla bu noktalardan sökülüp atılması ve kendi sınırlarına hapsedilmesi söz konusu olabilir ki, böyle bir durumda İran rejiminin içerden yıkılması çabalarına hız verileceğine de şüphe olmaması gerekir.

NASIL BİR SURİYE?

Rusya ve İran’ın askeri yardımları yavaş ve sınırlı da kalabilir ancak yine de belirli bir noktada bu iki devletin Suriye’deki cihatçı terör gruplarına karşı harekete geçeceklerine kesin gözüyle bakılmalıdır. O noktada bizim ne yapacağımız önemli bir soru işareti. Çünkü şu anda HTŞ’nin yaptığı saldırıları Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın ifadesiyle tümüyle iç dinamiklerin bir zorlaması, her zaman suçlu ve sorumlu olarak gördüğümüz Esat yönetiminin muhalif dediğimiz ama tam olarak tarifini yapmadığımız grupların ve halkın (!) haklı ve meşru isteklerine kulak tıkaması sonucunda patlak veren bir tür halk hareketi gibi görüyorsak – ki, Fidan İranlı meslektaşıyla görüşmesinin ardından böyle söyledi – o zaman Rusya, İran ve Suriye’nin bu gruplara karşı sahada askeri üstünlüğü eline alması halinde ne yapacağız? Özellikle de hükümete destek veren medyanın Suriye şehirlerine plaka numaraları verdiği yayınların ardından…

Dahası sırf Esat’a zarar vermek amacıyla izlediğimiz ve ulusal çıkarlarımızla hiçbir alakası olmayan politikamız başarılı olsa ve HTŞ Halep dahil kontrol ettiği alanları elinde tutmayı başarsa bunun sonucunda güney sınırlarımızda iki Teröristan ortaya çıkmış olur. Birisi HTŞ ve bileşenleri tarafından kontrol edilen diğeri ise Fırat’ın doğusundaki PKK/PYD bölgesi… Bunun Türkiye’ye ne menfaat sağlayacağını düşündük mü? Veya şimdilerde yeniden tepeden bakan bir üslup ile verdiğimiz talimatları – Suriye’yi milli-üniter yapıdan çıkarıp federasyona dönüştürmek – Esat yerine getirse ve bu ülke içinde HTŞ bölgesi, PKK/PYD bölgesi gibi federe/otonom ve kendi askeri gücü bulunan parçalar oluşsa bunun Türkiye’ye ne faydası olacaktır?

Öte yandan bu politikanın ülkemize muazzam bir yük ve çok büyük bir stratejik maliyet getirdiğini sığınmacılardan ve karşılaştığımız terör örgütlerinden biliyoruz. Bunların hiçbirisi 2011 öncesinde yoktu. Mevcut politika ile Rusya ve İran’la ve hatta Çin’le papaz olmak gayet mümkün. Arap ülkeleri de karşı çıkabilirler bize ve derhal Arap topraklarından çıkmamızı isteyebilirler. Örneğin bütün bu radikal İslamcı örgütlere karşı oldukça hassas olan Mısır ile ilişkilerimiz bundan zarar görebilir mi? Astana Platformu’nu kendi ellerimizle yıkarken oradaki ortaklarımızı – Rusya ve İran – bütün bu olaylarda hiç dahlimiz olmadığına inandırabilecek miyiz?

Öte yandan Suriye’nin bu denli karıştırılmasına katkıda bulunarak Trump’ın Suriye’den çekilme seçeneğini yok ettiğimizin farkında mıyız? Ve bunu yaparken Kürdistan kurmakta kararlı İsrail ve ABD Derin Devletinin ekmeğine yağ sürdüğümüzün… Bana kalırsa dış politikamız 2011 yılındaki fabrika ayarlarına geri döndü ve işler pek iyi gitmeyecek. Umarım yanılırım.

Trump’ın belki de en çekici yanı herkesin “kendine özel” bir Trump’ının olması. “Bataklığı kurutacağım” diyor ve müesses nizam karşıtından oy alıyor. “Zengine vergiyi kısacağım” diyor zenginden destek topluyor. Bir andan İsrail’e sınırsız destek vereceğini söylüyor, diğer yanda Araplara gidip “Gazze savaşını ben bitireceğim” diyor. İşin en ilginç tarafı bu söylemlerin tamamı karşılık buluyor. Herkesi üzmekten korkan ve kimseye bir şey söyleyemeyen demokratların aksine her kesime bu şekilde ulaşmayı başarıyor.

Bu kişiselleştirilebilen Trump deneyimi muhafazakarları bir kez daha iktidara taşıdı. Tabii bahsettiğim sadece seçmene yönelik bir mesele değil. Yeni dönem kabinesi belli oldukça benzer bir denklem dış politikada da mevcut. Bazısı Marco Rubio atamasını görüp “Bak işte bu adam Neoconlara çalışıyor!” yorumunu yaparken bazısı da Tulsi Gabbard’ı göstererek “İşte aradığımız izolasyoncu Trump!” diye seviniyor. Ancak Trump’ın yeni dönem şifreleri iki kelime üzerine kurulu; Denge ve itaat. Kabineye seçilen kişiler, Cumhuriyetçi parti içerisindeki iki kanadı da memnun etmeleri ancak daha önemlisi Trump’a koşulsuz sadakat göstermeleri için seçildiler.

