Bizi Takip Edin

DÜNYA BASINI

Eski NATO-Rusya Konseyi Başkanı Kujat: İsviçre tarafsızlığını dişiyle tırnağıyla korumalı

Yayınlanma

Çevirmenin notu: Finlandiya’nın NATO’ya girerek Baltık kulübüne dahil olması, denize kıyısı olmayan ve boru hattı gazına bağımlı İsviçre ve Avusturya’nın Moskova’yı hedef alan yaptırımlara tarihinde ilk defa katılarak NATO üyeliği yolunda istikrarlı bir şekilde ilerlemesi, eskinin söz konusu tarafsız ülkelerinin neyi neye feda ettikleri konusunda yanlış hesap yaptıklarını gösteriyor. Ucuz emtia tüccarı Rusya’ya sırt dönmek neticede son bir yıldır enflasyonu körüklüyor. Fakat bu ülkelerdeki şahinlerin seslerinin gür çıkmasına rağmen ihtiyatlı adımlar atılmasını talep eden politikacı ve aydınlar da mevcut. Eski NATO-Rusya Konseyi Başkanı, emekli Tümgeneral Harald Kujat (Kızıl Ordu’ya karşı savaşırken öldürülen bir Nazinin oğlu), Ukrayna’daki çatışmaların seyri, müzakere ihtimalleri ve İsviçre’nin tarafsızlıktan cayma sürecini değerlendiriyor.


“İsviçre tarafsızlığını dişiyle tırnağıyla korumalı”

Roger Köppel

Die Weltwoche

3 Eylül 2023

Eski NATO Generali Harald Kujat, İsviçre’yi NATO’ya yakınlaşmaması konusunda uyarıyor. General, Ukrayna’daki savaş ve Batı’daki askeri hatalar hakkında yorumda bulunuyor.

1942’de Batı Prusya’da doğan Harald Kujat, belki de kendi kuşağının en tecrübeli Alman askeri. Babasını İkinci Dünya Savaşı’nda kaybetmesine rağmen Alman ordusuna katıldı ve burada çarpıcı bir kariyere sahip oldu. Kujat, 2000’den 2002’ye kadar Alman Silahlı Kuvvetlerinin 13. Genelkurmay Başkanı olarak görev yaptı ve bu, onu ülkesindeki en yüksek rütbeli subay yaptı. Daha sonra Brüksel’e, NATO karargahına geçti ve burada 2005 yılına kadar Askeri Komite Başkanı olarak görev aldı.

Şubat 2022’de Ukrayna’daki çatışmaların tırmanmasından bu yana Kujat, yaşananların dürüst bir gözlemcisi olarak kendini gösterdi ve Batı’yı eleştirmekten imtina etmedi. Son olarak, fazlaca konuşulan barış planını kamuoyuna açıkladı. Emekli generale, Ukrayna’daki savaş hakkında konuşmak üzere görüntülü arama yoluyla ulaştık.

Weltwoche: Sayın General Kujat, Ukrayna’da çokça müjdelenen yaz taarruzu pek de başarılı olacağa benzemiyor. Buna rağmen Batı basını neredeyse her gün cepheden Ukrayna’nın başarı öykülerini yayımlıyor. Siz durumu nasıl değerlendiriyorsunuz?

Harald Kujat: Bu savaş sadece askeri bir savaş değil, aynı zamanda bir enformasyon savaşı. Bu askeri savaşta belirleyici bir faktör. Batı’da neredeyse sadece Ukrayna tarafından gelen bilgileri duyuyoruz ve bu da Ukrayna’ya yansıyor. Örneğin Ukraynalılar büyük bir başarı elde ettiklerini söylediklerinde, Batı basını Ukrayna’nın bu savaşı kazanabileceğini söylüyor. Ukrayna yönetimi bunu yaptıklarının teyidi olarak algılıyor. Bu şekilde savaşın uzamasına katkıda bulunuyoruz.

Weltwoche: Yani bu savaşın Ukrayna açısından kazanılamaz olduğunu mu söylüyorsunuz?

Kujat: Bu savaş ne Rusya ne ABD ne de Ukrayna tarafından kazanılabilir. Rusya NATO’nun genişlemesini engellemek istedi. Şimdi Finlandiya ve İsveç’in NATO’ya girişini izlemek zorunda. ABD Rusya’yı zayıflatmak istedi. Ancak Rusya mutlak hareket kabiliyetine sahip. Ekonomisi Alman ekonomisinden bile daha iyi gelişiyor. Ukrayna, NATO’ya katılmak ve Rus askerlerini topraklarından çıkarmak istiyor. Bu da işe yaramayacak.

