HASAN BÖGÜN

Ne zaman olur bilinmez ama yıllar sonra tanıkları ve belgeleriyle ortaya dökülecek, medyada yürütülen bir “algı operasyonu”nun farkına varacağız.

Konu, İsrail’in 25 Ekim’i 26 Ekim’e bağlayan gece hava saldırısı düzenleyerek İran’ın İlam, Kuzistan ve Tahran kentlerinde 20 hedefi vurması…

Medyadaki bilgiler şöyle:

* Yerel saatle gece 02:00’den kısa bir süre sonra Tahran ve çevresinde patlamalar duyuldu. “Sosyal medyaya yüklenen ve BBC tarafından doğrulanan videoda şehrin üzerinde, gökyüzünde patlamalar görüldü. Bazı bölgelerdeki sakinler yüksek sesli patlamalar duyduklarını bildirdi.”

* İsrail ordusu, “saat 02:30 civarında, İran’daki ‘askeri hedeflere, hassas’ saldırılar gerçekleştirdiğini doğruladı. … İsrail ordusundan yapılan yazılı açıklamada, ‘istihbarata dayalı olarak hava kuvvetlerine ait uçakların son bir yıldır İran’ın İsrail’e ateşlediği füzeleri üretmek için kullandığı tesisleri hedef aldığı’. … ‘Misilleme saldırısının tamamlandığı ve görevin yerine getirildiği’ vurgulandı.”

* İsrail ordusu, “saldırıların saat 06:00’dan hemen sonra sona erdiğini” duyurdu.

* Açıklamalara göre, saldırıya tanker uçakları, keşif uçakları ve son kuşak F-35’ler de dahil 100 uçak katıldı. Bütün uçaklar kayıp vermeden ve hasarsız üslerine döndü.

HARİTA NE DİYOR?

Savaş pilotu ya da havacılık uzmanı değiliz. Aşağıdaki veriler tamamen harita okumaya, katalog bilgilerine ve tarafların açıklamalarının yorumlanmasına dayanıyor. Aydınlatıcı uzman uyarılarını dinlemeye hazırız.

Vurulduğu iddia edilen en uzak hedef Tahran, İsrail’den kuş uçuşu yaklaşık 1900 kilometre. 1900 de dönüş, eder 3 bin 800 kilometre.

Kuş uçuşu güzergâh Ürdün, Suriye ve Irak, Irak’ta da Bağdat hava sahasından geçiyor. Ürdün kendi hava sahasının kullanılmadığını açıkladı. Bu durumda en kısa yol kuzeye, yani Suriye hava sahasına yönelmek ve sonra doğuya dönmek. Bu güzergâh gidiş dönüşü en az 4 bin kilometrenin üstüne çıkarır.

İran açıklamalarına göre, saldırı, “İran sınırına 100 kilometre uzaklıkta ABD kontrolü altında bulunan Irak topraklarından” yapıldı.

İran’ın tanımladığı güzergâh görünüşte makul, ama ABD’nin doğrudan saldırıya dahil olmasını gerektirir. Zaten İran’ın Birleşmiş Milletler Temsilciliği, “Irak’ın hava sahası ABD silahlı kuvvetlerinin işgali, komutası ve kontrolü altındadır. Sonuç: ABD’nin bu suçtaki ortaklığı kuşkusuzdur” açıklamasını yaptı.

Bu açıklama İsrail’i ikinci plana düşürüyor, ABD’yi öne çıkarıyor.

Ancak ABD denetimi altındaki Irak topraklarına 100 İsrail uçağı nasıl gitti sorusu yine de yanıtsız. 100 uçaklık bir saldırı dalgası uzaydan bile görülür. Suriye ve Suriye’nin hava sahasını kontrol eden Rusya nasıl görmez?

İSRAİL HAVA KUVVETİ

İsrail Hava Kuvvetleri’nin envanterinde, rivayetlere göre, döner kanatlılar da dahil 600 kadar uçak bulunuyor. Tam sayı sır… Bunlar helikopterler, avcı, bombardıman, nakliye, tanker, eğitim vs uçakları.

Son kuşak F-35 savaş uçaklarının sayısını, yine ihtiyat kaydı koymak koşuluyla biliyoruz: 39 adet…

Ayrıca F-15’ler ve F-16’lar var. Onların tam sayıları bilinmiyor, ama F-16’ların ağırlıkta olduğu tahmin ediliyor.

Aşağıdaki hesaplamaları, harekâta katıldıkları açıklandığı için F-35’ler ve F-16’lar üzerinden yapacağız.

100 uçağın katıldığı bir hava saldırısı büyük bir harekâttır. Böylesi bir harekâtta en az 30 kadar F-16 ve F-35, yani işi asıl bitirecek uçaklar bulunması beklenir.

Her bir F-35’in bir saatlik uçuş hazırlık maliyeti 36 bin dolar, F-16’nın bir saatlik uçuş hazırlık maliyeti 22 bin 500 dolar. Atılan bombaların maliyeti cabası…

20 hedefin vurulduğu iddia ediliyor. İran tarafına göre, saldırı İlam, Kuzistan ve Tahran’da birkaç radar istasyonunu hedef aldı, ama ciddi hasar yok. Dört asker öldü.

Saldırının başarısızlığını anlamak için İsrail açıklamalarından ötesine gerek yok.

UÇAKLARIN YETENEKLERİ

Gelelim daha teknik ayrıntılara…

F-16’nın saatteki en yüksek hızı 2 bin 100 kilometre (2 mach), F-35’in en yüksek hızı 1700 kilometre (1.6 mach).

Görünmezlik zırhı olan F-35’ler neyse de, aynı teknolojiye sahip olmayan F-16’ların radara yakalanmamak için alçaktan uçması beklenir. Bu da daha düşük hız demektir.

Bu iki uçak tipi arasında, birisine ağırlıklı olarak bombardıman, öbürüne koruyuculuk görev bölüşümü yapılmış olabileceği için, bunların kopuk hareket etmesi beklenemez.

F-16’nın kalkış ağırlığı 19 tondur. Bunun 3.2 tonu yakıt. Standart olarak, iki kanadın her birinin altında 1402’şer litre ve gövde içinde 1136 litre yakıtla uçar.

F-16’nın harekât menzili, standart yakıtıyla 500 kilometrelik yarıçap içinde. Yani 500 kilometre gidip dönebilir.