Bunun başlıca sebebi Trump’ın elde ettiği büyük zafer. 2016’ının aksine bu seçimde elde edilen mutlak zafer sayesinde Trump’ın politikalarının tartışılması epey zor gözüküyor. Dahası, 2022 ara seçimlerinde pek iyi sonuç elde edemeyen MAGA kitlesi, sonradan partiyi öyle bir baskıladı ki kamuoyu gözünde Neocon olarak tanınan Nicki Haley ya da Mike Pence gibi isimler ön seçim sürecinde yok olup gittiler. Hatta seçim sonrası anladık ki partinin Cheney’ler gibi eski topraklarının muhafazakâr kamuoyunda pek bir karşılığı kalmamış. Tüm bunlar MAGA hareketini yeni kabinede de dominant taraf yapıyor.

Ancak bu denge politikasında MAGA’nın ağır basmasına karşı argümanlar da var. Mesela Pete Hegseth gibi Trump kabinesinin üyelerinin Ukrayna meselesinde “desteğe devam” sinyalleri vermesi partinin Neocon kanadının yeni hükümette kuvvetli olabileceği algısını yaratmıştı. Ancak mesele bundan biraz daha kompleks.

Ukrayna’da Barış Rüzgarı

Ukrayna Savaşı’nın üçüncü yılı ibre iyice Rusya’ya dönerken gözler Trump’ın en büyük vaadi olan “birinci günde barış getirme” planına çevrildi. Tabii kabine üyelerinin Ukrayna demeçleri hala kafaları karıştırıyor. Peki Trump’ın Ukrayna politikası ne olacak?

Trump’ın politikalarında en çok önemsediği meselelerden birisi bireysel estetiğidir. Hamlelerinin kendisiyle ilgili oluşturduğu görüntü keskin olarak pozitif olmalıdır. Mesela Biden’ın Afganistan rezaletini Trump kabullenemez. Bu açıdan estetiği başka siyasetçilere nazaran daha fazla önemser. İşte Ukrayna’da da Rusya’nın bütün Ukrayna’yı yuttuğu bir ortam Trump’ı hiç iyi göstermeyecektir. Eğer başarılı bir barış süreci geçirmek isteniyorsa Ukrayna masaya zayıf ve isteksiz müttefiklerle oturamaz. Trump’ın oğlu Donald Trump Jr. ne kadar Zelenski’ye “1 aylık harçlığın kaldı” dese de Trump yönetimi böylesi bir tutum alamaz. Eğer iki türlü de Ukrayna’ya destek kesilecekse Rusya neden barış için görüşsün ki? ABD, gerçekçi bir barış anlaşması için görüşmelerin sonuç vermemesi halinde silah desteğine devam edeceği izlenimini yaratması gerekiyor. Trump beğense de beğenmese de başına geçtiği ülke Ukrayna Savaşı’nda bir taraf. Bu nedenle barış isteğiyle savaş çanlarının dengesini iyi tutturması gerekecek.

Sahadaki durum Ukrayna’nın aleyhine doğru gidiyor. Askere alım yaşı 25’e düşürülmesine rağmen insan gücü sorunları çözülmedi. ABD, Ukrayna’ya 18’e kadar düşürülmesi için çağrı yapıyor. Ancak 18-25 yaş aralığı Ukrayna’nın en küçük demografisi. Askere alınmaları demek Ukrayna’nın önümüzdeki yıllardaki demografik krizini büyütecek. Dahası, rotasyona giremeyen Ukraynalı tugaylarda firar krizi var. 2024 Ocak ve Ağustos ayları arasında 45 bin 543 Ukraynalı asker firar etti. 2022’den bu yana toplam firar sayısı ise 81 bin 167. Yani savaş boyunca yaşanan firarların yarısı son 8 ayda gerçekleşti. Bunlar tabii “mimimum” sayılar. Ukrayna’nın kaydını tutabildiği firarlar. Gerçek sayıyı bilmek zor.

Bunların yanında Ukrayna’nın Kursk macerası iyiye gitmiyor. Rus ordusunun panikle asker kaydırmasını beklerken elde ettikleri Rus toprağını korumak için kendi birliklerini kaydırmak zorunda kaldılar. Bu sayede Rusların Donbass’taki ilerleyişi hızlandı. Rusya, 490 kilometre kare ile savaşın ilk ayı hariç en çok toprak elde ettiği ayı geçirdi. Tam da bu yüzden Trump’ın Ukrayna’ya kesin olarak desteği bitirmesi barış görüşmelerinde elini zayıflatacaktır. Trump, insan gücü sorununu çözmüş bir Ukrayna’yı barış masasında tercih edecektir.