Weltwoche: Neden olmasın?

Kujat: Rusya Silahlı Kuvvetleri, Clausewitz’in deyimiyle, karşı tarafı savunmasız bırakarak Ukrayna kuvvetlerini yok etmek istiyor. Ve şu anda yaşanan da tam olarak bu. Ukrayna bu taarruzda muazzam kayıplar verdi, personel kaybı yaşadı ve Batı hala silah tedarik ederek personel kaybını telafi edebileceğini sanıyor. Bu galiz bir hata. Zafer veya yenilgiyi silahlar değil, bu silahları kullanan askerler belirler.

Weltwoche: Ukraynalıların Rusları defetmesini sağlayabilecek bir silah türü yok mu? Şu anda F-16 savaş uçakları hakkında fazlaca konuşuluyor.

Kujat: Şimdiye kadar teslim edilen tüm silahların —tanklar, obüsler— bir tür oyun değiştirici olduğu düşünülüyordu. Şimdi de F-16’ların öyle olması bekleniyor. Elbette bu silahlar Ukraynalıların muharebe gücünü artıracak, özellikle de Ruslar hava üstünlüğüne sahip oldukları ve bu avantajı kullandıkları için. Tanklara ve mekanize piyadelere karşı etkili bir silah olan atak helikopterleri kullanıyorlar. Dolayısıyla F-16’lar Ukrayna hava savunmasına takviye sağlayacaktır. Fakat onlarla bile Rus hava sahasına girmek son derece zor olacaktır. Rusya’nın son teknoloji ürünü S-400 savunma sistemine sahip entegre hava savunması oldukça etkili. F-16’ların sürekli gökyüzünden düşmesi Batı’nın hoşuna gitmeyecektir.

Weltwoche: Almanya, Taurus seyir füzelerinin teslimatını tartışıyor. Bunlar ne işe yarayabilir?

Kujat: Taurus çoklu navigasyon sistemlerine, güçlü nüfuz etme gücüne sahip ve angaje edilmesi zor. Bunlar 1945’ten sonra Rus topraklarında konuşlandırılan ilk Alman silah sistemleri olacaktır. Ki bu da muazzam bir gerilim yükselişi anlamına gelecektir. Ukrayna, 26 Aralık 2022’de Saratov civarındaki Engels üssüne bir saldırı düzenlemişti. Burası Rusya açısından stratejik bir havaalanı.

Silahlı Kuvvetler, nükleer silahların konuşlandırılması için önemli. Taurus ile birlikte Ukraynalılar bu türden saldırıları düzenli olarak gerçekleştirebilecekler. Bu da Rusya’nın ağır bir tepki vermesine yol açacaktır.

Weltwoche: Sizce bu ne kadar tehlikeli olur?

Kujat: Rusya devletinin ve halkının varlığı riske atılmamalı. Aksi takdirde Rusya’nın doktrini nükleer silah kullanımını haklı çıkaracaktır. Bu da pek çok uzmanın düşündüğü gibi Ukrayna Silahlı Kuvvetlerine karşı değil, Avrupa’daki stratejik hedeflere karşı olacaktır.

Weltwoche: Bu savaşı kimsenin kazanamayacağını söylüyorsunuz. Önümüzdeki aylarda neler olabilir?

Kujat: Bence Rusya, Ukrayna kuvvetleri yeterince zayıflar zayıflamaz karşı taarruza geçmeye çalışacaktır. Halihazırda cephenin kuzeyinde ve Lıman civarında bunu yapmaya başladılar. Orada, sahada kayda değer kazanımlar elde ediyorlar. Amaç muhtemelen Devlet Başkanı Putin’in 30 Eylül 2022’de Rusya toprağı ilan ettiği bu dört bölgeyi tamamen ele geçirmek. Putin’in o dönem “özel askerî harekâtın” amacına ulaştığını söylemesinin kuvvetle muhtemel olduğunu düşünüyorum.

Weltwoche: Bu Batı için ne anlama geliyor?