Ek yakıt tanklarıyla menzil yarıçapı 1300 kilometreye kadar çıkarılabilir; ama o zaman 19 ton yük tavanını aşmamak için bombalardan feragat etmek zorunlu.

F-35’in kalkış ağırlığı, 8.3 tonu yakıt olmak üzere 31 ton.

F-35’in harekât menzilinin yarıçapı 1200 kilometre. Yine bombalardan vazgeçmek kaydıyla ek yakıt alınabilir ve menzil yarıçapı 1800 kilometreye çıkabilir.

Yukarıda harita bilgilerinden harekât menzilinin toplam 4 bin kilometre olduğunu hesaplamıştık. Bu mesafeyi katetmesi için F-16’ların havada en az dört kez, F-35’lerin en az üç kez yakıt ikmali yapmış olması gerekir. Saldırıya destek veren öteki uçak tiplerini saymıyoruz bile.

100 uçağın havada yakıt ikmali yapması kaç saat sürer? Her bir uçağın en az üç kez ikmali 10’ar dakikadan 30 dakika sürse, toplam 3 bin dakika…

İsrail hava kuvvetlerinde halen 9 adet Boeing 707 yakıt ikmal uçağı var. 9 tanker uçağının tamamı kullanılmış olsun, sadece 100 uçağın ikmal süresi 333 dakika eder; yani aşağı yukarı beş buçuk saat…

İsrail açıklamalarına göre saldırı gece saat iki dolaylarında başladı, altı dolaylarında bitti; 4-4.5 saat…

Hedefleri bulma, bombaları bırakma, alçalma-yükselme, dönüş ve kaçış manevraları ne zaman yapıldı?

Holywood filmi sanki…

En az bir kez İran hava sahasında yakıt ikmali yapılmış olması gerekir. İran’ın saldırıyı hazırda beklediğine bir tek yemin billah etmediği kalmıştı. Haydi hava savunması görünmez ve hızlı uçakları vuramadı, hantal tanker uçakları da mı vurulmaz?

SİYASİ BOYUT

Biraz da konunun siyasi boyutuna bakalım:

Haberlere göre, ABD, İsrail’e İran nükleer ve petrol tesislerini vurmaması için baskı yaptı. Dışişleri Bakanı Antony Blinken ziyareti sırasında bu yönde net mesajlar verdi.

Avrupa ülkelerinden de benzer açıklamalar yapıldı. Hatta kimi ülkeler İsrail’e silah satışlarını durdurmayı dillendirmeye başladı.

ABD-İsrail arasında başka neler konuşuldu ve kararlaştırıldı acaba?

Bu arada İran Dışişleri Bakanı Abbas Arakçi, Körfez ve Ortadoğu ülkelerini kapsayan ziyaretler gerçekleştirdi.

Arakçi’nin görüşmelerinde İsrail’in Filistin’e ve Lübnan’a saldırılarına ve İran’a yapacağını açıkladığı saldırıya odaklanıldı.

İsrail’in savaşı bütün bölgeye yaymaya çalıştığı, bundan bölge ülkelerinin tamamının zarar göreceği yönünde anlayış birliği oluştu.

Arakçi’nin ziyaretlerinden sonra, İran, bölge ülkelerinin bir saldırı durumunda İsrail’e hava sahalarını açmama sözünü verdiklerini açıkladı.

Katar, Suudi Arabistan, Irak, Mısır ve diğerlerinin içinde olduğu Arakçi ile görüşmelerin içeriğinin ABD’ye sızmamış olduğu düşünülemez.

Daha da ilginci, 23 Ekim’de İran’ın ve Suudi Arabistan’ın Kızıl Deniz’de ortak askeri tatbikat yapacakları duyuruldu.

Rusya ile birlikte altı ülkenin katılacağı ortak tatbikata İran’ın katılmasını Suudiler istemiş. İnsana “bu da nereden çıktı” dedirtecek bir durum.

İsrail saldırısı olayların gelişimi içinde nereye oturuyor? Bir saldırı oldu olmasına da acaba nasıl oldu?

Başta da yazdığımız gibi, zamanı gelince her şey ortaya dökülecek ve gerçekte neler olduğunu öğreneceğiz.

26 Ekim sabahı, İsrail, İran’a karşı “Tövbe Günü” kod adlı üç aşamalı büyük ölçekli saldırı başlatarak, 1 Ekim’deki ikinci füze saldırısına misilleme yaptı. İsrail’in Jarusalem Post gazetesi, İsrail Hava Kuvvetleri’nin yüzlerce gizli savaş uçağı ile İran’ın askeri hedeflerini “kesin” bir şekilde vurduğunu açıkladı. Toplanan bilgilere göre, İsrail savaş uçakları İran’ın hava savunma, füze ve insansız hava araçları ile ilgili askeri üslerini, Tahran, Huzistan ve İlam eyaletlerinde hedef aldı.

İsrail daha sonra İran’a yönelik karşı saldırının sona erdiğini duyurdu. Times of Israel gazetesi, İsrail hükümetinin üçüncü bir taraf aracılığıyla İran’a saldırı hedeflerini önceden bildirdiğini ve karşılık vermemesi konusunda uyardığını belirtti. Bu, İsrail’in kuruluşundan bu yana İran’a yönelik hava saldırısı düzenlediği ilk seferdir ve İran’ın hava savunma sistemini kolayca aşması, İsrail’in İran üzerinde mutlak hava hakimiyeti, uzun menzilli hassas saldırı ve büyük ölçekli bombalama kapasitesine sahip olduğunu göstermektedir. F-35 gizli savaş uçağının en yüksek yük kapasitesiyle menzilinin 3500 kilometreye kadar ulaşabileceği ifade ediliyor.

İran resmi kaynakları, saldırıların büyük çoğunluğunun engellendiğini ve sınırlı hasara yol açtığını, iki askerin öldüğünü bildirdi. İran’ın Cumhurbaşkanı Birinci Yardımcısı Ali Rıza, sosyal medya üzerinden “İran’ın gücü düşmanı utandırdı” şeklinde bir mesaj paylaştı. İran hava sahası hemen açıldı ve sivil havacılık normale döndü. Ancak İran Dışişleri Bakanlığı, saldırılara karşı misilleme yapma hakkını koruyacağını belirtti.

Pakistan, Mısır, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Ürdün, Umman, Katar ve Irak, İsrail’i hemen kınadı. Ürdün, İsrail savaş uçaklarının üzerinden geçmesine izin verildiği yönündeki iddiaları da yalanladı. Amerika Birleşik Devletleri, İsrail’in “kendini savunma” hakkını desteklediğini belirterek, İran’a misilleme yapmaması konusunda uyarıda bulundu..