Suriye’de benzer denklem

Son üç gündür dünya Suriye’deki muhalif grupların Halep taarruzu karşısında şokta. Taarruz Suriye İç Savaşı’nda 4 yılı aşkın süre ağır çatışmalara sahne olan Suriye’nin en büyük ikinci kenti olan Halep’in kısa sürede ele geçirilmesiyle sonuçlandı. Halep’in yanı sıra Suriye Milli Ordusu (SMO) kentin doğusundaki Kuveyrez hava üssünü ele geçirerek YPG-PKK unsurlarının kontrolünde bulunan Tel Rıfat bölgesinin etrafını sardı.

İşte böylesi bir kaotik ortamın Suriye’de oluşması “Trump döneminin ayak sesleri” olarak görülebilir. Cumhuriyetçilerin Başkanlık için hazırlık programı olan Project 2025’te “YPG ile ilişkilerin yeniden gözden geçirilmesi” gibi ifadelerin yanı sıra Trump’ın Suriye’den çekilme arzusu da bu ihtimali yükseltiyor. Ancak ben bu gelişmelerin Trump dönemi dış politikasından bağımsız olduğu kanaatindeyim. Trump, henüz koltuğa dahi oturmadığı gibi öncelediği iç politika meseleleri var. Özellikle Pentagon ve istihbarat kuruluşlarında Demokrat nüfuzunu azaltmaya çalışacak.

Geçtiğimiz yıllarda Atlantik Konseyi üyesi Rich Outzen ve George W. Bush dönemi güvenlik danışmanı Dov Zakheim ile yaptığım röportajlarda Türkiye’nin Suriye’ye yapacağı operasyonlar için “Fırat’ın batısı ABD’yi rahatsız etmez” ifadelerini çokça duydum. Bugün oluşan denklemi daha çok İran, Suriye ve Türkiye arasında değerlendirmek gerekir. Bölgedeki yeni ABD politikalarını gözlemlemek için biraz daha zamana ihtiyaç var.

Sonuç olarak Trump dış politikasını önümüzdeki yıllarda MAGA ve Neocon dengesi içinde gidip gelen bir sarkaç olarak görmekte fayda var. Sarkacın hangi yöne doğru gideceğini ise Pentagon’dan ziyade Trump’ın iki dudağının arası belirleyecek. Bu nedenle diğer ülkeler ABD ile ilişkileri konusunda Trump’ın “huyuna” gitmeye çalışacaklar. Demiştim ya herkesin kendine has bir Trump’ı var… Bakalım önümüzdeki dört yıl bize kaç farklı Trump gösterecek!

“Geceyarısı Özgürlük”

14 Ağustos 1947’de gece yarısı Hindistan 200 yılı aşkın süren İngiliz sömürge yönetiminden özgürlüğüne kavuştu. Özgür bir Hindistan’ın doğuşu bir kutlama anı olabilirdi ancak Hindistan, Hindistan ve Pakistan olarak bölününce bölünmenin karanlığı ile gölgelendi …

Ya Nehru yerine Sardar Patel ilk Başbakan olarak seçilmiş olsaydı? Ya Gandhi ilk görüşmelerinde Jinnah’ı küçümsemeseydi? Ya Nehru ve Patel, Jinnah barış istediğinde ona daha açık olsalardı? Ya Nehru, Lord Mountbatten’ın, Hindistan’ın son Valisi’nin ve İngilizlerin niyetleri konusunda daha seçici olsaydı? Ya Patel, Gandhi’nin ulusal birliği korumak için Jinnah’a Başbakanlık koltuğu teklif etme isteğini kabul etseydi? Ve sorular böylece devam ediyor…

Bugün bu köşede bir dizi incelemesi ile karşınızdayım. Hindistan’ın abonelik tabanlı dijital yayın platformu SonyLIV’in 15 Kasım’da yayına giren “Geceyarısı Özgürlük” dizisi, 1975 tarihli çok satan bir romandan uyarlanan bir dönem draması ve Hindistan’ın Bağımsızlık ve Bölünme yolculuğunu konu alırken Hindistan’ın özgürlük mücadelesinin acı dolu son ayağını ekrana taşıyor. Hint yapımcı ve yönetmen Nikkhil Advani’nin ismini ve hikayesini Larry Collins ve Dominique Lapierre’in kitabından alan ve orijinal ismi “Freedom At Midnight” olan web dizisi şimdilik her biri 37-43 dakika uzunluğunda 7 bölümden oluşan 1. sezona sahip. 2005’te Fransa’da yaşamını kaybeden Amerikalı yazar Larry Collins ve 2022’de 91 yaşında vefat eden Fransız meslektaşı Dominique Lapierre’in 1975’te yayınlanan Geceyarısı Özgürlük kitabı, Hindistan’ın özgürlük mücadelesinin son ayağını, yani 1947’de Hindistan’ın bağımsızlığını ve ardından 1948’de Mahatma Gandhi’nin suikastını anlatıyor.