Kujat: Batılı devlet ve hükümet başkanları öyle bir durumda, bu savaşta nasıl ilerleyeceklerine karar vermek gibi tatsız bir durumla karşı karşıya kalacaklar. Ukrayna, Batı’dan aldığı onca desteğe rağmen askeri bir yenilgiye uğrayabilir mi? Ya da şimdi silahları askerlerin takip etmesi gerektiği söylenebilir mi? Bu durumdan her ne pahasına olursa olsun kaçınılmalı, şimdi, gerçekleştiğinde değil. O zaman çıkmaza girmiş oluruz.

Weltwoche: Sizin çözümünüz nedir?

Kujat: Bugün Batı, müzakerelerde Ruslara taleplerini dikte edebilmek için Ukrayna’nın askeri olarak belli bir pozisyona getirilmesi gerektiğini söylüyor. Söz konusu enformasyon savaşının resmi dili bu. İki profesör Peter Brandt ve Hajo Funke, Şansölye Kohl’ün eski danışmanı Horst Teltschik ve ben bir öneri üzerinde çalıştık. Kısaca üç aşamadan oluşuyor: Ateşkes, müzakereler, askerden arındırılmış bölge. Önemli olan tam da bu üçüncü aşama, zira Avrupa’da istikrarlı bir barış düzeninin ancak Rusya ve Ukrayna’nın bu güvenlik mimarisinde yer almasıyla mümkün olabileceğine inanıyorum.

Weltwoche: İlk iki aşama —ateşkes ve müzakereler— Rusya tarafıyla temasa geçmemizi gerektiriyor. Fakat Batı, şu anda Putin’in kabul edilebilir bir muhatap değil, bir katil ve savaş suçlusu olduğunu söylüyor.

Kujat: İnsanlar Rusya ile müzakere etmek istemedikleri için bu savaş devam ederse, yüz binlerce inanın daha ölmesini ve ülkenin yok olmasını kabul etmiş olacaklar. Peki ne için? Bir ilke için. Ahlaki açıdan hangisi daha üstün; bir saldırganı cezalandırmak mı yoksa Ukrayna halkının acılarına son vermek mi? Buna ilave olarak, bu öncelikle Donbass ile ilgili. Savaştan önce burada, kendilerini Rus olarak tanımlayanlar da dahil olmak üzere, ağırlıklı olarak Rusça konuşan Ukraynalılar yaşıyordu. Ukrayna bu bölgeyi yeniden ele geçirmek istiyor. Orada yaşayan insanlar böyle istediği için değil, bir ilke bunu gerektirdiği için.

Weltwoche: Tecrübeli bir general ve NATO uzmanı olarak İsviçre’ye dair yorumunuz nedir? NATO’ya yaklaşmalı mı, hatta bu rahatsız edici şekilde kötüleşen durumda NATO’ya katılmalı mı?

Kujat: İsviçre güvenliğini tarafsızlığı sayesinde kazandı. Tarafsızlığını dişiyle tırnağıyla korumalı. Eğer NATO’ya katılırsa, eski slogan geçerli olacaktır: “Bir peni için, bir pound için orada”. Öyle olursa İsviçre de bu savaşın içinde olacaktır. Ve bu çok rahatsız edici bir durum haline gelebilir. Bunu NATO Askeri Komitesi’nin eski bir başkanı olarak da söylüyorum.

Weltwoche: Bu zor zamanlarda ne umut ediyorsunuz? Dünya hakkında vizyonunuz nedir?

Kujat: Ben blokların güçlendirilmesinden değil, çözülmesinden yanayım. Çok kutuplu bir dünyaya ulaşmamız için her ülkenin üçüncü bir ülkeye çok fazla bağımlı olmadan güvenlik ve egemenliğini teminat altına alan bir konuma sahip olması gerekir. Örneğin İsviçre’yi ele alalım: İsviçre’nin kendi hedefleri, kendi çıkarları var ve bunları korumalı. Kendisini başka ülkelerin çıkarlarının uygulayıcısı haline getirmemeli.

DÜNYA BASINI

Şin-Bet Direktörü, “Qatargate” skandalı yüzünden mi kovuldu?

Yayınlanma

Yazar

Aşağıda çevirisini okuyacağız makale, İsrail’in en çok okunan sol eğilimli gazetelerinden Haaretz’de yayınlandı. Makale Netanyahu’nun Şin-Bet Direktörü Ronen Bar’ı neden görevden almak istediğine dair yetkililerden gelen açıklamaların dışında başka bir kritik noktaya dikkat çekiyor.

