“Güneş panelleri ve bataryalar Çin’de neden bu kadar ucuz? Tepkisel cevap, bunların sadece haksız sübvansiyonlar ve sömürücü çalışma koşulları nedeniyle ucuz olduğu yönünde olacaktır. Ancak bu, gerçekte neler olup bittiğine dair modası geçmiş bir bakış açısı. Çin’in bu pazarlara hakim olmasının başlıca nedeni, bu teknolojiler için uzun vadeli bir sanayi stratejisi üretmiş ve bunun sonucunda optimize edilmiş, modern bir tedarik zinciri geliştirmiş olmasıdır…”

Hannah Ritchie’nin makalesini Mert Cafer Eral çevirdi.

***

Çin’de üretilen güneş panelleri ve bataryalar neden bu kadar ucuz?

Bu, ucuz işgücünden çok otomasyon ve son teknoloji üretim süreçleriyle ilgilidir.

Hannah Ritchie, Sustainability by numbers
15 Mayıs 2025

Olay yeşil enerji teknolojileri olduğunda, kimse Çin’in eline su dökemez.

Çin ana enerji minerallerinin tedarik zincirini domine ediyor. Güneş enerjisini sadece ülke içinde kullanıma sunmuyor, aynı zamanda güneş panellerini dünyanın her yerine ihraç ediyor. Aşağıdaki grafikte Çin’in dünyanın kalanına yaptığı güneş paneli ihracatını görebilirsiniz. Bu paneller giderek artan bir şekilde, enerjiye aç olan ve ucuz olanın -Çin güneş enerjisi- peşinden gidecek olan düşük-orta gelirli ülkelere gidiyor. 

Çin dünya üzerindeki bataryaların %75’ini üretiyor. Çin’in en büyük elektrikli, araç üreticisi BYD, yüksek kalite elektrikli araçları 10 bin dolar gibi cüzi bir rakama imal ediyor ve çoğu markette hızlı pazar payını artırıyor. BYD şu sıralar ülke içindeki pazara odaklanıyor. Dünyanın en büyük batarya üreticisi CATL 300 millik mesafe kat etmek için  5 dakikalık bir şarja ihtiyaç duyan batarya üretimi gibi gelişmelerle batarya teknolojisinin sınırlarını zorluyor.

Liste uzar gider. 

Avrupalı ve Amerikalı üreticiler geride kalıyor.  Buna verilen tepkilerden biri ise korumacı politikalar oldu: gümrük vergileri koymak ve ithalat kotaları uygulamak. Daha önceki bir yazımda, amaç Avrupa ve Amerika pazarlarında enerji sektöründeki istihdamın artırılmasıysa bu tür müdahelelerin çözüm sunmadığını savunmuştum. Çünkü temiz enerji işlerinin çoğu üretimden ziyade dağıtım ve bakım alanlarında yer almaktadır ve yüksek maliyetler yenilenebilir enerjilerin yaygınlaşmasını yavaşlattığından, artan fiyatlar temiz enerji alanında çalışan toplam insan sayısını azaltır (üretimde çalışan sayısı artsa bile). Bu politikalar aynı zamanda Batılı üreticileri küresel pazarda rekabetçi kılmayacağı gerçeğini de göz ardı etmektedir.

Bu da şu soruyu gündeme getiriyor: Güneş panelleri ve bataryalar Çin’de neden bu kadar ucuz?

Tepkisel cevap, bunların sadece haksız sübvansiyonlar ve sömürücü çalışma koşulları nedeniyle ucuz olduğu yönünde olacaktır. Ancak bu, gerçekte neler olup bittiğine dair modası geçmiş bir bakış açısı. Çin’in Batılı üreticilerle ancak gerçek bir uzmanlık yerine işin kolayına kaçarak rekabet edebileceği fikri kibir kokuyor. Çin batarya üreticilerine sübvansiyonlar sağlıyor ve ülkenin bazı tedarik zincirlerinde zorla çalıştırmaya dayandığına dair ikna edici kanıtlar var. Bu noktalara daha sonra değineceğim. Ancak Çin’in bu pazarlara hakim olmasının başlıca nedeni, bu teknolojiler için uzun vadeli bir sanayi stratejisi üretmiş ve bunun sonucunda optimize edilmiş, modern bir tedarik zinciri geliştirmiş olmasıdır.

Çin’in üretim çıktısının tamamen merkezi bir hükümet programının sonucu olduğu düşüncesi yanlıştır; Çin, fiyatları düşürmek ve rakiplerini yenmek için her türlü avantajı elde etmek için savaşan şirketlerle inanılmaz derecede rekabetçi bir pazar geliştirdi. Güneş enerjisi ve batarya sektörleri, dar kar marjları ile oldukça acımasız sektörlerdir.