Geceyarısı Özgürlük dizisinin çerçevesi oldukça geniş, ancak ana anlatı yalnızca iki yılı kapsıyor ve Bölünme ayaklanmaları sırasında yeni bağımsızlığını kazanan Hindistan’ın belirsiz geleceği ile son buluyor. Hindistan’ın özgürlük mücadelesi hakkında bolca film çekilmiş, bunlardan yalnızca 3 tanesi devrimci özgürlük savaşçısı Bhagat Singh hakkında. Ve Geceyarısı Özgürlük ana akıma bağlı kalmayı seçerek kapsamını çoğunlukla Hindistan’ın Bağımsızlığı ve Bölünmesi arasındaki iki yılla sınırlamış: Lord Mountbatten’ın bağımsızlıktan yalnızca birkaç ay önce Hindistan’ın Valisi olarak görev yaptığı dönemle başlıyor, 1944’teki Gandhi-Jinnah görüşmelerinin olaylarını takip ediyor ve Mahatma Gandhi’nin suikastından hemen önce perdeleri stratejik olarak indiriyor.

Bize, Vali Evi’nde ve Hindistan Ulusal Kongresi’nin genel merkezinde kapalı kapılar ardında neler yaşandığına dair içeriden birinin anlatımını sunuyor; tüm karmaşıklıklara, uzlaşmalara, küçük zaferlere ve ideolojik çatışmalara ışık tutuyor.

Gandhi, Nehru ve Patel

Diziyi izlemek, modern Hindistan ve Pakistan’ın yaratıcıları Gandhi, Nehru, Patel, Jinnah ve Mountbatten’ın milyonların kaderleri hakkında tartıştıklarını bir cam duvardan görmek gibi. Ayrıntılar yoğun ancak hikaye anlatımı sürükleyici bir gerilim olmaktan çok, yumuşak bir drama. Belki de bu gerilimi vermek içindir mi ki dizinin hemen her sahnesinde bir saatin tik tak sesini duyabilirsiniz. Bölünmenin ateşli savunucuları Müslüman Birliği ve Hindistan Ulusal Kongresi tarafından temsil edilen acılı muhalifleri için saat işliyor.

Sömürge yönetiminin son ayları kaçınılmaz olarak Hindistan’ın dini çizgiler üzerinden bölünmesine yol açtı.  Tarihi drama, Hindistan’ın bağımsızlığına yol açan olayları, Bölünme’nin gerçekliği ile gölgelenmiş bir şekilde anlatıyor. Hindistan’ın bağımsızlığına giden zorlu dönemi tasvir eden Geceyarısı Özgürlük politik manzarayı keşfederken hikayesine nüfuz eden metaforik bir dil olarak politik tonu benimsiyor ve anlatı küçük, sembolik ayrıntılarda gelişiyor. Örneğin, günlük görseller daha derin anlamlar kazanıyor: Sardar Patel tarafından çaya yarı batırılmış bir bisküvi ülkenin bölünmesinin kaçınılmaz oluşunu sembolize ediyor, Mahatma Gandhi’nin duvardaki yana doğru eğilmiş fotoğraf çerçevesi yaklaşan çatışmaya işaret ediyor, Gandhi’nin saatini kaybetmesi ve Patel ile Nehru’nun labirentvari geniş Vali sarayında kaybolması politik kaosun ortasında desteği veya daha çok kişinin yolunu kaybetmesinin metaforu haline geliyor.

Dizi, 1946’da Mahatma Gandhi’nin “Eğer Hindistan bölünecekse bu benim cesedim üzerinden olacaktır” demesi ile başlıyor. Çok geçmeden Hindistan’ın bölünmesinin ve bağımsız Hindistan’ın şiddetli doğuşunun acı dolu bir anlatımını sunmaya geçiyor. Sizi Hindistan’ın bağımsızlığı için savaşan ve 77 yıl önce milyonlarca Hint’in kaderini şekillendiren kararlar alan Hint liderler ile aynı odaya yerleştiriyor. Önce Bağımsızlıktan önceki yıldaki olayların kronolojisi kapsamlı bir şekilde ortaya konuyor. İkinci Dünya Savaşı’nda kan kaybeden İngilizler, Hindistan’ı terk etmek için acele ediyor. Gandhi’nin vaftiz babası olduğu ve Nehru’nun ve Sardar Patel’in önderlik ettiği Kongre ile Jinnah’ın Müslüman Birliği arasında arabuluculuk yapmaya çalışıyor. Anlaşmazlığın konusu? Birleşik mi yoksa bölünmüş bir Hindistan mı? Mohammed Ali Jinnah’ın liderliğindeki Müslüman Birliği, Jinnah’ın Kongre liderliğindeki bir Hindistan’da kaybolacağından korktuğu onuru Müslümanlara verecek ayrı bir toprak talebinden geri adım atmayacak. Dizi, kurucu babaların bağımsız, modern bir ulusun hangi yöne gitmesi gerektiğini tartıştığı ve görüştüğü Hindistan tarihindeki belirli bir zamanı araştırıyor. Birden fazla ideolojinin çatışması var: Jinnah’ın ayrılıkçılığı, Nehru’nun birleştiriciliği, Patel’in pragmatizmi ve Gandhi’nin prensipleri. Bir tartışmada herkes haklı olduğunda ilginç bir drama ortaya çıkıyor, ancak dizi bundan yararlanmıyor ve daha çok olayların sırasını haritalamakla ilgileniyor. Belirli olayların derinliklerine iniyor ancak bir bütün olarak bir araya gelmeyi başaramıyor.