***

Netanyahu’nun Şin-Bet direktörünü çirkin ve sarsıcı şekilde görevden almasının perde arkası

Netanyahu, İsrail’in kırılgan demokrasisinin az sayıdaki kalan bekçilerinden birini Trump tarzı bir yaklaşımla sadakati her şeyin üstüne koyarak saf dışı bırakmaya çalışıyor. Ancak, şu anda bu kararı almasının başka bir sebebi daha var.

Yossi Melman

İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’nun, iç güvenlik teşkilatı Şin-Bet’in Direktörü Ronen Bar’ı görevden alma kararı eşi benzeri görülmemiş bir gelişme. İsrail’in 77 yıllık tarihinde, ülkenin iç istihbarat teşkilatının hiçbir başkanı daha önce görevden alınmadı.

Bugüne kadar yalnızca iki Şin-Bet direktörü, güvenlik krizleri nedeniyle başbakan ile yaşadıkları gerginlikler sonucu istifa etti: İlki 1963 yılında, İsser Harel’in Başbakan David Ben-Gurion’a istifasını sunmasıyla, ikincisi ise 1986 yılında, Avraham Shalom’un Başbakan Şimon Peres döneminde istifasıyla gerçekleşti.

Netanyahu, pazar akşamı yaptığı açıklamada Bar’ı görevden alma kararını güvenini kaybettiği için aldığını söyledi. Bu karar bekleniyordu; Netanyahu bunu aylar önce yapmak istiyordu, ancak yine de haber muhalefette ve politikalarına karşı çıkan halk arasında büyük bir şok ve öfke ile karşılandı.

Netanyahu, Bar’a karşı her zamanki yöntemlerini kullanarak harekete geçti: sızıntılar, çirkin imalar ve ona bağlı medya organları aracılığıyla karalama kampanyaları. Netanyahu ve ekibi, üç buçuk yıldır görevde olan Bar’ı, “zayıf bir yetkili” olmakla suçladı ve İsrail’in Hamas ile müzakere ekibinin bir parçası olmasına rağmen “gerçek anlamda müzakere yapmayı bilmemekle” itham etti. Son olarak, Bar’ın Netanyahu’ya “şantaj yaparak tam kapsamlı bir tehdit ve baskı kampanyası yürüttüğü” yönünde asılsız bir iddia ortaya atıldı.

Ancak, Başbakan’ın ani kararının ardında daha derin bir sebep yatıyor gibi. Bu sebep, Netanyahu’nun üzerindeki ağır baskıyı ve bunun karar alma sürecini nasıl etkilediğini gözler önüne seriyor.

Birkaç hafta önce Bar, İsrail polisi ile birlikte Netanyahu’nun iki sözcüsü ve eski bir stratejik danışmanı hakkında soruşturma başlatma kararı aldı. Bu isimlerin, Hamas gibi “terör örgütlerini” destekleyen Katar ile savaş sırasında dahi şüpheli mali işlemler gerçekleştirdiği iddia ediliyordu. “Qatargate” adı verilen bu skandalın, vatana ihanet sınırına varan suçlamalarla sonuçlanabilecek bir potansiyeli var.

Netanyahu’nun, iç istihbarat teşkilatının kendisine yakın isimleri soruşturduğu bir dönemde Bar’ı görevden almaya kalkması, açıkça bir çıkar çatışması yaratıyor. Bu durum, görevden almanın asıl amacının soruşturmayı engellemek olabileceği yönünde şüpheleri artırıyor.

Şin-Bet, Mossad ve Askeri İstihbarat ile birlikte İsrail’in üç istihbarat teşkilatından biri ve öncelikli görevi terörle mücadele etmek, casusluk ve ihanet eylemlerini ortaya çıkarmak. Ancak Şin-Bet’in Batı demokrasileri içinde benzersiz bir misyonu daha var: Yasalar gereği, ülkenin demokratik kurumlarını korumaktan da sorumlu.

Netanyahu ve hükümetinin şimdi “yargı darbesi” adı verilen rejim değişikliği planlarını yeniden devreye soktuğu bir dönemde İsrail demokrasisini korumakla da sorumlu olan Şin-Bet başkanının görevden alınması otoriter bir yönetimin ya da denge ve denetleme mekanizmalarından yoksun zayıflamış bir demokrasinin önünü açabilir.

Netanyahu görevden alma işlemini gerçekleştirme konusunda parlamento, kamuoyu ve yasal engellerle karşı karşıya. Ancak Bar’ın yakın zamanda görevden ayrılması halinde asıl kritik soru, onun yerine kimin atanacağı.