Dünyanın gözü önünde İsrail’in misillemesinin “ikinci ayağı” sonunda gerçekleşti; saldırının şiddeti ve kapsamı da beklenildiği gibi oldu. İran’ın nükleer ve petrol tesisleri hedef alınmadı ve ciddi can kaybı yaşanmadı. İsrail ile diplomatik ilişkileri olan hemen hemen tüm Arap ülkeleri kınama ifadelerini dile getirdi. Bu nedenle, İran ile İsrail arasındaki sembolik misillemelerin kısa vadede sona ermesi bekleniyor.

İsrail’in gizli savaş uçaklarının Ürdün ve Suudi Arabistan hava sahasından geçerek saldırı düzenleme olasılığı tamamen dışlanamasa da, Arap komşularının son zamanlardaki vaatlerini ihlal ederek İsrail’e yardımcı olduğu yönünde herhangi bir kanıt yok; ayrıca, bu ülkelerdeki ABD savaş uçaklarının saldırılara katıldığına dair de bir delil bulunmuyor.

Daha önemlisi, İran’ın Arap komşularıyla bir yakınlaşma dönemine girmesi, durumu daha fazla tırmandırmaktan kaçınmak istediğini gösteriyor. Öte yandan da İran, İsrail ile geçmişteki vekalet savaşları ve gölge savaşlarını sürdürerek, “direniş ekseni” adlı Şii renklerle dolu bir birleşik cepheyi yönetiyor. Böylece, sol el Araplarla kucaklaşırken, sağ el İsrail ile çatışmada yeni bir normalleşme süreci yaratabilir ve uzun vadeli, düşük yoğunluklu bir harp yöntemi ile İsrail’i yorabilir. Özellikle Suudi Arabistan ile yeni ve sağlam ilişkisini değerli bulan İran, bir zamanlar kendisinden uzaklaşan Arap ülkelerini tekrar yanına çekmek için çaba göstermektedir.

23’ünde, Suudi Arabistan Savunma Bakanlığı sözcüsü Turki Maliki, Suudi Arabistan’ın son dönemde İran ve diğer Umman Körfezi ülkeleriyle ortak deniz askeri tatbikatı gerçekleştirdiğini duyurdu. İran medyası ise, 19’unda İran, Umman ve Rusya’nın Hint Okyanusu’nda ortak deniz tatbikatı başlattığını ve Suudi Arabistan, Katar, Hindistan, Pakistan, Bangladeş ve Tayland gibi ülkelerin gözlemcilerinin davet edildiğini bildirdi. Dahası, 21’inde İran Öğrenci Haber Ajansı, İran Donanması Komutanı Şahram İrani’nin sözlerini aktardı ve “Suudi Arabistan, Kızıldeniz’de ortak tatbikat yapma talebinde bulundu” dedi.

İran ile Suudi Arabistan, Umman ve diğer Arap komşuları arasında ani bir askeri etkileşim artışı, Filistin-İsrail çatışmasının devam ettiği ve hızlı bir çözümün umulmadığı bir ortamda, Körfez bölgesindeki büyük güçlerin aktif olarak işbirliği arayışında olduğunu ve durumu kontrol altına almak için çaba gösterdiğini gösteriyor. İran ve Suudi Arabistan’ın ilk kez ortak askeri tatbikat gerçekleştirmesi, geçen yıl mart ayında Pekin’in aracılığıyla sağlanan tarihi uzlaşmanın ardından stratejik güvenin ve etkileşimin daha da güçlendiğini ortaya koyuyor. Bu durum, Orta Doğu ülkelerinin bölgesel meselelerde bağımsız liderlik arayışlarını ve jeopolitik ilişkileri ile güvenlik yapılarını yeniden inşa etme konusundaki kararlılıklarını da vurguluyor. Ayrıca, ABD’nin İsrail ve Körfez Arap ülkeleri ile “Orta Doğu versiyonu NATO” oluşturma çabalarının başarısız olma ihtimalini artırıyor.

Bu nedenle, İsrail’in İran’a yönelik büyük ölçekli bombardımanlarına rağmen, İran hala avantajlı bir konumda ve bölgedeki süper güçlerin etkisi ortaya çıktı. İki askeri tatbikatın peş peşe gerçekleşmesi ve bu tatbikatların Fars Körfezi ile Kızıldeniz’in geniş alanını kapsaması, ayrıca çevre ülkelerin İsrail’in hava saldırılarına açık bir destek vermemesi, İran’ın durumu aktif hale getirdiğini gösteriyor.

Ayrıca, Suudi Arabistan’ın gizli bir şekilde İsrail’i ikna etme çabaları ve İran Dışişleri Bakanı Abbas Arakçi’nin Mısır ve Körfez Arap ülkeleriyle “barış çabaları” ve “diplomatik mekik” faaliyetlerinin, İsrail’i saldırı hedeflerini yalnızca İran’ın askeri tesisleriyle sınırlı tutmaya ve nükleer ile petrol tesislerini göz ardı etmeye zorladığı görülüyor. Bu durum, tüm tarafların beklentileriyle tamamen örtüşüyor. ABD ve İsrail’in çıkarlarının tam olarak örtüşmediği bir dönem olduğunu da not etmek gerek.

İran’ın mevcut durumu belirgin bir şekilde iyileşmiş durumda. Bu yıl nisanda İran, İsrail’e karşı ilk büyük hava saldırısını gerçekleştirdi; ABD ve İngiltere gibi geleneksel müttefikler, İran füzeleri ve insansız hava araçlarını deniz ve hava güçleriyle engelledi. İran ile İsrail arasındaki Arap komşuları, açık ya da örtük bir şekilde İsrail’e destek veriyordu: Ürdün, hava savunma güçlerini kullanarak doğrudan müdahil oldu ve İsrail savaş uçaklarına hava sahasını açtı. Suudi Arabistan ve Birleşik Arap Emirlikleri’nin ise, İran’ın rakiplerine istihbarat desteği sağladığı yönünde haberler alınıyordu.

İran’ın İsrail’e yönelik ilk misillemesinin askeri etkisi neredeyse sıfırdı. Bunun nedeni, saldırı hedeflerini önceden bildirmesi sayesinde İsrail’in tam olarak hazırlıklı olması ve uzun uçuş sürelerine sahip, hassas vuruş kabiliyetli zayıf silah sistemlerini seçmesiydi; ancak, Arap ülkelerindeki Amerikan deniz ve hava üslerinin de önemli bir müdahale rolü oynadığı aşikardı.

