Afganistan ve İran son sınır çatışmalarını hızlıca durdurmayı başardı. Her iki taraf da durumu bir hata olarak nitelendirirken Tahran bunun “kısa bir çatışma” olduğunu söyledi.

Üç gün önce Afganistan ve İran güvenlik güçleri, karşılıklı silah sesleri ve askeri gerginliğin damga vurduğu, çok sayıda ölü ve yaralının olduğu yeni bir çatışmaya karışmıştı.

Afganistan’ın Helmand Nehri üzerindeki asırlık su sorununun temelini oluşturan çatışmalarda iki İranlı sınır muhafızı ve bir Taliban gücü hayatını kaybetti.

Afganistan’ın en büyük nehri olan Helmand Nehri, 1973 yılında yapılan bir anlaşma uyarınca İran’a saniyede 22 metreküp su sağlıyor. Ancak su akışı önemli ölçüde azaldı ve Taliban bunun temel suçlusu olarak kuraklık ve iklim değişikliğini gösteriyor. Taliban, İran’la yapılan su anlaşmasına bağlı olduklarını ancak kendilerinin de su sıkıntısıyla boğuştuklarını söylüyor.

Ancak İran duruma farklı bir açıdan bakıyor ve Afganistan’ı baraj inşaatıyla her iki ülkedeki kuraklık koşullarını kötüleştirmekle suçluyor.

Özellikle İran, Helmand Nehri üzerinde inşa edilen ve nehrin yatağını değiştirerek suyun İran’a ulaşmasını engelleyen Kajak barajından memnun değil.

Siyasi olgunluk

Bazı çevreler Afganistan ve İran arasındaki sınır anlaşmazlığı konusunda sevinç çığlıkları atmaya başlamışken, iddia edilen ve görünen pozisyonlar ne olursa olsun, iki komşu ülke tartışmanın üstesinden gelmek için büyük bir olgunluk sergiledi.

Taliban ve İranlı yetkililer tahrik edici açıklamalar yapmaktan kaçındı ve her iki taraf da aynı hatayı tekrarlamama sözü verdi.

İran İçişleri Bakanı Ahmed Vahidi sınırdaki çatışmaları “kısa süreli bir çatışma” olarak nitelendirdi ve Taliban’la yapılan görüşmelerin ardından sorunun çözüldüğünü söyledi.

Vahidi çatışmanın şiddetini önemsiz göstermeye çalıştı ve şu anda herhangi bir sorun olmadığını, sınırın açık ve huzur içinde olduğunu belirtti.

Ancak çatışmayı başlattıkları için Afgan sınır muhafızlarını suçladı ve onlara uygun bir karşılık verildiğini söyledi.

Taliban da İran’la iyi ilişkiler içinde olmak istediklerini belirterek sınır çatışmasının bir hata olduğunu söyledi. Taliban sözcüsü Bilal Karimi, İslam Emirliği’nin komşuları dahil kimseyle gerginlik istemediğini söyledi ve sınır çatışmasını “küçük bir anlaşmazlık” olarak niteledi.

Karimi, “İranlı yetkililerle temas halindeyiz ve herhangi bir sorun varsa bunu birlikte çözeceğiz” diye ekledi.

Diyalog devrede olmalı

İran ve Afganistan’ın, komşu ülkeler arasında bir vekalet savaşına yol açmaması gereken güncel sınır anlaşmazlığı gibi konulara son derece dikkat etmesi önemli.

Bir siyasi uzman “Taliban ve İranlı yetkililer sınır anlaşmazlığını ilişkilere zarar vermeden çözme cesaretini gösterdiler ve bu iki ülke arasındaki ilişkiler açısından büyük bir gelişme” dedi.

Harici’ye konuşan Cemil Hadiri, Kabil ve Tahran arasındaki her anlaşmazlığın, düşmanları bu fırsatı her ikisine karşı kullanmadan önce diyalog ve diplomatik yaklaşımla çözülmesi gerektiğini söyledi.

Hadiri, “İki ülkenin güvenlik güçleri arasında doğrudan çatışma yaşanması büyük bir hataydı, ancak aynı zamanda iki tarafın da bir gün içinde anlaşmazlığı çözme becerisi ve isteğini görmek de harikaydı” dedi.

Afganistan ve İran arasında birçok çatışma yaşandı

Taliban’ın iktidara geldiği Ağustos 2021’den bu yana İran’la pek çok çatışma yaşandı ancak sonuncusu kanlı oldu.

Taliban ve İran sınır muhafızları son 21 ayda beş kez çatıştı ve ilk çatışma 1 Aralık 2021’de Nimroz eyaletindeki Şaghalak bölgesinde yaşandı. Her iki taraftan yetkililer çatışmayı doğruladı ve iki ülkenin sınır muhafızları arasındaki “yanlış anlamalar” nedeniyle patlak verdiğini söyledi. Olayda ölen ya da yaralanan olmadığı bildirildi.

21 Nisan 2022’de İslam Kala sınırı yakınlarında Taliban ve İran güvenlik güçleri arasında tekrar çatışma çıktı. Üçüncü kez 23 Temmuz 2022’de Hirmand sınır kasabası yakınlarında çatışmalar yaşandı.

Şubat 2023’te bir çatışma daha yaşandı ve son çatışma 27 Mayıs Cumartesi günü Afganistan’ın batısındaki Nimroz vilayetinde bulunan Pul-e-Abrisham sınır kapısında tarafların sınır muhafızlarının kanlı bir çatışmaya girmesiyle gerçekleşti.

Kuraklık bir başka baş ağrısı

Kuraklık ve iklim değişikliği Afganistan ve İran arasındaki çatışmanın en büyük nedenlerinden biri.

Son 30 yıldır kuraklıkla mücadele eden İran, son çare olarak Afgan liderleri İran’a su akışını durdurmaları ya da ciddi yaptırımlarla karşı karşıya kalmaları konusunda uyardı.

Taliban bu ikazı bir erken uyarı olarak değerlendirdi ve herhangi bir saldırı durumunda askeri harekatla İran yetkililerine hızlı yanıt verilmesini istedi.

Taliban liderliği kuraklığın İran sınırındaki bölgeleri, özellikle de Nimroz eyaletini daha fazla vurduğunu defalarca dile getirdi.

Harici’ye konuşan bazı Nimroz sakinleri, kuraklık ve susuzluk nedeniyle onlarca ailenin evlerini terk etmek zorunda kaldığını ve başka yerlere, hatta başka bölgelere göç ettiklerini söyledi.

Nimroz vilayeti sakinlerinden Syiar Khan, son beş yıldır kuraklıkla karşı karşıya olduklarını söyledi. Harici’ye konuşan Khan, kendisinin Nad Ali bölgesinde yaşadığını ancak ağabeyi de dahil olmak üzere diğer akrabalarının su yetersizliği nedeniyle Kabil’e göç ettiğini söyledi. “Biz çiftçiyiz ve su bizim temel ihtiyacımız. Son beş yılda tüm gelirimi kaybettim ve Zaranj şehrini terk edip başka bir şehre gitmeyi de düşünüyorum,” diye ekledi.

Bir başka kent sakini Amir Gul ise “400 afgani karşılığında bir tanker içme suyu alıyoruz ve ekonominin çok kötü olduğu bir dönemde bu çok maliyetli” dedi.

Gul, Taliban yönetimini eyaletteki su sıkıntısını mümkün olan her şekilde gidermek için yardımcı olmaya ve gerekirse Kajaki barajından su bırakmaya çağırdı.