Eğer Netanyahu itidalli davranır ve Bar’ın iki yardımcısından birini seçerse ki Şin-Bet yetkililerinin tam isimleri kamuya açıklanamadığı için sadece “M” olarak bilinen yardımcısı önde gelen adaylardan biri, bu durumda Netanyahu bu atamayı en az zararla atlatabilir.

Şin-Bet’te istihbarat subayı olarak başlayan kariyerinde, Şin-Bet’in başkan yardımcılığına terfi etmeden önce Kudüs ve Batı Şeria bölümünün başına kadar yükselmiş, Arapça bilen deneyimli bir operasyon görevlisi. Profesyonelliğiyle tanınıyor ve Netanyahu’ya değil, devlete ve yasaya sadık biri olarak görülüyor.

Ancak, Netanyahu dışarıdan, kendisine sadakatiyle bilinen eski bir Şin-Bet yetkilisini atarsa, bu, Netanyahu’nun İsrail’in kırılgan demokrasisinin bir bekçisini daha ortadan kaldırmayı başardığını ve aynı şekilde kişisel sadakati her şeyin üstünde tutan ABD Başkanı Donald Trump’ın izinden gittiğini gösterecektir.

7 Ekim’de Hamas’ın düzenlediği saldırıdan bu yana, Netanyahu Savunma Bakanı’nı görevden aldı, İsrail Genelkurmay Başkanı, Askeri İstihbarat Şefi ve kıdemli IDF komutanları istifa etti. Ancak hâlâ sorumluluğu kabul etmeyen ve hesap vermeyi reddeden tek kişi Başbakan Netanyahu.

Okumaya Devam Et

DÜNYA BASINI

Suriye’nin sahil bölgesinde katliam nasıl başladı?

Yayınlanma

Lyon Üniversitesinde öğretim üyesi ve Washington Institute for Near East Policy’de uzman olarak çalışan coğrafyacı Fabrice Balanche, aşağıda yayınladığımız makalesinde Suriye’de HTŞ bağlantılı grupların Lazkiye, Tartus ve Humus’ta çoğunlukla Alevi sivillere yönelik gerçekleştirdiği katliamların izini sürüyor ve HTŞ’ye karşı silahlı isyanın, Alevi kasabalarına yönelik rastgele ve ölümle sonuçlanan mezhepçi müdahalelerin hemen ardından başladığına işaret ediyor. Balanche, yaşananların sorumlusunun Ebu Muhammed el-Colani lakaplı Ahmed eş-Şara olduğunu yazıyor. Fransız uzman, 7 Mart’ta yazdığı bir başka yazıda, katliamlar doruk noktasındayken, şöyle diyordu: “[Aleviler] Geçtiğimiz üç ay boyunca aşağılanma ve kötü muameleye maruz kaldılar. Cinayetler hâlâ çözülemedi ve devlet memurları ve askerler işlerini kaybetti. Kıyı kentlerinde, Humus’ta ve Şam’da bu topluluğa yönelik hakaret ve provokasyonlar olağan hale geldi.”


Şam’daki İslamcı rejimin resmi açıklamalarını tekrarlayan France Inter de dahil olmak üzere birçok medya kuruluşuna göre şiddet olaylarından “eski rejim destekçileri” sorumludur:

Askerlerin eski Esad rejiminin destekçileri tarafından saldırıya uğramasının ardından, Esad’ın kalesi olan Alevi bölgesinde 1.300’den fazla kişinin ölümüne yol açan bir şiddet dalgası yaşandı (Les massacres en région alaouite menacent la transition syrienne | France Inter), France Inter – 10 Mart 2025 Pazartesi, saat 8.17.

Gerçekte her şey 4 Mart’ta Lazkiye’de başladı. Önceki gece Lazkiye’nin işçi sınıfından bir Alevi bölgesi olan Datur yakınlarında Heyet Tahrir eş-Şam (HTŞ) üyeleri öldürüldü. Bunun üzerine HTŞ bölgeyi kuşattı ve sabahın erken saatlerinde ağır silahlarla saldırdı. Lazkiye’de ve bu bölgede yaşayan tanıdıklarım haberi duyar duymaz beni aradı. Alevilere yönelik şiddetin çoktan başladığını kanıtlayan görüntüler ve videolar gördüm. Tepeden tırnağa silahlı İslamcılarla dolu kamyonetler bölgeyi boydan boya kat ediyor, binalara rastgele ateş açıyor ve bölge sakinlerine domuz diyorlardı. Birkaç minibüs cesetlerle dolu olarak bölgeden ayrıldı. 5 Mart Çarşamba günü helikopterler Banyas’ın doğusundaki Alevi köyü Daliye’ye bomba yağdırdı. Burası yüz kadar türbeye ev sahipliği yapan ve saygın şeyhlerin dini eğitim verdiği ünlü bir Alevi hac yeridir; Esad rejimine askeri kadro sağlayan bir köy değil. HTŞ’nin saldırısı Alevi toplumunu hedef aldı.