Bu, Hindistan Ulusal Kongresi’nin ve/veya Tüm Hindistan Müslümanları Birliği’nin ve onların liderleri Jawaharlal Nehru ve Muhammad Ali Jinnah’ın inatçılığı mıydı? Mahatma Gandhi Hindistan’ın bölünmesini durdurabilir miydi? İngilizler bir kez daha böl-yönet politikasını mı kullandı? Son Genel Vali ve eşi Lord Louis Mountbatten ve Edwina Lady Mountbatten bunda ne kadar rol oynadı? …

Bunun bir belgesel olmadığını söyleyeyim: Altı kişilik bir yazar ekibinin senaryosu ile çalışan yönetmen Nikkhil Advani yedi bölümlük diziyi bir tarih dersinden bekleyebileceğinizden daha ilgi çekici ve anlamlı bir deneyim haline getirmek için bazı “yaratıcı özgürlükler” almışlar. Buna ayrıca belirli bir figüre takıntılı biyografik bir dizi olmaması da yardımcı oluyor. Kitlesel şiddet, ölüm, dehşet verici zulüm, açlık, hastalık ve evsizlik… Hepsi Hindistan’ın bağımsızlığına eşlik etti VE dizide asgari düzeyde temsil ediliyor VE senaryolarda genellikle sepya tonlarında görünüyorlar, yani kan dökülmesinin rahatsız edici bir görüntüsü olmadan.

Drama neredeyse tamamen ayrıntılı konuşmalara, toplantılara, tartışmalara, konuşmalara, kararlara, açıklamalara ve yoğun diyaloglara dayanıyor ve dönem sahnelemesinin büyük bir kısmı iç mekanlarda: büyük odalarda, koridorlarda ve ofislerde. En etkili sahnelerden biri, Nehru, Patel ve Maulana Azad gibi Kongre liderleri ile dolu bir odada düzenlenen kritik bir toplantı ile Jinnah ve meslektaşları ile dolu bir odada yapılan toplantı arasındaki geçişler. Az ışıklı odalarda yapılan sohbetler, Kuzey ve Doğu Hindistan sokaklarında çıkan ortak yangınlarla karşılaştırılıyor. Diyaloglar ve performansların duygusal akorlar ile etkili bir uyum sergilediği görülüyor. Örneğin aşağıdaki satırlara bir göz atın:

“Eğer Hindistan bölünecekse bu benim cesedim üzerinden olacaktır”

veya

“Sıradan bir adam, hükümetlerin yıllardır başaramadığı değişimi gerçekleştirebilir”

veya

“Bu insanlar Hindu olmadan önce Punjablı veya Bengallidir.”

Son dizede örneklendiği üzere diyaloglar, karakterlerinin zihinlerine dair içgörüler sunarken kimlik ve aidiyetin karmaşık etkileşimini özetleyen evrensel gerçekler olarak yankılanıyor, çağın daha büyük ikilemlerine değinerek tarihi ve duygusal derinlik yansıtıyor. Tarihsel hikayelerin olayı budur: Gerçeğe bağlı kalmaları gerekir ama aynı zamanda ilgi çekici bir izleme deneyimi sunmaları gerekir; ilgi çekici kısımlar özenle seçilebilir, ancak ihmal edilenler genellikle ihmal edilir ve “yaratıcı özgürlükten” yararlanılabilir. Ancak dizide ana akım Bollywood’un eğilimli olduğu türden abartılı bir gösteriş pek görülmüyor (Kİ bu bence diziye olumlu bir katkı sağlamış) ama dizinin trajediye karşı tutumunda ikna edicilik daha az hissediliyor, ara sıra Bollywood tarzı süslemelerde kayboluyor ama ciddi tartışmalarla kurtarılıyor.