Bu teknolojilerin Amerika ve Avrupada neden daha pahalı olduğuna ve makası kapatmak için neler yapılabileceğine bakalım. CRU Grubu, bu verilerin ve içgörülerin çoğunun geldiği küresel batarya pazarlarını inceleyen harika bir çalışma yaptı.

Önde gelen Çinli batarya üreticileri de yerli rakiplerinin çok ilerisinde

Maliyetleri Avrupa ve ABD’dekilerle karşılaştırmadan önce, en iyi Çinli üreticilerin – yani BYD ve CATL’nin – Çin’deki diğerlerine göre çok daha düşük üretim maliyetlerine sahip olduğunu belirtmek gerekiyor.

Aşağıdaki grafik ve tablo, bu maliyetlerin nereden geldiğinin dökümünü gösteriyor. Batılı üreticilerle aradaki farkı da açıklayan birkaç şey göze çarpıyor.

Birincisi, BYD’nin işçilik maliyetlerinin daha düşük olması, maaşların çok daha düşük olmasından değil, yüksek otomasyon seviyelerinden kaynaklanıyor. BYD fabrikalarında gigawatt-saat (GWh) üretim başına 50 kadar az işçi çalışırken, başka yerlerde 233 kadar işçi çalışıyor.

İkincisi, “verim” daha yüksek olma eğilimindedir, bu da katot ve anot üretimi için daha düşük maliyetlere yol açar. “Verim” bize tedarik zincirinin bir sonraki adımında kullanılacak kadar iyi olan ürünlerin yüzdesini söyler. BYD yüksek verime sahiptir, bu da ürettiği bileşenlerin neredeyse tamamının nihai ürünlerde kullanılmak için gereken kalite standartlarını karşıladığı anlamına gelir. Diğer üreticilerin verimleri orta veya düşüktür; bu da birçok bileşenin kalitesiz olduğu ve hurdaya çıkarılması gerektiği anlamına gelir. Bu, parayı çöpe atmaktır ve malzeme kullanımı için de iyi değildir. Önde gelen üreticiler bu yüksek verime sahiptir çünkü son derece modern, en az hatayla optimize edilmiş üretim süreçleri geliştirdiler.

Batarya üretiminin maliyetini ne oluşturur ve bu maliyet bölgeler arasında nasıl kıyaslanır?

Bataryaların nihai maliyeti üç bileşenden oluşur: malzemeler, bunları bir araya getirmek için gereken işçilik ve malzemeleri nihai ürüne dönüştürme maliyeti (ki bu çoğunlukla enerjidir).

Aşağıdaki grafikte Çin, Güney Kore, Avrupa Birliği ve ABD’nin maliyetleri karşılaştırılmaktadır.

Ekstra maliyetlerin nereden kaynaklandığını hemen görebiliyoruz. Malzeme maliyetleri AB ve ABD’de biraz daha yüksek. Ancak, ABD’deki en büyük fark yüksek işgücü maliyetleri. AB’de ise elektrik Çin ve ABD’ye kıyasla daha pahalı olduğu için işleme söz konusu.

Mesele sadece düşük işçilik maliyetleri değil; Çinli üreticiler son derece otomatize olmuş durumda.

Aşağıdaki şelale grafiği, CRU Group’un ABD’nin maliyet rekabetçiliğini artırmak için neler yapabileceğini düşündüğünü gösteriyor. Solda temel maliyetler yer alırken, sağdaki her bir çubuk farklı faktörlerden kaynaklanan potansiyel maliyet düşüşlerini göstermektedir. “Optimize edilmiş durumda” fiyatlar yarı yarıya düşmektedir.

ABD’li üreticilerin – özellikle de deneyimi olmayan yeni girişimcilerin – yapabileceği ilk şey verimi artırmaktır. “Optimize edilmiş” durum, verimi %94’e yükseltmek anlamına geliyor ki bu da üreticilerin bugün bundan biraz daha azını başarabildiği anlamına geliyor. Batarya bileşenlerinin önemli bir kısmı yetersiz kalitede oldukları için hurdaya gidiyor. Bu durum, Çin’deki lider üreticilerin hataya en az yer veren son teknoloji ürünü, bilenmiş üretim süreçlerinden ne kadar faydalandığını bir kez daha vurgulamaktadır. Bugüne kadar üretilen elektrikli otomobil akülerinin %70’inden fazlası Çin’den geldi, dolayısıyla bu şaşırtıcı değil.

Çin aynı zamanda birçok minerali ve daha küçük bileşenleri de rafine ettiğinden, tedarik zincirleri inanılmaz derecede entegre olabiliyor ve bu da onları daha optimize hale getiriyor.

İkinci büyük kalem ise işgücü maliyetleri. ABD’deki ücretlerin Çin’dekinden daha yüksek olduğu yadsınamaz bir gerçek. Ancak bunun nedeni Çin’deki maaşların çok düşük olması değil. Evet, Amerikan ya da Avrupa standartlarına göre düşükler, ancak fabrika rolleri için ücretler genellikle ABD’nin güney komşusu Meksika’dakinden daha yüksek.