6 Mart Perşembe günü HTŞ ve müttefiklerine ait pikap kortejleri sahil bölgesine akın etti ve dağı ele geçirmeye çalıştı. İşte o zaman bazıları pusuya düşürüldü. Önceki rejimin eski askerleri ve istihbarat ajanları bu tehdit karşısında pasif kalmaya hazır değildi. Mahir Esad’ın dördüncü tümenindeki üst düzey subaylardan biri olan Tuğgeneral Giyas el-Dali liderliğinde Suriye sahilinde “Askeri Konsey” kurulduğunun açıklanması, bu geniş çaplı askeri operasyon için bir bahane oldu. Çünkü bu “Alevi ayaklanması” sahil bölgesini kontrol altına almaktan acizdir.

Sonuç olarak, dağlarda sivillerin öldürülmesi arttı, aynı zamanda Alevi mahallesi El-Kussur’un gerçek bir katliama sahne olduğu Banyas kasabasında da. Yüzlerce kişi öldürüldü. Bugün, 10 Mart’ta, geçici başkanın yatıştırıcı güvencelerine rağmen, önceki günlerde olduğu gibi aynı yöntem kullanılarak Kadmus çevresinde şiddet devam ediyor. 200 araçlık bir kortej belirli bir bölgeye doğru ilerliyor ve 20 ila 30 araçlık gruplara ayrılarak bir köyü işgal ediyor. Bütün aileler katlediliyor ve önlerine çıkan herkes öldürülüyor. Evler elbette tamamen soyuluyor. Bu gerçekten de HTŞ ve müttefikleri tarafından gerçekleştirilen bir dizi baskındı. Yeni rejimin güvenlik güçleri doğrudan sorumlu tutulmamak için doğrudan müdahil olmaktan kaçınıyor. Diğer cihatçı ve İslamcı grupların harekete geçmesine izin veriyorlar.

Eş-Şara ve HTŞ’nin suçluluğunu küçümsemeyi bırakmanın zamanı geldi. Bu operasyon dikkatlice Şam’dan planlanmıştır. Geçtiğimiz üç ay boyunca Aleviler faili meçhul cinayetlerin hedefi oldular ve ülkenin tüm kötülüklerinden sorumlu tutuldular. Suriye’de Sünni bir İslam Cumhuriyeti kurulmuştur; bu da halk için Esad rejimi kadar korkunç olacaktır. Fransa ve Avrupa, eski bir El Kaide yöneticisi olan Ebu Muhammed el-Colani olarak da bilinen eş-Şara’yı mutlak güç arayışında desteklememelidir.

Okumaya Devam Et

DÜNYA BASINI

Ukrayna’da madene hücum

Yayınlanma

Çevirmenin notu: Aşağıda çevirisini sunduğumuz değerlendirme yazısı, Birleşik Krallık’ın küresel güvenlik stratejileri üzerine çalışan ve Batı sermayesini merkeze alan analizler üreten düşünce kuruluşu RUSI’den. Yazı, ABD’nin Ukrayna’nın maden kaynaklarını Batı tedarik zincirine entegre etme girişiminde karşılaştığı düşük emtia fiyatları, yatırım riskleri ve Çin’in piyasa hâkimiyeti gibi stratejik engellere odaklanıyor. Ancak ABD’nin Ukrayna’da madencilik sektörünü yönlendirme ve buradan jeopolitik kazanç sağlama hamlesi, yalnızca Çin’in bölgedeki etkisini kırmaya yönelik değil; aynı zamanda Amerikan sermayesinin jeopolitik çıkarlarını pekiştirmek ve krizleri fırsata çevirerek bölge ekonomisini küresel tekellerin denetimine açmak gibi daha derin bir dönüşümün parçası. Bu da Ukrayna’yı bir kez daha küresel güç mücadelesinde kendi kaderini tayin etme yetisini yitirerek, emperyal hesapların taşeron aktörlerinden biri olma rolüne mahkûm ediyor.