Dizinin ana karakterleri arasında, sürekli olarak Kongre Partisi lideri Jawaharlal Nehru ile pazarlık eden, onun ilkeleri ile partisinin idealleri arasında kalan Kraliçe Victoria’nın torununun torunu Lord Mountbatten; yalnızca iki seçenek gören (“Ya Hindustan bölünecek ya da yok edilecek”) Müslüman Birliği lideri Mohammed Ali Jinnah ve bağımsız bir Hindistan’ın nasıl ilerleyeceği konusunda birleşik Hindistan hayalinden vazgeçen Mahatma Gandhi yer alıyor. 1989 doğumlu Hint aktör Siddhant Gupta Hindistan’ın ilk Başbakanı Jawaharlal Nehru rolünde oyunculuk yeteneği üzerine büyük övgü alsa da bence asıl öne çıkan performans Mohammed Ali Jinnah rolü ile 58 yaşındaki Hint aktör Arif Zakaria’dan geliyor; Pakistan’ı yaratmak gibi tek bir vizyonu olan Müslüman Birliği’nin kararlı lideri olarak son derece ikna edici bir performans. Ayrıca Gandhi rolündeki Chirag Vohra ve Hindistan’ın ilk içişleri bakanı Sardar Vallabhbhai Patel rolündeki Rajendra Chawla’nın da güçlü performansları var.

Sardar Patel tıpkı Hindistan özgürlük mücadelesinde olduğu gibi gösterinin de jokeri. Doğum yıldönümü Hindistan’da Ulusal Birlik Günü olarak kutlanan Sardar Patel ironik bir şekilde Pakistan fikrine ya da Bölünme fikrine teslim olan ilk liderlerden biri olarak gösteriliyor. O bir milliyetçi ama aynı zamanda bir realist, pragmatizmi sıklıkla köklü milliyetçiliği ile çelişen bir lider.

Benzer şekilde sosyalizm ve laikliğin sembolü olarak bilinen Jawaharlal Nehru, ülke çapındaki şiddetli isyanlara karşın idealist duruşundan uzun süre vazgeçmiyor. Nehru’ya hayat veren oyuncu son derece genç görünse dahi ona modern havayı veriyor; onu kusursuz İngilizce konuşan ve kusursuz takım elbiseler giyen, ancak yalnızca ulusu değil, aynı zamanda yaşadığı idealleri de derinden önemseyen yetenekli bir avukat olarak gösteriyor ama aynı zamanda otuzlu yaşların ortalarında biri olarak ellili yaşlarının sonlarında birini oynadığı gerçeğinden de tam olarak kaçamıyor.

Dizi, Gandhi hakkında yeni şeyler de gösteriyor: Hindistan özgürlük mücadelesinde şiddetsizliğin öncüsü olmasına karşın aynı zamanda şiddeti sineye çekmek konusunda inatçı bir yeteneğe sahip; şiddet ona değil, başkalarına yönelik ve Elbette kan dökülmesi onu derinden etkiliyor ancak Gandhi’nin vizyonu şiddete karşı hoşgörüsüzlüğünden daha güçlü. Genç ve ham bir Gandhi’den yaşlı ve bilge bir Ulusun Babası’na dönüşümü ikna edici.

Tüm bunların yanı sıra dizi Jinnah’ı Pakistan hayalini gerçekleştirmek için Tüberküloz teşhisini nasıl sakladığını veya kız kardeşi Fatima ile etkileşimlerini göstererek insani olarak gösterilmesine yönelik bir girişim var, ancak bu hızla söndürülüyor ve onu çoğunlukla Gandhi’ye karşı kıskançlık ile motive olan sert ve kötü bir adam olarak görüyoruz.  Yani Jinnah’ın tasvirinde fark edilebilir bir önyargı var, kurnazlık ve soğukkanlı hesaplamaların bir karışımı gibi görünen bir önyargı: Dizi ayrı bir Müslüman bölgesi talebini incinmiş egolardan kaynaklandığını tasvir ediyor ve tüm resim asla gösterilmiyor gibi görünüyor. Yani Jinnah, kişiliği pipo içmeye, öksürmeye, kaşlarını çatmaya, güllerini haşin şekilde budayan soğuk-takıntılı birine ve “Ben Müslümanların tek sözcüsüyüm” diye sızlanmaya indirgenmiş, genel hatları ile karikatürize edilmiş bir karakter.

Ve bazı sahneler, Jinnah dışında hiç kimse suçlu değilmiş gibi sempati uyandıran histrioniklere uzanıyor. Şiddet tek taraflı hissediliyor ve genellikle Müslüman olmayanlar maruz kalıyor. Özellikle dizi bu dönemde Hindu Mahasabha’nın aktivitelerinden kaçınıyor ve yalnızca Gandhi’nin suikastını haber veren son sahnede onlara değiniyor. Yani Rashtriya Swayamsewak Sangh ve Hindu Mahasabha son bölümün son anına kadar resmin dışında. Hindu aşırılıkçıların Gandhi’ye karşı komplosu, artan şiddete tepki olarak gösteriliyor. Dizinin Gandhi’nin inancından biri tarafından öldürülmesi ile nasıl başa çıkacağını görmek için sanırım ikinci sezon bekleniyor… Bu arada bu ihtiyatlı yaklaşım Hindistan’daki aşırı Hindu milliyetçiliğinin hakim olduğu mevcut siyasi iklimden kaynaklanıyor olabilir…