İşgücü maliyetlerindeki en büyük etken ise otomasyondur. ABD GWh başına altı kat daha fazla işçi kullanıyor, bu nedenle işgücünün çok daha pahalı olması şaşırtıcı değil. Çin otomasyona büyük yatırım yaptığından birçok süreç çok az insan girdisi ile çalışıyor.

“İmalat işlerini eve getirme” konusunu değerlendirirken akılda tutulması gereken bir başka husus da bu. Bunun için kesinlikle bir alan var, ancak düşük maliyetlerin genellikle insan emeğine değil otomasyona dayandığı gerçeğiyle çelişiyor. Özellikle yapay zekanın gelişmesiyle birlikte bazı imalat işleri giderek daha savunmasız hale gelebilir.

Yüksek enerji fiyatları Avrupa’nın rekabet gücünü kırıyor

İşçilik maliyetleri ve otomasyon eksikliği Avrupa için de geçerli. Avrupa’nın rekabet gücünü öldüren bir diğer faktör de – sadece bataryalar için değil, birçok endüstriyel ürün için – yüksek elektrik maliyeti.

Eğer enerji, üretim maliyetinin önemli bir kısmını oluşturuyorsa, elektrik maliyetlerinin yüksek olduğu yerlerde üretim yapmanın bir anlamı yok. Ne yazık ki, özellikle Çin ve ABD ile karşılaştırıldığında, birçok Avrupa ülkesi için ikilem bu.

Peki ya Çin’de insan hakları ihlalleri?

Yukarıdaki veriler Çin’in bazı tedarik zincirlerinde büyük olasılıkla sömürücü uygulamalarda bulunduğu gerçeğini ortadan kaldırmıyor ya da inkar etmiyor. Daha önce Demokratik Kongo Cumhuriyeti’ndeki kobalt madenciliği ile ilgili sorunlar hakkında yazmıştım (ancak bu sadece Çin için bir sorun değil; diğer ülkeler de bu kobaltı satın alıyor).

Burada ise Uygurların ve Çin’in kendi içindeki diğer azınlık gruplarının zorla çalıştırılmasından bahsediyorum. Bu durum en çok güneş paneli üretimi için polisilikon endüstrisinde göze çarpıyor gibi görünüyor, ancak çoğu bataryanın temel bileşeni olan lityum üretimi için de gerçekleştiğine dair raporlar var.

Sincan, kısmen kaynaklar açısından zengin olması ve ucuz kömüre sahip olması nedeniyle Çin’deki temiz enerji teknolojisi üretiminin ana merkezi haline geldi. Hükümetin “İşgücü Transferi Yoluyla Yoksulluğun Azaltılması” programı, milyonlarca insanın Çin genelinde iş bulabilecekleri bölgelere (sadece imalatta değil, tarım gibi sektörlerde de) transfer edildiği bir program olarak tanıtılıyor. Bu gönüllü bir program olarak tanıtılsa da, birçok kişi işçilerin aslında bir seçeneği olmadığını bildiriyor.

İşte ABD Enerji Bakanlığı’nın Çocuk İşçiliği veya Zorla Çalıştırmayla Üretilen Mallar Listesi. ABD’nin aslında Sincan’dan zorla çalıştırılarak üretilen malların ithalatını yasaklamayı amaçlayan bir Uygur Zorla Çalıştırmayı Önleme Yasası (UFLPA) var. Bu – yerli enerji istihdamını artırdığınızı düşünürken aslında onlara zarar vermekten ziyade – aslında daha sıkı ticaret politikalarına sahip olmak için iyi bir neden.

Dolayısıyla Çin’in tedarik zincirlerinde en azından bazı sömürücü uygulamaların olması ya da olmuş olması çok muhtemel görünüyor. Bunun kötü ve kabul edilemez olduğunu düşündüğümü söylemeye gerek yok. Ancak benim söylemek istediğim, Çin’den gelen bu malların başka yerlerden daha ucuz olmasının nedeninin hala bu olmadığı (ya da sadece çok küçük bir neden olduğu). İşgücü maliyetlerinin düşmesinin ana nedeni otomasyon; insan işçi çalıştırmamak.

Peki ya Çin’in verdiği tüm sübvansiyonlar?

Evet, Çin temiz enerji endüstrilerinin gelişimini teşvik etmek için bir dizi finansal destek mekanizması sağladı. Bunlar arasında belirli enerji yoğunluğu ve güvenlik eşiklerini karşılayan batarya üreticileri için potansiyel vergi indirimleri de yer alıyor. CATL ayrıca araştırma, inovasyon ve ölçek büyütmeyi desteklemek için yılda yüz milyonlarca dolar gibi önemli sübvansiyonlar aldı.