Ukrayna’nın maden zenginliğini ortaya çıkarmak, bir Trump anlaşmasından daha fazlasını gerektiriyor

Henry Sanderson
RUSI
28 Şubat 2025
Çev. Leman Meral Ünal

ABD, Çin etkisini sınırlandırmak amacıyla Ukrayna’nın maden gelirlerinden pay almaya hazırlanıyor; ancak piyasa koşulları, yatırım ve uygulama süreçlerini zora sokacağa benziyor.

İki ülke arasında yakın zamanda imzalanması beklenen anlaşma ile ABD, Ukrayna’nın maden kaynaklarından elde edilecek gelirlerden pay almayı garantilemiş görünüyor.

Bu hafta yayımlanan anlaşma metnine göre, nihai detaylar kesinleştikten sonra Ukrayna, doğal kaynaklarından elde edilecek olası gelirlerin yüzde 50’sini ABD-Ukrayna ortak yönetimli bir fona aktarabilecek.

Muhtemel ki her iki taraf da bu anlaşmadan stratejik faydalar sağlayacaktır. Ukrayna, madencilik endüstrisini geliştirme şansı elde ederken ABD, Çin’in, olası bir Rusya-Ukrayna barış anlaşması sonrası cevher kazancı elde etmesini engelleyecektir. Öte yandan, Çin yerine Batı tedarik zincirlerine entegre edilmiş bir Ukrayna’nın, Batılı karar alıcılar için önemli stratejik hedeflerden biri olduğunu söylemeye gerek yok herhalde.

Nitekim, Trump’ın ilk döneminde görev yapmış olan Cumhuriyetçi bir isim, ABD yönetiminin, kaynakları geliştirme amacından bağımsız olarak, yalnızca Çin’in bunları ele geçirmesini önlemek için bile böyle bir strateji izleyebileceğini belirtiyor. Anlaşmaya dair müzakereler ise, belirsiz yetkilerle donatılmış birden fazla ekibin kimi zaman aşırı taleplerde bulundukları, kimi zamansa agresif taktikler uyguladıkları haberlerinin gölgesinde geçiyor.

Çin’in pazar hakimiyetine karşı koymak

Ukrayna için bu sürecin başarılı olabilmesi, özel sektör yatırımlarını ülkeye ne denli çekebileceğine bağlı. Bu da Ukrayna’nın güvenliğinin ve diğer finansal desteklerin sağlanmasını gerektiriyor. Ancak maden projeleri her durumda, halihazırda fiyatların çok düşük olduğu Çin pazarlarıyla rekabet etmek durumunda kalacaktır. Tam da bu nedenle, Trump’ın öne sürdüğü gibi milyarlarca dolarlık gelir elde edilmesi pek de olası görünmüyor.

Ukrayna Jeoloji Araştırmaları Kurumu (USGS) eski başkanı Roman Opimakh’a göre Ukrayna, titanyum, grafit, lityum ve bazı başka nadir toprak cevherlerinin yanı sıra potansiyel olarak germanyumda da dünya pazarıyla rekabet edebilir bir pozisyonda.

Ancak bu cevherler, mevcut piyasa zorlukları düşünüldüğünde, önemli yatırımları gerektiriyor.

Elektrikli araba akülerinde kullanılan lityumu ele alalım. Ukrayna, ikisi cephe hattından uzakta olmak üzere üç potansiyel sert kaya lityum yatağına sahip: Dobra ve Polohivske yatakları.

Polohivske, Ukrayna’nın orta kesiminde, Kiev’in 200 mil [320 km] güneydoğusunda yer alıyor. Ruhsat sahibi ULM şirketi, 2028 yılında petalit cevherinden lityum konsantresi üretmeyi planlıyor. Ancak bataryada kullanılabilmesi için bu cevherin önce lityum karbonata, ardından ise batarya kalitesinde bir malzemeye dönüştürülmesi gerekecek.

Ukrayna aynı zamanda lityum-iyon bataryalar için gerekli olan grafit yataklarına da sahip. Avustralyalı Volt Resources şirketi, ülkede 1934’ten bu yana işletildiği belirtilen Zavalievsky madeninden grafit üretiyor. Ancak bu materyalin bataryalarda kullanılabilmesi için daha fazla işlenmesi gerekiyor. Şirket, bunu yapmak için ABD’de bir tesis kurmayı düşündüğünü, ancak bunun için ek sermaye gerektiğini kaydediyor.