İlk hava saldırısını gerçekleştiren İran, uluslararası hukuka uygun ve orantılı bir misillemenin “cesur” unvanını kazandı ve “direniş ekseni”nin itibarını artırdı; bu eksen, Suriye, Filistin’deki İslami direniş hareketi (Hamas), Lübnan Hizbullahı, Yemen Husi milisleri ve Irak’taki “Halk Seferberlik Gücü” gibi grupları içeriyordu. Böylece, İran, İsrail’e karşı lider konumunu pekiştirdi; ancak, diplomatik savaşta kaybetti ve çevresindeki ülkelerle karşıt bir konumda yer aldı. Bu sefer ise, İran, İsrail ile mücadelenin getirdiği yalnızlık ve sıkıntıdan kurtulmuş ve Arap komşularının sempatisini kazanmış durumda.

İran ile Arap komşuları arasındaki yakınlaşma, İsrail’in hava saldırılarının yarattığı gölgenin etkisini azaltabilir. Son dönemdeki deniz ortak askeri tatbikatında, İran sadece Soğuk Savaş sonrası geleneksel müttefiki Rusya ile değil, aynı zamanda ABD ve İngiltere’nin askeri üslerinin bulunduğu Umman ile işbirliği yaptı; üstelik eski rakibi Suudi Arabistan’ı gözlemci olarak davet etmesi de dikkat çekiciydi. İran’ı en çok sevindiren ise Suudi Arabistan’ın önemli bir değişim göstererek yakınlaşması ve işbirliği yapmasıydı. Suudi Arabistan, kendisinin ortak tatbikatta bir gözlemci değil, bir katılımcı olduğunu açıkladı; bu, şüphesiz İran’ın konumunu güçlendirdi ve iki ülkenin “Pekin Bildirisi”ni hayata geçirme, stratejik güveni ve işbirliğini artırma çabalarını pekiştirdi.

Bununla da kalmayıp, Suudi Arabistan, kendi geleneksel etki alanı olan Kızıldeniz’de İran ile ortak tatbikat yapma talebinde bulunarak, bölgesel güvenlik yapısının yeni bir çerçeveye kavuşturulmasına katkı sağladı. Bu durum, İran’ın Tahran yanlısı Husi milislerine yönelik bir iyilik gösterisi olabileceği gibi, Tahran’ın da Husi milislerin yıllardır duraklamış olan ateşkes müzakerelerini yeniden başlatmasını beklemek adına bir fırsat sunuyor. Eğer Yemen savaşı, koalisyon güçlerinin çekilmesi ile sona ererse, bu, Husi milislerin tam anlamıyla zafer kazanması demek olacaktır; böylece İran, uzun yıllardır devam eden Yemen ve Kızıldeniz mücadelesinde büyük bir kazanan olarak öne çıkacaktır.

Bu yıl haziran ayında İran, Suudi Arabistan ve diğer bölge ülkeleriyle birlikte deniz güvenliği işbirliği mekanizması oluşturma önerisinde bulundu ve böylece bölge ülkelerinin güvenlik savunma bağımsızlığını artırmayı hedefledi. Suudi Arabistan ile olan uzlaşma sürecinin pekişmesi ve genişlemesi, ardından Umman ve Suudi Arabistan ile ortak askeri tatbikatlar gerçekleştirilmesi, İran’ın bölgesel deniz kolektif güvenlik fikrinin bir adım daha ilerlemesini sağladı ve diplomatik inisiyatifin de kısmen genişlediğini gösterdi.

İran’ın diplomasisi yeni bir yön kazanmış durumda ve Suudi Arabistan’ın son zamanlardaki hızlı diplomatik değişimiyle de bağlantılı. İsrail’in saldırgan politikası, Gazze’deki ateşkesi reddetmesi, Filistin ve Lübnan halklarının çektiği derin acılar, Arap lideri olarak kendini gören Suudi Arabistan üzerinde büyük bir iç ve dış baskı oluşturdu. Bu sebeple Suudi Arabistan, sadece ABD ile askeri ittifak müzakerelerini süresiz ertelemekle kalmadı, aynı zamanda İsrail ile ilişkilerin normalleşme sürecini de askıya aldı. Bunun yanı sıra, 1982 yılından beri savunduğu ve yaklaşık yarım asırdır sürdürdüğü “toprak karşılığında barış” ilkesine geri döndü; iki devletli çözümün uygulanması ve Filistin’in bağımsızlığının sağlanması gerektiğini vurgulayarak, Suudi-İsrail ilişkilerinin normalleşmesinin ancak bu şekilde mümkün olabileceğini belirtti.

Suudi Arabistan, bu şekilde ABD’nin İsrail’e yönelik tek taraflı desteğine karşı duyduğu memnuniyetsizliği ifade ediyor ve “İsrail öldürürken ABD’nin bıçak uzatması” modeline karşı öfkesini dile getiriyor. Aynı zamanda, Filistinlilere, Lübnanlılara ve hatta tüm Arap ve İslam dünyasına büyük güç sorumluluğunu ve yükümlülüğünü göstermeye çalışıyor. Bu açıdan, Suudi Arabistan ile İran yeni bir barış rekabetine girmiş durumda.

İran, Pers milletinin ve Şii inancının ön planda olduğu bir non-Arab ülke olarak, Filistin’in kurtuluşu bayrağını yüksek tutarak, birçok Arap olmayan aktörü Orta Doğu çatışmalarında yeni bir başrol oynamaya yönlendirdi. Bu rol değişimi, İsrail ile uzlaşma arayışındaki Arap ülkelerini “büyük çıkarlar, küçük ahlak” ikilemine sokmakta ve bu durum, Arap dünyasının siyasi güç dengesini derinlemesine sarsmaktadır. Bu da, Arap dünyasının genel istikrarı ve siyasi geleneği açısından olumsuz sonuçlar doğurmakta ve nihayetinde Suudi Arabistan gibi ABD müttefiklerinin temel çıkarlarına zarar verme potansiyeli taşımaktadır.