Ancak Çin bunu yaparken yalnız değil. ABD de dahil olmak üzere pek çok ülke stratejik endüstrileri desteklemek için benzer araçlar kullandı. Tesla ilk yıllarında Enerji Bakanlığı’ndan 465 milyon dolar kredi aldı (geri ödedi) ve o zamandan beri milyarlarca düzenleyici kredi ve vergi teşvikinden yararlandı. Enflasyon Azaltma Yasası, Tesla gibi şirketlere on milyarlarca dolarlık potansiyel sübvansiyonlarla mali destek sağlamak için kuruldu.

Bu Tesla’ya ya da ABD’ye yönelik bir eleştiri değil; bunu yapmak için iyi nedenler var. Buna iyi bir sanayi stratejisi denir. Ancak aynı şeyi yaptığı için Çin’i “hile yapmakla” suçlarken bu programları destekleyemezsiniz.

Çevirmenin notu: Aşağıda çevirisini bulacağınız makale, Filistin proletaryasının zorunlu emek göçü örneğinden hareketle, Siyonist yerleşimci sömürgecilik ile kapitalist birikim süreçlerinin nasıl tarihsel olarak iç içe geçtiğini kavramsal bir çözümlemeyle ortaya koyuyor. Filistin’in, özellikle Batı Şeria ve Gazze Şeridi gibi işgal altındaki bölgelerinde yaşanan sosyoekonomik dönüşümleri “kalkınmasızlaştırma” ve bağımlılık kuramı çerçevesinde ele alan metin, bu yaklaşımları tarihsel maddeci bir perspektifle yeniden değerlendirerek güncelliyor. Yerli emeğin hem üretici güçlerin bastırılması yoluyla hem de değer yasasının işgal rejimi tarafından keyfi şekilde işletilmesiyle nasıl metalaştırıldığını analiz eden yazar, “atıklaştırma” ve “yoğunlaşmış emperyalizm” kavramları aracılığıyla bu süreçleri küresel düzeydeki artı-değer üretimiyle ilişkilendiriyor. Emek gücünün sistematik olarak değersizleştirilmesi, yalnızca Filistin’in özgül tarihine değil, aynı zamanda çağdaş kapitalist-emperyalist formasyonların doğasına ilişkin daha geniş bir sorgulamaya da kapı aralamakta. Bu yönüyle, metni yalnızca bir bölgesel sömürgecilik eleştirisi değil, sermayenin dünya ölçeğindeki tahakküm biçimlerine dair kavramsal bir müdahale olarak okumak gerek. Metindeki köşeli parantezler çevirmene aittir.

Yerleşimlerde Filistinli Emeği: Yaşamın Atıklaştırılması ve Atığın Biriktirilmesi

Ameed Faleh
Al Akhbar
6 Mayıs 2025
Çev. Leman Meral Ünal

“İşçinin kendi ürününden dışlaştırılması, sadece emeğinin bir nesne, dışsal bir varoluş olduğu anlamına gelmez, onun dışında bağımsız, ondan başka bir şey olarak var olduğu, karşısına dikilen bağımsız bir güç olduğu anlamına da gelir; yani işçinin nesneye aktardığı hayat, yabancı ve düşman bir şey olarak kendi karşısına çıkmaktadır.”¹

Karl Marx, 1844 El Yazmaları

Mülksüzleştirilmiş, yerinden edilmiş ve disipline edilmiş Filistinli işçiler, kapitalizm ile yerleşimci sömürgeciliğin tüm bir insan yaşamını “atık” hâline getirerek nasıl birikim sağladığının en aleni örneklerinden birini oluşturuyor. Kullanılma, bir kenara atılma ve “atık” haline gelme şeklindeki döngüde çevrilir; İsrail işgalciliği tarafından emilir, sömürülür ve sonra bir kenara atılırlar. Ali Kadri’nin 1948’de işgal edilen topraklardaki İsrail yerleşimlerine yönelik Filistinli emek göçü analizinden hareketle, yerleşimci sömürgeciliğin mantığını, işçileri nasıl boyunduruk altına aldığını ve onları sokağa çıkma yasakları, halı bombardımanları ve sosyal mühendislik mekanizmaları aracılığıyla nasıl “atıklaştırdığını” incelemek mümkün.

Batı Şeria’nın Siyasal İktisadı

Filistinli zorunlu emek göçünü daha iyi kavramak için, bu olguyu 1967’de İsrail tarafından işgal edilen toprakların –özellikle Batı Şeria ve Gazze Şeridi’nin– politik ekonomisi bağlamına oturtmak önem arz ediyor. Bu bağlamı aydınlatacak iki kuramsal çerçeve var: Bağımlılık teorisi ve “kalkınmasızlaştırma” [de-development] kavramı.