Geceyarısı Özgürlük oyuncu kadrosu yüzlerce kişiden oluşuyor ama dizi iktidarın devri için yapılan müzakereleri yöneten bir avuç erkek ve bir iki kadına odaklanıyor; bu müzakereler, kaçınılmaz olarak çok fazla gerginlik ve gitgeller ile dolu, yavaş ve sancılı bir süreç. Dizinin bir eksik veya hatalı yönü, her bir önemli dramatik kişiliğin dram ve çatışma yaratmak amacı ile belirli bir düşünce çizgisini temsil eden bir ideolojik blok içine yerleştirilmesi: Gandhi bilge, Nehru birleşik bir Hindistan fikrine kendini adamış bir idealist, Patel kolu kurtarmak için bir eli kesmenin sorun olmadığına inanan bir pragmatist ve Jinnah Müslümanlar için ayrı bir ulusun yılmaz bir taraftarı; YANİ Dizi, bu olağanüstü adamların insani tutarsızlıklara yenik düşmeleri için fazla bir alan sunmuyor. Ancak Nehru, Patel ve Gandhi arasındaki kısa, dostça şakalaşmalar ve karakterler arasındaki samimi sohbetler, büyük siyasi figürlerin sonuçta insan olduğunu güzel bir şekilde ortaya koyuyor. Yine de derin insani nitelikleri görmek mümkün olabiliyor: Nehru’nun kırılganlıkla renklendirilmiş naif idealizmini, Gandhi’nin dingin ama duygusal ustalığını, Patel’in pragmatik keskinliğini, Jinnah’ın kararlı meydan okumasını ve Lord Louis Mountbatten’ın diplomatik karmaşıklığını görüyoruz.

Sanki bir sorun da dizinin temposu: Bazı kişisel sahneler uzatılmış gibi hissedilirken bazı önemli olaylar aceleye getirilmiş gibi. Yedi bölümden oluşan ilk sezon Hindistan’ı bölmenin bilgeliği hakkında gevşek ve gereksiz tartışmalar içeriyor, dördüncü bölüme kadar Hint ileri gelenler ve İngiliz yetkililer Pakistan’a olan talebi tartışıyorlar. Beşinci bölümden itibaren tempo, Mountbatten’ın Hindistan siyasi danışmanı VP Menon’un katılımı ile artıyor; Menon, Patel’in içerideki adamı oluyor ve tartışmayı Kongre’nin lehine çevirmeye yardımcı oluyor. Britanya’nın kötü şöhretli “Böl ve Yönet” politikasından bahsedilmesine karşın Mountbatten sempatik bir şekilde tasvir edildiği görülüyor. Ancak dizi geçtiği döneme ilişkin bağlam sağlamak için geçmiş olaylardan kesitlere de akıllıca yer veriyor. Ayrıca anlatıdaki bir kusur da kadın karakterlerin yeterince kullanılmaması, Fatima Jinnah ve Lady Mountbatten gibi figürler büyük bir vaat ile tanıtılırken anlatının kenarlarına itiliyor.

Ve bu arada dizinin kast seçiminde belki de beklenebileceği üzere Hindistan’ın A takımı yıldızları denilebilecek üst kulvar oyuncuları göremiyorsunuz, söze konu önemli tarihi figürleri özen ve güven ile ete kemiğe büründüren oyuncular var sahnede; hepsi oynadıkları liderlere tam olarak benzemese de gerçekten de canlandırdıkları adamlar olduklarına inanmanızı sağlamayı bir ölçüde başarabiliyor. Film yapımcısı büyük yıldızların dünyasından uzaklaştığı için övülse de dizi için yarattığı topluluk aslında hem isabetli hem de ıskalı. Örneğin bazı sahnelerde diyalogların anlatıda oluşan gerilimi dağıtmak için kasıtlı olup olmadığını veya gerçek konuşmalar olup olmadığını söylemek zor; bu daha çok Patel ve Nehru senaryolarında hissediliyor. Nehru-Patel ilişkisinin dinamikleri daha dikkatli bir şekilde araştırılabilirdi: Her ikisinin de devam eden toplumsal şiddete bir çözüm olarak Bölünme konusunda anlaştığı doğru olsa da neredeyse her konuda anlaşamıyorlardı; yani Patel’in Nehru’ya defalarca “Haklıymışsın, Jawahar” demiş olması pek olası değil gibi ki aksine, tam tersi gerçeğe daha yakın olabilir. Ya da Örneğin Gandhi performansında trajedinin ya da acının yansıtılması biraz daha hissedilebilir olabilirdi, yani hissediliyor ancak bu his bölümlere iyi serpiştirilmemiş. Ve genel performanslara bakınca, konuştuklarında diyaloglarının ağırlığını ve ciddiyetini hissetmiyorsunuz ki bu belki de dizinin en büyük zayıflığı. Ayrıca olaylar insanlardan daha öncelikli tutuluyor ve sonuç olarak her şeyin nasıl gerçekleştiğini biliyoruz ama nedenleri belirsiz kalıyor. Bazı sahnelerde gerilim dolu bir arka plan müziğinin korkunç derecede aşırı kullanılması da olayları dramatize etmede aşırıya kaçıldığı hissiyatı veriyor. Ve dizi bilmediğiniz bir tarihi anlatmayı da vaat ediyor Ama izlediğim yedi bölümde de kamuoyuna açıklanmayan önemli bir olay yaşanmıyor ki bu, çoğunlukla bilinen bir tarih.