İran, “direniş eksenini” harekete geçirerek İsrail ile yedi cephede karşı karşıya gelerek, beş önceki Orta Doğu savaşlarından farklı bir “altıncı Orta Doğu savaşı” başlatıyor. Bu durum, İsrail’in ana rakipleri, karar alma merkezleri ve “fırtına merkezi”ni Kahire ve Şam’dan Tahran’a kaydırarak jeopolitik merkezini belirgin bir şekilde değiştirdi. Stratejik olarak, İran’ın bölgedeki süper güç statüsünü yükseltti ve Hazar Denizi’nden Kızıldeniz’e kadar olan coğrafi etkisini güçlendirdi. Bu büyük ölçekli değişim ve dönüşüm, Suudi Arabistan’ın İran’ın jeopolitik haritayı yeniden şekillendirmesini pasif bir şekilde kabul etmesindense, aktif olarak katılmayı ve birlikte şekillendirmeyi seçmesini sağladı; yani menüdeki yemek olmaktansa, sofrada oturmaya karar verdi.

İran ile Suudi Arabistan arasında yapısal çatışmalar var; bu çatışmalar arasında mezhepsel, etnik, siyasi sistem, ulusal strateji ve dış politika farklılıkları ile bölgesel statü ve İslam söyleminde rekabet bulunuyor. Bu durum, son 40 yıldır ilişkilerin gergin olmasına, sık sık çatışmalara ve hatta birden fazla kesintiye neden oldu. Bu çatışmaların kökeninde ise her iki tarafın içsel farklılıkları olduğu kadar, Soğuk Savaş ve sonrası dış güçlerin rekabeti de yer alıyor. “Arap Baharı”ndan “Arap Kışı”na kadar on yılı aşkın süren şiddetli çatışmalar, İran-Suudi çatışmasını daha da derinleştirerek zirveye taşıdı; nihayetinde, her iki taraf da sınırlı güçleriyle aşırı yüklenmeden dolayı uzlaşma ve barış arayışına gitti.

Geleneksel büyük güçlerin etkisinin azalması, Orta Doğu ülkelerinin kendi bağımsızlık ve güçlendirme bilincini artırdı; bu durum, İran ve Suudi Arabistan’ın durum değerlendirmesi yaparak, geçmiş düşmanlıkları tamamen bir kenara bırakmasını, aktif bir şekilde birbirlerine yaklaşmasını sağladı. Bu barışın sağlanmasında Çin’in arabuluculuğu önemli bir rol oynadı.

Doğu Akdeniz’den Hazar Denizi’ne uzanan bu yeni Orta Doğu savaşında, İran ile Suudi Arabistan arasındaki Filistin-İsrail çatışmasını çözme konusundaki çok farklı ve hatta zıt duruşlar ve gizli oyunlar hâlâ devam etse de, iki ülke zorlu testlerden geçerek akıllıca çatışmalardan kaçınmayı başardı. Bu, yalnızca uzlaşmayı, işbirliğini ve istikrarı korumakla kalmadı; aynı zamanda stratejik güvenin derinleşmesine ve olumlu etkileşimin artmasına da katkı sağladı. Bu, çalkantılı Orta Doğu için kesinlikle sevindirici bir iyimserlik belirtisi ve desteklenmeye değer.

Ancak, günümüzde İsrail’in “yedi cephede savaş” yürütmesinin doğrudan kıvılcımı, Filistin-İsrail çatışmasıdır. Büyük ölçekli ve çok uluslu sivil toplumsal aktörlerin dahil olduğu “altıncı Orta Doğu savaşının” en kısa sürede ateşkesle sonuçlanmasının anahtarı, Gazze’deki çatışma ateşini söndürmektir. Orta Doğu’da kalıcı barış ve güvenliğin sağlanması ise, İsrail ile Filistin, Lübnan ve Suriye arasındaki toprak anlaşmazlıklarının köklü bir şekilde çözülmesine bağlıdır. Bu, köklü “Büyük İsrail” hayallerinden, orman kanunları anlayışından ve güç kullanma inancından kurtulmayı gerektirir.

Aynı şekilde, uzun süreli bir sıcak nokta olan İran da anlamalıdır ki, on yıllardır süregelen karmaşık ilişkiler, “Pers zekâsı”nı yansıtsa da, jeopolitik hiçbir şekilde geçim kaynağı olamaz. “Pers zekâsı”, hem başkalarına hem de kendine fayda sağlayacak ve barışa dayalı bir kazan-kazan durumu arayışında olmalıdır. Ulusal çıkarları yükseltmek ve büyük güç statüsü elde etme çabası, barış, gelişim ve refah yönündeki eğilimle uyumlu olmalı, özellikle de kendi halkına fayda sağlamalıdır.

Bugün, Orta Doğu’daki Arap ve İslam ülkeleri arasında İsrail ile barış içinde yaşama eğilimi giderek yaygınlaşırken, İran geçmişe sıkı sıkıya tutunarak, İsrail’in egemen bir devlet olarak varlığını kabul etmeyi reddetmekte; bu da onu ABD ve Batı dünyasıyla gergin bir karşıtlık durumuna sürüklemekte. Bu durum, uzun süreli abluka ve yaptırımlar nedeniyle, kendi halkının acı çekmesine yol açarken, aynı zamanda Orta Doğu çatışmalarının gerilimini, jeopolitik ilişkilerin kırılganlığını ve bölgesel yönetimin parçalanmasını artırıyor. Sonuç olarak, bu durum, İsrail’de aşırı sağcı güçlerin güçlenip sağlam bir halk desteği kazanmasına zemin hazırlıyor. Bu da “toprak karşılığında barış” ve “iki devletli çözüm” önerilerinin bir türlü hayata geçememesine neden oluyor.

Prof. Ma, Zhejiang Uluslararası Çalışmalar Üniversitesi (Hangzhou) Akdeniz Çalışmaları Enstitüsü (ISMR ) Dekanıdır. Uluslararası politika, özellikle de İslam ve Orta Doğu siyaseti üzerine yoğunlaşmaktadır. Uzun yıllar Kuveyt, Filistin ve Irak’ta kıdemli Xinhua muhabiri olarak çalışmıştır.

Niu Jiarui
Araştırma Görevlisi, Tarih Bölümü, Şanghay Üniversitesi

27 Eylül 2024 tarihinde Japonya Liberal Demokrat Partisi’nin (LDP) başkanlık seçimi sonucunda Shigeru Ishiba, favori aday Sanae Takaichi de dahil olmak üzere önde gelen adaylara karşı zafer kazanarak ikinci turda oyların çoğunluğunu aldı ve LDP’nin 28. Başkanı oldu. Japonya’nın parlamenter sisteminde iktidar partisinin lideri her zaman Başbakan’dır. Sonuç olarak, 1 Ekim’de Kishida Kabinesi’nin istifasının ardından Ishiba, Temsilciler Meclisi ve Meclis tarafından ortak bir oturumda oyların %50’sinden fazlasını alarak seçildi ve böylece Japonya’nın 102. Başbakanı olarak resmen göreve başladı.