Bağımlılık kuramı, başta Latin Amerika’nın politik ekonomisini analiz etmek üzere geliştirilmiş, daha sonra Asya ve Afrika’daki farklı sosyoekonomik bağlamlara merkez-çevre perspektifiyle uyarlanmıştır. Merkez, üretken kapasiteye, ideolojik hegemonyaya ve çevreden hammadde çekebilme yönünde jeopolitik bir üstünlüğe sahip. Bu ticaret döngüsü, merkezin nihai ürünleri çevre pazarlarına sunmasıyla yeniden yeniden sağlanır. Çevrenin payına ise, merkez tarafından dayatılan ticaret açığı ve üretken ataletten oluşan döngüye hapsolmak düşer.

Ancak Sara Roy, bu kurama dair önemli bir eleştiri ortaya atıyor: Ona göre bağımlılık kuramı, üretim ilişkilerini göz ardı ederek ticareti aşırı vurgular ve “hâkim bir ekonomi ile ona tabi olan ekonomi arasındaki yapısal ilişkiyi aydınlatır ve ikincisinin, birincisinin ihtiyaçlarına hizmet edecek şekilde nasıl sömürüldüğünü” ortaya koyar. Yine, azgelişmişliğin üretim ilişkilerinden ziyade ticaret ilişkileri tarafından şekillendirildiğini de gösterir. Azgelişmişliğin itici gücü, çevre ekonomilerindeki üretim modellerinden ziyade piyasaların ve ticaretin sonuçlarıdır. Roy’un eleştirisi, bu teorinin meta ile onun üretim süreçleri arasındaki bağı kopardığı savına dayanır.

Ne var ki Arghiri Emmanuel’in, “eşitsiz değişim” üzerine yazılarına –ki bağımlılık teorisinin temel taşlarından biri olarak kabul edilir– şöyle bir bakılacak olursa, onun merkez-çevre arasındaki ücret farklılıklarının eşitsiz ticaret ilişkilerini nasıl şekillendirdiğine dikkat çektiği fark edilir. Bu, Emmanuel’in ticaret ilişkilerini ciddiye almadığı anlamına gelmez; ancak yine de, merkez ve çevredeki gelişim süreçlerini analizinin merkezine koyduğunu gösterir. Neticede ticaret, üretim araçlarının varlığı ya da yokluğundan kaynaklanır.

Yine de her iki yaklaşım da işgal altındaki Filistin’deki ekonomik hayatın genel hatlarını açıklamak için iyi bir çerçeve sunabilir. Bağımlılık kuramı savunucuları, Batı Şeria ve Gazze Şeridi’nin düşük üretim kapasitesine ve İsrail ile olan ekonomik bağlarına bakarak bu teorinin Filistin bağlamında geçerli olduğunu ileri sürecektir. “Kalkınmasızlaştırma” yaklaşımı takipçileri ise, Oslo öncesi ve sonrası dönemde tarım ile küçük ve orta ölçekli sanayinin aşınmasını, İsrail’in Filistin topraklarını işgal politikasının bir parçası olarak ele alacaktır. Ayrıca, Filistinlilerin İsrail’e “ekonomik entegrasyonu”nu, yani Filistinlilerin en alt işlere sürülmesini ve ucuz işgücüyle yerel üretim kapasitesini baltalamasını sistemsel bir sorun olarak teşhir edecektir.

Batı Şeria ve Gazze’nin kurumsal yapısının çözülmesi de “kalkınmasızlaştırma” ile bağlantılıdır; bu süreç genellikle Filistinli sosyoekonomik kurumları, yerel karar alma mekanizmalarını ve benzer yapıları zayıflatır. “Kalkınmasızlaştırma”, işgali, yerli kalkınma stratejilerini baltalamaya dönük bir süreç olarak değerlendirir; bu süreç, sömürgeci dayatmalarla emek ve ticaret piyasalarında yaratılan dengesizlikler aracılığıyla işler; özellikle de Filistin tarımı ve küçük ölçekli sanayisinin aşındırılması yoluyla. Ki bu dengesizlikler, doğrudan İsrail’in lehine ve elbette Filistinlilerin aleyhine olacak şekilde yapılandırılmıştır.

Batı Şeria’nın 1974-1989 dönemindeki GSYİH sektörel dağılımına bakıldığında, “kalkınmasızlaştırma” ve yerleşimci sömürgecilik yoluyla kaynakların eşitsiz değişiminin yaşandığı bir gerçeklik görülecektir: Çiftçiler, İsrail yerleşimlerinde işçi hâline gelmişlerdir. Batı Şeria’nın sektörel bileşimi hizmet sektörünün şişmesiyle karakterize edilir; tarım ve sanayi artık arka planda kalmıştır, her ne kadar 1980’lerden itibaren marjinal artışlar olsa da…. Bu GSYİH analizini, zorunlu emek göçünden ziyade Batı Şeria’daki Filistinlilere dayatılan yerleşimci-sömürgeci diktanın ve Filistin yönetiminin Oslo sonrası kalkınma çerçevesinin bir sonucu olarak okumak gerekir elbette.

