Bizi Takip Edin

DÜNYA BASINI

Nijer ve Cezayir arasındaki göçmen krizi alevleniyor

Yayınlanma

Cezayir, ülkesindeki yasadışı göçmenleri yıllardır Nijer’e sınır dışı ediyor. Sınır dışı edilen göçmenler, Cezayir sınırından sonraki ilk Nijer yerleşim bölgesi olan Assamaka’ya ulaşabilmek için Sahra Çölü’nde 15 kilometrelik bir yolu yürüyerek geçmek zorunda kalıyor. Cezayir hükümetinin ve güvenlik güçlerinin bu uygulamaları sınır dışı edilen göçmenlerin hayatlarını riske atıyor.

Cezayir’in bu uygulaması, daha önce iki ülke arasında gerilime neden olmuştu. Ancak Cezayir’in Nijer’e sınır dışı ettiği yasadışı göçmen yasasında bu yıl yaşanan artış iki ülke arasındaki gerilimi alevlendi.

Aşağıda çevirisini okuyacağınız haber son dönemde iki ülke arasında göç nedeniyle yaşanan gerilime ışık tutuyor:

***

Nijer ve Cezayir yasadışı göçmenler konusundaki anlaşmazlıkları ortaya koyuyor

Nijer, Cezayir’i AB’ye giden Nijeryalıları çöle geri göndererek kötü muamelede bulunmakla suçluyor. Cezayir ise Nijer’i yasadışı göçün önünü açmakla itham ediyor. Her iki taraf da geri adım atmıyor.

RABIA KHREIS

Cezayir ile güney komşusu Nijer arasındaki ilişkiler, Temmuz 2023’teki Nijer askeri darbesinden önce oldukça iyiydi. O zamandan bu yana ilişkiler bozuldu.

Bu ayın başlarında ilişkiler daha da kötüleşerek kamuoyuna açık bir atışmaya dönüştü ve öfkeli açıklamalar yapıldı.

3 Nisan’da Nijer’in başkenti Niamey’deki askeri yönetim, Cezayir’in binlerce yasadışı göçmeni Cezayir’den çıkarıp Nijer sınırlarındaki çöle taşıma ve bırakma uygulamasına ateş püskürdü.

Açıklamada, “Nijer, son zamanlarda Tamanrasset’te (Güney Cezayir) ikamet eden ve aralarında çok sayıda Nijerlinin de bulunduğu Sahra Altı Afrikalıları hedef alan, onların fiziksel bütünlüklerini ve mal güvenliğini hiçe sayan geniş çaplı polis baskınlarını kınamaktadır” denildi.

Göç ve geri dönüşler

Rakamlar geri dönüşlerin arttığını gösteriyor. Örneğin 2023 yılının ilk üç ayında Cezayir, çoğu sınıra yakın bir kasaba olan Assamaka’ya olmak üzere 7.000’den fazla yasadışı göçmeni geri gönderdi.

Ancak 2024 yılının ilk üç ayında 17.000’den fazla göçmen sınır dışı edildi. 2023’ün tamamında 26.000 geri dönüş olmuştu. Mevcut oranla bu sayının gölgede kalması bekleniyor.

Nijer’in yaklaşık 25 milyonluk bir nüfusu var. Dünya Bankası’na göre, son iki yıldaki artan enflasyon nedeniyle bunların 14.1 milyonu artık “aşırı yoksulluk” içinde yaşıyor ve nüfusun %17’si insani yardıma ihtiyaç duyuyor.

Bu durum karşısında pek çok kişi, Nijer ve Cezayir arasındaki 620 millik çöl sınırını geçerek kuzeye yöneliyor. Amaçları Akdeniz kıyısına ulaşmak ve oradan da bir tekneyle Avrupa’ya geçmek.

Her yıl on binlerce Nijerli Cezayir’e geçiyor. Bu durum Cezayir için büyük bir güvenlik sorunu teşkil ediyor.