Shigeru Ishiba kimdir?

Bir zamanlar medya tarafından ‘Çin’in Japonya için sıfır tehdit oluşturduğunu’ iddia eden ‘Çin yanlısı’ bir figür olarak etiketlenen Ishiba, LDP içinde uzun zamandır ‘yalnız kurt’ olarak biliniyor ve parti içindeki çeşitli gruplarla sık sık anlaşmazlık yaşıyor, ancak anketlerde çarpıcı bir şekilde tersine dönmeyi başardı. Yakın zamanda seçim kampanyası sırasında NATO’nun Asya versiyonunun kurulmasını önermiş ve ABD ile eşit statü talep ederek şahin bir duruş sergilemiştir. Ishiba’nın liderliğinin Japon siyasetine yeni değişiklikler getirip getirmeyeceği ve Japonya’nın Çin ve Amerika Birleşik Devletleri ile ilişkilerini nasıl etkileyeceği sorusu hala cevapsız.

Görev süresi çığır açıcı mı yoksa geçici mi olacak?

Parti içindeki ve dışındaki güçlerin koordinasyonu ve korunması kilit önem taşıyor.

Ishiba’nın seçilmesi, LDP içindeki güç simsarlarının ve hizipçi siyasetin entrikalarının bir sonucu olarak görülüyor. Ishiba’nın 2008 yılında LDP başkanlığı için yaptığı ilk adaylık girişimi eski Başbakan Taro Aso tarafından yenilgiyle sonuçlanmıştı. 2012, 2018 ve 2020 seçimlerinde de büyük ölçüde parti içindeki kötü ilişkileri nedeniyle benzer başarısızlıklarla karşılaştı, sık sık görevdeki başbakanlarla çatıştı ve siyasi bölünmelere neden oldu, bu da parti içi seçimlerde tekrar tekrar kaybetmesine yol açtı.

Bu yılki seçimlerde Ishiba 215 oyla Takaichi’nin 194 oyuna karşı az bir farkla başkanlığı kazandı. Bu sonuca iki faktör katkıda bulundu: birincisi, Takaichi’nin radikal politikaları LDP içindeki muhafazakar üyeler arasında endişe yarattı ve ikincisi, eski Başbakan Yoshihide Suga, eski LDP Başkanı Fumio Kishida ve eski Başbakan Taro Aso gibi bazı kilit ‘kral yapıcılar’ ikinci turda adayları destekledi. İlk turdan sonra, Aso’nun hizbi dışında, daha önce kararsız olan hizip oylarının çoğu Ishiba’ya doğru aktı. Bu değişim sadece Ishiba’nın akranlarının güvenini yeniden kazanmaya yönelik siyasi vaatlerinden değil, aynı zamanda hizip liderlerinin parti içinde potansiyel olarak reformist bir figürle suları test etmek için yaptıkları hesaplı bir hareketten kaynaklanıyordu. Hiziplerden arındırılmış bir seçim iddiasına rağmen, gerçek şu ki seçim yine de hizipçi politikalardan etkilenmiştir ve Ishiba’nın zaferi, LDP’yi mevcut sıkıntılı durumdan çıkarıp çıkaramayacağını ve halkın güvenini yeniden kazanıp kazanamayacağını görmek için hizipler tarafından yapılan bir deneme olabilir. Hizipler ihtiyatlı bir iyimserlik içinde.

1 Ekim’de, siyasi açıdan zayıf olan Ishiba’nın çeşitli güçlere verdiği tavizleri ve ödünleri yansıtan kabine üyeleri listesi de açıklandı.

Japon siyaseti esasen kişiler arası ilişkilerle ilgilidir, güç alışverişini ve hizipsel güç dengesini vurgular. Parti içinde uyumun korunması, hizipler arasında hassas bir güç ve ilişki dengesi gerektirmektedir. Yeni kabinede Kishida hizbinden (Kochikai) bir, Aso hizbinden (Wakate Kyokai) iki, Motegi hizbinden (Heisei Kenkyukai) bir, Ishiba hizbinden (Suigetsu-kai) bir ve eski Nishimura hizbinden iki üye yer alıyor, Eski Hayashi fraksiyonundan bir, Komeito’dan bir üye ve 11 bağlantısız üye, deneyim ve taze kan, fraksiyonel denge, fraksiyonlar arası işbirliği, cinsiyet ve yaş çeşitliliği arasında bir denge olduğunu göstermektedir. Bu durum Ishiba’nın yeni kabinede denge arama çabasını yansıtmaktadır.

Ishiba, çeşitli partilerle çatışmalardan kaçınmak için temkinli ve muhafazakâr davranmış olsa da, Başbakan olarak konumu hala istikrarsız.

Son zamanlarda Ishiba, kendi grubu olan Suigetsu-kai içinde, hesapta olmayan siyasi fonlarla ilgili potansiyel mali suistimalle suçlanmaktadır. Kamuoyuna göre, şu anda bu tür ifşaatların, parti içinden veya dış güçlerden gelen ve Ishiba’ya sınırları içinde kalması için sinyal veren tehditlerin veya ipuçlarının bir sonucu olarak kabul edilmesi muhtemeldir.

Her şeye rağmen yeni Başbakan, LDP’nin yaklaşan Temsilciler Meclisi seçimlerini olumsuz etkileyebilecek bir siyasi skandal riskiyle karşı karşıya. Başlangıçta Ishiba Kabinesi’nin onaylanma oranı sadece %51 ile 2001’den bu yana en düşük seviyedeydi. Bu destek oranının %50’nin üzerinde tutulup tutulamayacağı henüz belli değil. İstikrarsız yönetimin doğru yola sokulup sokulamayacağı çeşitli faktörlere bağlıdır. Ishiba yönetiminin kırılgan konumu göz önüne alındığında, politikaları ve siyasi yönü parti liderliği tarafından belirlenebilir. Ishiba’nın çeşitli güçleri nasıl dengeleyeceği ve Başbakan olarak rolünü nasıl başarıyla yerine getireceği henüz belli değil.