7 Ekim öncesi veriler, Batı Şeria’dan İsrail yerleşimlerine (hem Yeşil Hat içi hem dışı) emek akışında kayda değer bir artışa işaret ediyor. Bu artışın, bağımlılık ve “kalkınmasızlaştırma” süreçlerine katkıda bulunduğunu belirtmek gerekir. Dolayısıyla, yukarıda sayılan faktörler ve 1967’den beri İsrail-Filistin toprakları arasında sürekli artan ticaret açıkları göz önüne alındığında, Sara Roy’un bağımlılık kuramına yönelttiği eleştiriler, işgal altındaki toprakların politik ekonomisini açıklama bağlamında geçersiz kalır.

Yerleşimci Sömürgeciliğin Bir Dayanağı Olarak Zorunlu Emek Göçü

Yukarıda sunulan göstergeler, Batı Şeria ve Gazze’de emek gücünün yalnızca verimsiz ve sınırlı sektörlerde varlık bulabildiği bir “bozulmuş” kalkınma modeline işaret eder. Öyle ki, üretken kapasitenin aşındırılması, İsrail’in özünde taşıdığı yerleşimci sömürgecilik süreçlerinin (toprağa el koyma, yoksullaştırma, kuşatma ve Filistin özerkliğine dönük sistematik erozyon) doğrudan bir sonucudur.

Bu bağlamda, Ali Kadri Filistin’deki zorunlu emek göçünün “yerleşimci sömürgecilik pratiğinde değer yasasının çarpıcı bir tezahürü” olduğunu kaydeder; bunu, Filistinlilerin “ucuz” işgücü olmasından ziyade, yerleşimci sömürgeci formasyonların genel geçer bir kuralı olarak kavrar. Oslo sürecinde İsrail, idari kontrolü Filistin Yönetimi’ne devretmiş, ancak emeğin yeniden üretimini üstlenmekten kaçınmıştır. Yani, sadece asgari koşullar sağlanmıştır; bu şekilde, emeğin yeniden üretiminden kaynaklanan değer harcamalar asgariye indirilerek soykırımsal pratiklerin sahneye çıkması sağlanmıştır.

Batı Şeria’da yabancılaşma çarpıcı bir biçimde tezahür eder: Filistinli işçiler, topraklarına el koyan yerleşimleri inşa ederler. Burada, Marx’ın o ünlü sözü somut bir gerçekliğe bürünmektedir. Gazze’de ise, kalori hesabı ve mahallelerin yerle bir edilmesi, Gazzelilerin “artık emek” olarak -yani sosyal atık olarak- değerlendirilmesinden kaynaklanır. İsrail onların emek gücüne ihtiyaç duymaz; hatta Gazze coğrafyasını yerleşimci sömürgeciliğin mevcudiyetini tehdit eden düşman bir arazi olarak görür.

Buna karşılık, Batı Şeria benzer sömürgeci şiddet biçimlerine maruz kalmaz, çünkü buradaki Filistinliler 7 Ekim sonrası kısıtlamalara rağmen İsrail ekonomisinin önemli bir dayanağı olmaya devam etmektedir. Bugün çok sayıda Filistinli işçi, 1948 topraklarındaki yerleşimler yerine Batı Şeria’daki yerleşimlerde çalışıyorlar. Bu kayma, İsrail’in çelişkili ihtiyaçlarını uzlaştırmasına olanak tanır: Bir yandan Filistinli emeğini sömürürken, bir yandan üretken emek gücünü “atık” hâline getirme arzusunu sürdürebilmektedir. Kadri’nin altını çizdiği gibi, bir “atık işçi ordusu” yoksullaştırılabilir, hatta çadırlarda yakılabilir, çünkü değerin azaltılması en üstün önceliktir.

Tam da bu nedenle Kadri, zorunlu emek göçünün militarizmle ve İsrail’in “yoğunlaşmış sermaye olarak emperyalizmin maddi tezahürü” olmasıyla doğrudan ilişkili olduğunu vurgular. “Atık” ve bu atığın nasıl tanımlanacağı, siyonist-emperyalizm tarafından belirlenir: Yani Filistinlilerin bombalanıp bombalanmayacağı, yavaş yavaş mı aç bırakılacakları, yoksa Batı Şeria, Kudüs ve Yeşil Hat içinde olduğu gibi İsrail’in insafına mı terk edilecekleri bu şekilde karara bağlanır.

