Moldova, Avrupa’dan Macar bir tüccar tarafından tanınmayan Transdinyester Cumhuriyeti’ne yapılacak doğalgaz sevkiyatına siyasi koşullar getirdi. Bu durum, Rus yakıtının Ukrayna üzerinden sevkiyatının durması nedeniyle ocak ayından beri enerji krizi yaşayan bölgede gerilimi artırdı.
Kişinev’in koşulları arasında Tiraspol’ün siyasi tutukluları serbest bırakması, Rıbnitsa’daki Rumence eğitim veren liselerin sorununu çözmesi, Dinyester’in sol yakasında Moldova 1 televizyon kanalının yayın akışında tutulması ve 2022’de Tiraspol tarafından Moldova ile olan idari sınıra kurulan kontrol noktalarının sökülmesi yer alıyor.
Moldova Başbakanı Dorin Recean’ın 10 Şubat’ta hükümetin Telegram kanalında yayımlanan açımlamasına göre, Macaristan merkezli Avrupa pazarında faaliyet gösteren MET Gas and Energy Marketing adlı şirket, Moldova sınırına Transdinyester için gaz tedarik etmeyi planlıyor ve ödemeyi ise Dubai’de kayıtlı NX General Trading şirketi yapacak.
Moldova Başbakanı, Tiraspol’ün sınır hattından kendi topraklarına kadar olan transit geçişini Moldovagaz ve Tiraspoltransgaz arasındaki bir anlaşma ile ödemeyi düşündüğünü belirtti.
Recean, Avrupa Birliği’nin (AB) Tiraspol’e tüketici tarifelerini kademeli olarak piyasa seviyesine yükseltmesi koşuluyla Avrupa gazı alımı için 60 milyon avro yardım teklif ettiğini, ancak Transdinyester yetkililerinin bunu reddettiğini söyledi.
Recean’a göre, bu karar bölge üzerindeki kontrolünü kaybetmek istemeyen Rusya’nın baskısıyla alındı.
Recean, “Bu, Transdinyester sakinlerinin gaz tedariki konusunda belirsizlik ve endişe içinde yaşamaya devam edeceği anlamına geliyor. Bu, uzun vadeli bir sorunun çözümü değil,” diye ekledi.
Fakat kısa bir süre sonra Avrupa Komisyonu temsilcisi Guillaume Mercier, Brüksel’deki bir basın toplantısında Tiraspol’ün henüz AB hibesini reddetmediğini, “teklifin hâlâ masada olduğunu” ve Transdinyesterlilerin “şu anda başka bir çözüme başvurduğunu” söyledi.
Transdinyester lideri Vadim Krasnoselskiy, Telegram hesabından yaptığı açıklamada, tanınmayan bölgeye yapılacak sevkiyatın Macar şirketi tarafından Moldovagaz’ın katılımıyla Rus kredisiyle gerçekleştirileceğini yazdı.
Krasnoselskiy, AB’nin Tiraspol’e sağladığı 20 milyon avroluk hibenin şubat ayı başında tükendiğini de ekledi.
Krasnoselskiy’nin basın sözcüsü, operasyonel merkez toplantısının ardından Transdinyester’de özel mülklere doğalgaz tedarikinin bir aylık aradan sonra tamamen yeniden sağlandığını duyurdu.
Transdinyester, 1 Ocak’ta Rus gazının Ukrayna üzerinden AB ve Moldova’ya transitinin durdurulmasından sonra gaz arzı sorunları yaşıyor.
Ocak ayında bu durum, Dinyester’in her iki yakasında da planlı elektrik kesintilerine ve ısıtma sorunlarına yol açtı. Tiraspoltransgaz verilerine göre, Transdinyester ocak ayında tüketimini 20 kat azaltarak günlük 270 bin metreküpe düşürdü.
Krasnoselskiy, ocak ayının ortasında Moskova’da yapılan görüşmelerin ardından Transdinyester’e Rus gazının insani yardım sevkiyatı konusunda anlaşmaya varıldığını duyurdu.
İki hafta sonra Rusya Dışişleri Bakanlığı Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ülkeleri İkinci Dairesi Başkanı Aleksey Polişçuk, ilk Rus gazı partisinin Transdinyester’e ulaştığını açıkladı. Fakat, sol yakadaki istikrarlı gaz arzı sorununa bir çözüm bulunması gerektiğini de belirtti.
Moldovagaz, 1 Şubat’ta Tiraspoltransgaz ile yapılan kredi anlaşması kapsamında Dinyester’in sol yakasındaki gaz boru hattında basıncı korumak için rezervlerden Transdinyester’e 3 milyon metreküp gaz sağladı. Anlaşma, gazın iadesini veya 1 Mart’a kadar ödenmesini öngörüyor.
Üç gün sonra Recean ve Avrupa Komisyonu’nun genişlemeden sorumlu üyesi Marta Kos, 2025’te Kişinev’e enerji krizinin üstesinden gelmek için 310 milyon avro tahsis edilmesi konusunda anlaştı (bunun 60 milyonu Tiraspol için ayrıldı).
Moldova Başbakanı: Transdinyester, AB’nin mali yardımını reddetti
Moldova şimdiden 30 milyon avro aldı, 100 milyon avronun daha nisan ayı sonuna kadar gelmesi bekleniyor.
Rusya Halk Ekonomisi ve Kamu Yönetimi Akademisi (RANEPA) profesörü Natalya Haritonova, Vedomosti gazetesine verdiği demeçte, Transdinyester’in Kişinev’in taleplerini kabul etmeyeceğini dile getirdi.
Haritonova’ya göre, tüm koşullar yerine getirilse bile Moldova yetkililerinin daha katı taleplerde bulunmayacağının garantisi yok. Uzman, “Moldova’nın amacı, Transdinyester’i siyasi, iktisadi, hukuki ve gümrük alanına tamamen entegre etmek. Kişinev bunu AB yardımıyla gerçekleştirmeye çalışıyor,” diye ekledi.
Uluslararası İnsani ve Politik Araştırmalar Enstitüsü uzmanı Vladimir Bruter de Moldova’nın Transdinyester’i öznelliğinden mahrum bırakmaya çalıştığına işaret etti.
Fakat Kişinev, yetkililerin Dinyester’in sol yakasına geçişi yasaklaması durumunda ciddi sonuçlarla karşılaşma riski taşıyor. Uzman, “Moldova’ya gaz sağlayan Romanya, yakıtı Macaristan’dan alıyor. Budapeşte, Kişinev’in sözleşme şartlarını yerine getirmeyi reddetmesi hâlinde Romanya’ya tedariki durdurmakla tehdit edebilir,” ifadesini kullandı.
Haritonova, Avrupa hibesinin koşullarının yerine getirilmesinin enerji fiyatında 4 kat, gaz fiyatında ise 16 kat artış anlamına geldiğini vurguladı: “Bu, Transdinyester sanayisinin çöküşü, sosyo-politik bir kriz ve bölgeden kitlesel nüfus göçü anlamına geliyor.”