ABD ile denklik arayışı mı?

Ishiba’nın büyük stratejisini gerçekleştirmek zor olabilir.

Japonya uzun zamandır askeri öz savunma ve stratejik koruma arayışındadır.

1951 yılında imzalanan Japonya-ABD Güvenlik Anlaşması‘ndan bu yana Japonya, askeri strateji konusunda ABD ile yüksek derecede bir birliktelik sürdürmüştür. ABD’nin askeri varlığı ve Japonya’nın stratejik kara kullanımının oluşturduğu dış işbirliğinin yanı sıra Japonya, Öz Savunma Kuvvetleri’nin kapsamını ve sorumluluklarını genişletmek için bir iç strateji oluşturmuş ve aynı zamanda Anayasa’nın savaşı reddeden 9. Maddesini değiştirmeye çalışmıştır. Bunlar uzun zamandır LDP ve diğer muhafazakar partilerin tutarlı siyasi hedefleri olmuştur.

21. yüzyıldan bu yana Yoshiro Mori, Junichiro Koizumi, Fukuda Yasuo ve Shinzo Abe gibi liderler politika platformlarının bir parçası olarak askeri güce öncelik vermiş, savunma kurallarının revizyonunu ve anayasal reformu aktif olarak desteklemişlerdir. Ishiba da askeri güvenlik alanında şahin bir duruş sergilemiş, seçim kampanyası sırasında ‘NATO’nun Asya versiyonunun’ kurulmasını savunmuş ve temel bir ulusal güvenlik yasasının ve Japonya-ABD ittifakının güçlendirilmesinin önemini vurgulamıştır.

NATO’nun Asya versiyonu nedir?

Adından da anlaşılacağı üzere, Asya’da, Avrupa’daki NATO’ya benzer, ABD, Japonya, Güney Kore, Avustralya, Yeni Zelanda, Singapur ve diğer Asya-Pasifik ülkelerini kapsayan, karşılıklı askeri işbirliği hak ve yükümlülüklerine sahip bir askeri örgüt veya ittifak kurmayı amaçlamaktadır. Ishiba’ya göre ‘Bugünün Ukrayna’sı yarının Asya’sıdır. Asya, NATO gibi kolektif bir öz savunma sisteminden yoksundur ve dolayısıyla karşılıklı savunma yükümlülükleri yoktur, bu da onu savaşa eğilimli hale getirir… Ishiba’ya göre NATO’nun Asya versiyonunun kurulması kaçınılmazdır. Bu önerinin ardındaki temel gerekçenin jeopolitik gerilimler olduğunu vurgulamıştır. Aynı zamanda Shigeru Ishiba ‘Japonya’nın egemen ve bağımsız bir ulus olduğu’ fikrinin altını çizerek mevcut Japonya-ABD ilişkisini doğası gereği ‘asimetrik’ olarak algılamaktadır. Bölgesel tehditler söylemine dayanan NATO’nun Asya versiyonu savunusu, Japonya’nın Doğu Asya’daki askeri konumunu güçlendirmeyi amaçlamaktadır. Japonya ve ABD arasında eşit statüde bir diyalog mekanizması kurmayı ve Japonya’nın askeri stratejik erişimini Kuzey Amerika’ya doğru genişletmeyi ve böylece Japonya’nın küresel sahnedeki stratejik etkisini artırmayı amaçlamaktadır.

Ancak gerçek şu ki NATO’nun Asya versiyonunun kurulmasının önünde pek çok engel bulunmaktadır. Çin ile olan farklı ilişkiler ve Asya ülkeleri ile Avrupa arasındaki kültürel ve kurumsal farklılıklar nedeniyle NATO modelinin Asya’da tekrarlanması zordur.

İlk olarak, ASEAN ülkeleri buna karşı çıkmaktadır. Endonezya’nın resmi gazetesi Jakarta Post, ASEAN’ın Japonya’nın ‘Asya NATO’su’ önerisiyle ilgilenmediğini, çünkü bu ittifakın bir hakaret olarak görüldüğünü ve böyle bir askeri ittifaka katılmanın sadece bölgesel gerilimleri tırmandıracağını belirtti. ASEAN, Japonya’nın Doğu Asya’da askeri rekabete odaklanmasıyla uyuşmayan, ekonomik faydalara odaklanan çok taraflı bir çerçevenin oluşturulmasını vurgulamakta ve Japonya’nın Asya NATO’su önerisindeki askeri güç niyetini ortaya koymaktadır.

Hindistan Dışişleri Bakanı Subrahmanyam Jaishankar da Hindistan’ın olumsuz tepkisini açıkça dile getirdi. Hindistan’ın kendine özgü bir tarihi geçmişi ve diplomatik stratejisi olduğunu ve herhangi bir askeri ittifakın parçası olma niyetinde olmadığını ve diğer ülkelerin uygulamalarını takip etmeyeceğini vurguladı. Bu açıklama yeni Japon Başbakanına Hindistan’ın güvenlik ve stratejik işbirliğinde özerklik ve bağımsızlık arayışında olduğu ve NATO benzeri bölgesel bir askeri grubun inşasına katılmak istemediği yönünde doğrudan ve net bir mesaj göndermektedir.

Aynı zamanda, Asya NATO’sunda ABD ile eşit bir konum arayışı kaçınılmaz olarak ABD’nin muhalefetiyle karşılaşacaktır. Japonya’nın ‘ABD ve Japonya’nın liderliğini’ ve ‘askeri açıdan ABD ile eşitliği’ savunduğu bir Asya NATO’su kavramı zorluklarla doludur ve Ishiba da ‘Japonya-ABD ittifakını ABD-İngiltere ittifakı seviyesine yükseltmek benim görevimdir’ demiştir. Doğu Asya ve Pasifik işlerinden sorumlu ABD’li yetkililer Ishiba’nın ‘daha resmi bir kurum oluşturma’ önerisinin henüz olgunlaşmadığını ve ABD’nin yeni bir kapalı askeri ittifak oluşturmak yerine mevcut işbirliği çerçevesini optimize etmeyi tercih ettiğini belirtti.

Bu nedenle, hepsi de Ishiba’ya bir uyarıda bulunarak Ishiba’nın Asya NATO’su emellerinin alevlerini büyük ölçüde söndürdü ve ABD ve ASEAN’ın Japonya’nın önerdiği bölgesel askeri ittifakı reddetmesi Asya NATO’sunun stratejik planının uygulanmasını zorlaştırdı.