Bir İsyan Bastırma Aygıtı Olarak İzin Sistemi

Zorunlu emek göçünün bir isyan bastırma aygıtı olarak işlev gördüğü durumda, Filistin’deki izin sistemi “makul” bir geçim standardının hakemliğini yapar. İsrail bu sistemi, Batı Şeria’daki direnişi bastırmak için maddi ve ideolojik bir tahakküm aracı olarak kullanır: Bir direnişçinin eylemleri nedeniyle tüm ailenin veya köyün izinleri iptal edilir veya reddedilir. Böylece, kendisine yönelen en küçük bir direnişi bile, teknokratik bir şekilde, halkın geçim kaynaklarını ellerinden alarak kontrol altına alır.

Bu durum 7 Ekim’den sonra daha da belirginleşmiştir. Güvenlik endişeleri öne sürülerek toplu halde işten çıkarılan işçiler, Batı Şeria kentlerinde sandviç tezgâhları açmak zorunda kaldılar, ki bu, üretken olmayan emek konumuna itildiklerini gösterir. İsrail, bu yöntemle sömürgeleştirilmişlerin kolektif varlığına zararlı olarak göstererek, kendisine yönelen direnişin meşruiyetini zedeler. Bombardımanlar, baskınlar ve izin uygulamaları, sömürgeleştirilmiş halka “statükoyla oyun oynamaz”ı dayatarak, boyun eğmeye zorlar.

İsrail’i “yoğunlaşmış emperyalizm” olarak kavramak, “sosyal atık” kavramının önemini ve Filistin’in, dünyadaki pek çok mücadele dinamiğinin bir mikrokozmosu olduğunu anlamada anahtar olabilir. Yoksullaştırma, soykırım, sömürgeleştirme ve isyan bastırma süreçleri Filistin’i yalnızca emperyalizmin bir laboratuvarı yapmaz; aynı zamanda, küresel kapitalizmi ayakta tutan ve doğası gereği ölümle ve militarizmle örülü olan küresel değer zincirinin de hayati bir halkası hâline getirir.

¹ Bu alıntı, Karl Marx’ın 1844 El Yazmaları başlıklı metninin Murat Belge tarafından yapılan Türkçe çevirisinden alınmıştır. Bkz. Karl Marx, 1844 El Yazmaları, Çev. Murat Belge, (İstanbul: Birikim Yayınları, 2013) s. 76. (ç.n)

Ukrayna, Soğuk Savaş döneminden kalma Sovyet S-200 hava savunma füzelerini şaşırtıcı bir şekilde Rusya’ya karşı etkili karadan karaya saldırı silahlarına dönüştürdü. The National Interest‘te Kıdemli Ulusal Güvenlik Editörü ve Popular Mechanics‘te yazar olup, jeopolitik konularda çeşitli devlet kurumları ve özel kuruluşlarla düzenli olarak danışmanlık yapan Brandon J. Weichert, David Axe’in gözlemlerine dayanarak, bu durumun modern silah beklentilerini sorgulattığını ve Ukrayna’nın kendi askeri stratejilerini geliştirmesinin NATO’nun Batı tarzı modernizasyonuna kıyasla daha faydalı olabileceğini öne sürüyor.

Ukrayna, antika Sovyet S-200 füze bataryalarını canavara dönüştürdü

Brandon J. Weichert

National Interest

Eski Sovyet S-200 (NATO kodu SA-5 “Gammon”) şaşırtıcı bir şekilde yeniden gündemde. Efsanevi savaş muhabiri David Axe, yeni Substack yayını Trench Art‘ta, Sovyetler Birliği tarafından Soğuk Savaş sırasında geliştirilen bu uzun menzilli, yüksek irtifa karadan havaya füze (SAM) sisteminin Ukrayna tarafından Rusya’ya karşı ne kadar etkili kullanıldığına dair çarpıcı hikayeler paylaştı.

Antika silahlar hâlâ işe yarıyor!

David Axe’e göre, “İlk teyit edilen S-200 saldırısı, 9 Temmuz 2023 civarında Bryansk Oblastı’nda bir sanayi tesisini havaya uçurmuş olabilir. Bundan 17 gün sonra gerçekleşen ikinci teyitli saldırı ise 5V28 füzesinin, Rusya’nın Karadeniz kıyısında, Ukrayna sınırına 20 mil (yaklaşık 32 kilometre) ve cephe hattına yüz mil (yaklaşık 160 kilometre) uzaklıktaki Taganrog şehrine düşmesiyle sonuçlandı.”

Burada gözlemciler, Ukrayna Savaşı’nın silahlara dair beklentileri nasıl yeniden şekillendirdiğine dair harika örnekle karşılaşıyor. S-200, modern standartlara göre bir fosil sayılır. Aynı zamanda devasa bir sistem; 5P72V sabit bataryasından fırlattığı 5V28 füzesi sekiz ton ağırlığında ve tam 500 pound (yaklaşık 227 kilogram) savaş başlığı taşıyabiliyor. Ancak altın çağını 1960’larda yaşadı.

Ancak bu sistem Ukraynalılar tarafından iyi bilindiği ve tedarik zinciri büyük ölçüde yerli olduğu için, NATO tarafından sağlanan pek çok yeni benzer silahtan muhtemelen çok daha faydalı oldu.