Ölümcül derecede hasta ama kararlı bir karakter olan Jinnah’ı canlandıran Zakaria dışında, önemli liderleri canlandıran diğer karakterler açıkçası pek de etki bırakmıyor.

Bir de özgürlüğün elde edilmesinin bedeli hakkındaki soru, tekrar tekrar isyanları göstererek kutuplaştırıcı duyguları sömürücü bir şekilde körüklüyor.

Ve dizinin imgelerinde ince bir tek taraflılık var: Her isyan sahnesinde takke takan erkekler ellerinde kılıçlarla veya sopalarla sokaklarda yürüyüş yaparken veya burka giymiş kadınlar “Lad ke lenge Pakistan (Pakistan için savaşacağız)” diye bağırırken görülüyor, Sih kadınlar kendilerini Müslüman erkeklerden kurtarmak için ateşe atlarken gösteriliyor, Hindular bir Müslüman kalabalığı tarafından yakılırken alevler Tanrıça Durga’nın bir putunun önünde dans ediyor…

Yine de tarihi dramaların daha çok propaganda aracı olduğu bir zamanda Geceyarısı Özgürlük sansasyonalizmden uzak durmaya çalışıyor gibi, çoğu dönem dizisinin aksine bilinçli olarak bugüne hitap etmeye çalışmıyor. Yönetmen Nikkhil Advani, Hindistan topraklarında bölünmenin dehşeti ortaya çıkmadan hemen önce gösteriyi “Vaishnav jan to tene kahiye je, peer paraayi jaani re” (İyi bir insan, başkalarının acısını bilen kişidir) şarkısı ile kapatıyor. Yine de dizi, yalnızca Hindistan’ın bölünmesinin bir anlatımı değil; aynı zamanda insan ruhunun akıl almaz zorluklar karşısındaki direncinin bir keşfi: Tarihin karmaşıklıklarının tasvirinde, özgürlüğün değerli olsa da çoğu zaman ölçülemeyecek kadar pahalı bir bedelle geldiğine dair dokunaklı bir hatırlatma sunuyor. Bu arada Advani ikinci bir sezon olacağını duyurdu: Bölünme gibi bir konu tek bir web dizisinde ele alınamazdı zaten ki bu nedenle çatışmalar henüz doruğa ulaşmadı…

Son Sözler

Her şeye karşın bir sezonu, 7 bölümü tek bir günde soluksuz izledim. Ancak asıl söylemek istediğim, özellikle Gandhi senaryoları cidden vurucuydu; özellikle 3. (Satyagraha) bölüm …

Aynı ulusun, aynı toplumun, nasıl düşmanlaştığını,

Bölünme mantalitesinin zihinlerde nasıl vücut bulduğunu

son derece dramatik ve acımasızca ortaya koyuyor …

Belki de uluslar hem kendi tarihlerinden (zaten ders almalı ANCAK) hem de başkalarının tarihlerinden ders alarak yol almalıdır,

diye de düşündürdü izlerken …

Ve söylemeden geçemeyeceğim, başlangıçtan itibaren asıl yüklenicinin Gandhi olmasına karşın -yani İngilizlere karşı bağımsızlık mücadelesi için iradeyi ve birliği sağlama çabaları ve bunu sağlayabilme başarısını da dizideki geçmiş kesitlerde izlemişken- aynı Gandhi’nin nasıl kenarda kaldığını veya açıkçası nasıl kenara itildiğini de çok ince bir biçimde anlatıyor dizi … Ve onu bekleyen hazin sonu da haber veriyor dizi kapanışta … Ve bu anlamda beni en çok etkileyen/duygulandıran karakter Gandhi karakteriydi …

“Umut dağıtabilir misin?”

Gandhi’nin (Nehru’ya soruyor) bir repliği.

“Aklın korkusuz olduğu ve başın dik tutulduğu, bilginin özgür olduğu, dünyanın dar iç duvarları ile parçalara ayrılmadığı, sözcüklerin hakikatin derinliklerinden çıktığı, yorulmak bilmeyen çabanın kollarını mükemmelliğe doğru uzattığı, aklın berrak akışının özgürlük cennetine doğru yolunu kaybetmediği yerde, Tanrım, ülkem uyansın!”

Gandhi’nin dua repliği.

Ve son Gandhi repliği ile sonlandırayım:

“Bir ağaç kökünden kesildiğinde nereye düştüğünün bilincini kaybeder. Ama köklerinden kopardığımız insanlardır, Maulana! Onlar da bilinçli olmayı bırakacaklar!”