Ishiba LDP içinde ‘Çin yanlısı bir hizip’ mi?

Ishiba’nın göreve geldikten sonra Çin konusundaki tutumu hala ihtiyatlı bir gözlem gerektiriyor.

Başbakan olmadan önce Ishiba, hükümette bulunduğu süre boyunca ‘Çin yanlısı’ bir sinyal verdi. Zayıflarla empati kuran bir Hıristiyan olarak Ishiba, Çin-Japon tarihi konularında nadir görülen bir duruş sergilemiş, ‘Japonya’nın savaş üzerine düşünmesi ve savaş için özür dilemesi gerektiğini’ kabul ederek hem Çin hem de Japon halkının bu savaşın kurbanı olduğunu belirtmiştir. Tarihi gerçekleri her zaman güzelleştiren ve savaşın saldırganlığını kabul etmeyi reddeden Japon sağ kanat politikacılarla karşılaştırıldığında, Ishiba’nın LDP içindeki duruşu oldukça Çin yanlısıdır ve Japon medyası tarafından uzun zamandır parti içindeki ‘Çin yanlısı hizbin’ bir üyesi olarak görülmektedir. Çin konusunda Ishiba, Çin’in Japonya için bir tehdit olmadığını vurgulamış ve son zamanlarda Çin ile stratejik karşılıklı ilişkileri sürekli olarak ilerletmek için diyalog ve değişimin önemini vurgulamıştır.

Ancak Japonya’nın lideri olarak Ishiba, göreve geldikten sonra gençlik yıllarındaki siyasi duruşuna bağlı kalacak mı? Bir yandan, Ishiba’nın seçimlerde tekrar tekrar ortaya çıkması, yönetim hedefi olarak ‘Asya NATO’suna’ ulaşmaya odaklandı. Askeri bir ittifakın kurulması kaçınılmaz olarak hayali bir düşman yaratmayı gerektiriyor – bu Çin mi yoksa Kuzey Kore mi? Bu durumda Japonya’nın askeri aşırılığı nedeniyle Çin-Japon ilişkileri bozulacak mı? Öte yandan, Guam’a ABD askerleri yerleştirme ve ABD ile eşit düzeyde bir güvenlik diyaloğu kurma talebi ABD tarafından açıkça reddedilmiştir. ‘ABD ile rekabet stratejisi’ uygulanmalıdır, bu Japonya’nın stratejisinin değişeceği ve Çin ile işbirliğini güçlendirerek kurnaz hedeflerine ulaşacağı anlamına mı geliyor?

Japonya’nın güvenliği her zaman dış desteğe bağlı olmuştur. Uzun süredir ABD ile birleşik bir cephe oluşturan Japonya, ABD ile dış eşitlik arıyorsa, yakın ama bağımsız bir ittifak mesafesini korumak için karşıt güçlerin çıkarlarına ve stratejik desteğine güvenmelidir. Ancak gerçekte Japonya’nın şu anda bu tür hedeflere ulaşması mümkün değildir. Yukarıda da belirtildiği gibi, Japonya’nın iç durumu istikrarsızdır ve dış stratejisi tıkanmıştır. Ishiba’nın Asya NATO’su hedefinin üç yıllık görev süresinde atılımcı bir ilerleme kaydetmesi zordur. LDP’nin mali reformu, yaklaşan Temsilciler Meclisi seçimleri, Noto’daki felaket yardımı ve ekonomik piyasa deflasyonunun ayarlanması gibi iç duruma bakıldığında… Japonya’nın iç siyasi yıkıntılarının acilen onarıma ihtiyacı var ve bu da Ishiba’nın kabinesine denizaşırı güçleri geliştirmek için çok az alan bırakıyor. Bu nedenle, Japon Dışişleri Bakanlığı başbakanın değişmesinden sonra Japonya’nın stratejik değişimini yüksek sesle ilan etmedi ve Japon Dışişleri Bakanı Iwao Tsukuda da Asya NATO’sunun ‘dikkatle değerlendirilmesi’ gerektiğini belirtti.

Ishiba’nın göreve geldikten sonra yumuşayan diplomatik tutumu bu tür muhafazakar bir yönetim mantığını göstermektedir: Japonya’nın ABD ile olan kapsamlı ittifak ilişkisi değişmeyecek ve Japonya’nın Çin’e yönelik tutarlı stratejisi güvenlik sisteminin genişlemesinin teşvik edilmesi nedeniyle değişmeyecektir. İç işlerine dış işlerinden daha fazla öncelik verilecek ve bölgenin tehdidi altındaki fırsat temelli güvenlik rekabeti, gelecekte sürekli planlama ve gizli operasyonlarla geçici olarak rafa kaldırılacaktır. Doğu’daki durum karşısında Japonya’nın mevcut açıklamaları daha muhafazakâr olup, Çin ve ABD ile odak tartışmalardan kaçınırken, iç işlerinin düzenlenmesine ve diplomatik baskının hafifletilmesine odaklanmaktadır. Özellikle Çin-Japon ilişkileri için, ‘çözülmemiş çeşitli sorunlar olmasına rağmen’ güçlendirilmiş diyalog yoluyla yapıcı ve istikrarlı bir ilişki kurma arzusu olduğu da belirtilmektedir. Dolayısıyla Japonya-ABD ilişkilerinin ‘başıboş’ bir döneme mi gireceği yoksa Çin ve Kuzey Kore’ye karşı Japonya-ABD ittifakının güvenlik ağını koruyarak şahin duruşun sonuna kadar uygulanıp uygulanmayacağı konusunda bir genelleme yapamayız.

Ishiba’nın politika deklarasyonu, Japonya’nın Doğu Asya jeopolitik ortamındaki değişikliklere olan duyarlılığını ve ülkenin akıntıya karşı bir mücadele olan Japonya’nın ilerlemesi konusundaki endişesini göstermektedir. Çin ve ABD’nin rekabeti altında Ishiba kabinesinin içişlerine öncelik vererek diplomatik uzlaşmayı seçmesi, Ishiba’nın zamanlamasının yanı sıra Japonya’nın siyasi ortamının kaçınılmaz bir sonucudur. Bu tür bir diplomatik konuşlanmada, Japonya-ABD ilişkileri ve Japonya-Çin ilişkileri gelecekte önemli ölçüde değişmeyecek ve Japonya’nın yönü Ishiba’nın gelecekteki yönetim performansını beklemek ve görmek zorunda kalacaktır.