Opimakh’ın tahminlerine göre sadece halihazırda keşfedilmiş lityum ve grafit yataklarını geliştirmek için dahi yaklaşık 1 milyar dolarlık yatırım gerekiyor.

Ancak lityum fiyatları 2022’den bu yana yüzde 80 oranında düştü; yatırımcılar bugün Avustralya gibi güvenli bölgelerde dahi yeni lityum arzına duyulan ihtiyacı sorguluyorlar. Bu durumda Ukrayna’ya yatırım yapmayı cazip kılacak ne gibi teşvikler sunulacak?

Trump’ın elektrikli araçlara karşı sabırsız tutumu

Politika yapıcıların, tasarılarını hayata geçirmeden önce önemli bir hazırlık süreci geçirmek zorunda oldukları görülüyor. ABD ve Avrupa, bu cevherlerin herhangi bir jeopolitik fayda sağlamasından önce, onları satın alacak sanayileri inşa etmeli; aksi takdirde bu kaynakların Çin’e yönelmesi riski ortaya çıkacak.

Fakat ABD’nin yenilenebilir enerji konusundaki mevcut yönelimi bu durumu biraz sekteye uğratıyor. Trump, Biden’ın elektrikli araçlara ve temiz enerjiye yönelik sübvansiyonlarını kaldırma taahhüdünde bulunmuştu; oysa bu sübvansiyonlar, Batı’da batarya fabrikaları ve temiz enerji tedarik zincirlerini oluşturmak için gerekli olan talep desteğini sağlıyordu.

Sonuç olarak Çin, arz ve talep üzerindeki hakimiyeti sayesinde bu madenlerin birçoğunun fiyatlarını hala etkin bir şekilde kontrol edebiliyor. En büyük maden tüketicisi olarak, Çin’in iç politikaları fiyatları doğrudan etkileyebilir. Ayrıca işlenmiş cevherlerin büyük bir tedarikçisi olarak piyasaları arz fazlası ile doldurma kapasitesine de sahip.

Elbette Pekin’in arkasına yaslanıp Batı dünyasını sessizce izlemesi beklenemez; zira yüksek teknoloji ürünleri üretiminde dünyaya liderlik etmek, Çin’in temel küresel stratejilerinden biri.

Trump’ın madenlere yönelik yaklaşımı, Çin’in uzun süredir dünyayı nasıl gördüğünü de yansıtıyor: Pekin, 2000’lerin başından ortalarına kadar, kaynak karşılığında kredi anlaşmaları yapma stratejisini öncülüğünü yaparak dirençli tedarik zincirleri oluşturmayı hedeflemişti.

Ancak ortada duran en büyük soru, ABD’nin jeopolitik hedeflerine ulaşmada özel sermayeyi nasıl dahil edeceğidir: Ukrayna’ya yatırım yapmaları için özel şirketlerin çok daha fazla desteklenmesi gerekecek.

Mevcut anlaşmada yer alan ve ABD’nin “istikrarlı ve ekonomik olarak müreffeh bir Ukrayna’nın geliştirilmesine yönelik uzun vadeli mali taahhüdü”nü sürdürdüğüne dair ifadeler yeterli olmayacaktır.

Örneğin, ABD Uluslararası Kalkınma Finans Kurumu’nun bahsi geçen projelere yatırım desteği sağlaması gerekecektir.

Avrupa da madencilik projelerinin finansmanına katkıda bulunmalıdır. Temmuz 2021’de Ukrayna ve AB, Hammaddelerde Stratejik Ortaklık Memorandumu’nu imzaladı. Fakat Avrupa, ABD’nin bu hafta imzaladığı anlaşmaya dahil edilmedi.

Ancak, Ukrayna’nın gelecekteki cevher gelirlerinden pay almak için bir anlaşma imzalamak, ABD’yi veya şirketlerini bu cevherlerin küresel piyasalardaki dalgalanmalarından korumaz ve yine Çin ile rekabet konusunda zafer garantisi vermez.

Trump’ın şekillendirdiği bu yeni dönemde, ABD’nin, bu hafta imzalanacak anlaşmanın mürekkebi kurumadan, stratejisini kararlılıkla hayata geçirebilecek direnç ve sürekliliği sağlaması gerekiyor.

Okumaya Devam Et

Çok Okunanlar

English