Ukrayna’nın saygıdeğer S-200 füze bataryaları güçlü etki yaratıyor

1950’ler ve 60’larda, Sovyet tasarım bürosu Almaz-Antey (o zamanki adıyla KB-1), Sovyet toprak bütünlüğünü tehdit eden NATO’nun giderek artan uzun menzilli bombardıman uçaklarını imha etme amacıyla kuruldu. Aslında S-200, B-52 Stratofortress avcısı olarak tasarlanmıştı. S-200, bu tür devasa hedefleri Sovyetlerin daha önce kullandığı eski S-75 SAM sistemlerinden daha uzun menzillerde ve daha yüksek irtifalarda engellemek için geliştirildi.

S-200, mobilite veya hızlı konuşlandırma için tasarlanmamıştı. Sovyetler bunu, sabit yüksek değerli hedefleri savunmak için statik veya yarı statik sistem olarak tasarladı. Bu büyük ve karmaşık sistem; füze bataryası, çoklu fırlatıcılar, hedef tespiti ve takibi için radar sistemleri ve komuta-kontrol altyapısı dahil olmak üzere birçok kilit bileşenden oluşuyordu.

Sistemin ana füzesi olan V-880 (veya sonraki versiyonlarda 5V21), katı yakıtlı itici ve sıvı yakıtlı seyir roketine sahip iki aşamalı füze. Varyantına bağlı olarak, yaklaşık 93 ila 186 mil (yaklaşık 150 ila 300 kilometre) menzildeki hedeflere angaje olabiliyor, bu da onu kendi döneminin en uzun menzilli SAM sistemlerinden biri yapıyor. Dahası, sistem 131 bin fit (yaklaşık 40 bin metre) irtifaya kadar hedefleri engelleyebiliyor ki bu da o zaman veya o zamandan beri gökyüzündeki herhangi hava aracını vurmak için yeterli. Ayrıca, S-200 füzesi Mach 4 hıza ulaşarak hızlı hareket eden hedeflerin süratle engellenmesini sağlıyor. 500 poundluk (yaklaşık 227 kilogram) yüksek patlayıcılı parçacıklı savaş başlığı ve hava hedeflerine karşı ölümcüllüğü en üst düzeye çıkarmak için yakınlık tapası, bu sistemin ölümcül görevini yerine getiriyor.

Başlangıçta S-200, hedef aydınlatması için 5N62 (Square Pair) gibi kara tabanlı radarlara dayanan yarı aktif radar güdüm sistemi kullanıyordu. Sistemin atış kontrol radarı hassas takip sağlarken, P-14 (Tall King) gibi erken uyarı radarları hedef tespitini destekliyordu.

Ukrayna’nın S-200’ü dahice yeniden kullanması

David Axe, “Yeniden canlandırılan Ukrayna S-200’lerinin karadan karaya rolündeki makul derecede iyi isabet oranı göz önüne alındığında, Kiev mühendislerinin daha iyi arayıcı başlık takmış olma ihtimali yüksek,” diye spekülasyon yapıyor.

S-200, genellikle altı tek raylı fırlatıcı, komuta merkezi ve ilgili radarlardan oluşan bataryalar hâlinde konuşlandırılıyordu. Statik yapısı ve büyük radar izi onu düşman hava savunmalarının bastırılması (SEAD) operasyonlarına karşı savunmasız kılıyordu, ancak daha uzun menzili, tehditler savunulan alanlara yaklaşmadan önce onlarla çatışmaya girmesine olanak tanıyordu.

Ukrayna’nın bu sistemleri güvenilir şekilde konuşlandırması ve bunlarla Rusya’ya önemli zararlar vermesi, çatışma için yerlileşmenin önemi kadar yenilikçilik derecesini de gösteriyor. Bu durum, Ukrayna’nın hazır bileşenlerden oluşan ucuz insansız hava araçlarını etkili şekilde kullanmasında da görülebilir; bu da Rusya’nın topçudaki büyük avantajına karşı dengeyi korumasına yardımcı oluyor.

Gerçekten de, eğer Ukrayna en başından itibaren yabancı sistemlere bel bağlamak yerine kendi sistemlerini korumaya teşvik edilseydi, mevcut durumu bu kadar hassas olmayabilirdi. Sonuçta Faysal’ın ordusu Akabe’yi nasıl aldı? Çünkü zafere giden yolda eski Bedevi usullerini izlediler.

NATO, Ukrayna’yı aynı teknolojik donanımlara bağımlı minyatür Avrupa tarzı ordu olmaya zorlayarak ona kötülük yaptı. Ukrayna kendi hâline bırakılsaydı, hem ülkeleri hem de silahlı kuvvetlerinin durumu için en iyi yolu kendileri bulurlardı.