Birçok Cezayirli, devletin cihatçı bir isyanla mücadele ettiği ‘Kara On Yıl’ı (1991-99) hala dehşetle hatırlıyor. Milisler ve katliamlar yıllarca günlük bir gerçeklik haline geldi. Ülke iç savaşa sürüklenirken tahminen 150.000 kişi öldürüldü. Bunun tekrarlanmamasına karşı önlem en önemli öncelik olarak görülüyor.

Darbeye karşı

Cezayir hükümeti Niamey’deki darbe liderleriyle zaten anlaşmazlık içindeydi ve şimdi onların, insanları sınırdan geçmeye teşvik ettiğinden şüpheleniyor.

25 Kasım 2023’te Nijerli General Abdurrahman Tchani göçmen kaçakçılığını suç sayan 2015 tarihli bir yasayı yürürlükten kaldırdı.

Aynı zamanda, Avrupa Birliği’nin talebiyle yürürlüğe konan bu yasa kapsamında mahkûm olan herkesi tahliye etti.

Altı ay boyunca komşular arasında kaynayan bir gerilim olan bu durum, karşılıklı suçlamalar ve eleştirilerle kamuoyunda büyük bir tartışmaya dönüştü.

Nijer, sınır dışı etme uygulamasını protesto için Cezayir Büyükelçisini çağırdı. Sadece iki gün sonra Cezayir de aynı şekilde karşılık verdi.

Nijer, Sahel’de yakın zamanda askeri bir darbe ile hükümeti devrilen tek ülke değil. Burkina Faso ve Mali de benzer bir durumda. Analistler, bu yeni askeri yönetimlerin Washington ve Paris’i terk edip Moskova, Pekin ve belki de Tahran’a yöneleceğini söyledi.

Cezayir’in motivasyonları

Cezayir’deki Jijel Üniversitesi’nde siyaset dersleri veren Abdul Raouf Kachout, Cezayir’in yıllardır Sahel’den gelen göçmenleri geri gönderdiğine dikkat çekti.

“Cezayir makamları daha önce de göçmenleri geri göndermek için aynı prosedürleri uygulamış ancak Niamey makamları buna itiraz etmemişti. Yasadışı göçmenlerin ülkelerine geri gönderilmesi de BM yönetmeliklerine tabi egemen bir eylem” dedi.

Kachout, Cezayir’in bunu yapmak için “kendi nedenleri ve motivasyonları” olduğunu ve “yasadışı göçün şu anda Cezayirlilerin istikrarını ve iç barışını önemli ölçüde etkilediğini çünkü ülkenin benzeri görülmemiş yasadışı göçmen akışına tanık olduğunu” sözlerine ekledi.

Cezayir İçişleri Bakanlığı’nın göçmenlik departmanında eski bir yetkili olan Hassan Qasmi, geçen günlerde devlet radyosuna verdiği demeçte Nijer’in “Güney Cezayir’i göçmenlerle doldurma planını” kınadı.

Gerilimi tırmandıracak bir dille bunu “Cezayir’e düşman çevreler ve ülkeler tarafından karanlık odalarda hazırlanan kurnaz bir plan” olarak niteledi.

Qasmi, amacın “güneydeki sınır şehirlerinin demografisini değiştirmek olduğunu” söyledi ve “yabancı kuruluşların 8 milyon göçmeni yeniden yerleştirme çabalarına” atıfta bulundu.

Tüm bunların yılda yaklaşık 1 milyar dolar değerindeki karlı kaçakçılık işiyle bağlantılı olduğunu öne sürdü.

O ve diğerleri askeri yönetim ile kaçakçılar arasında işbirliği bağlantıları olabileceğini düşünüyor ve Kasım 2023’te Nijer’in kaçakçılıkla mücadele yasasını iptal etme kararına işaret ediyor, ancak bu suçlamalar doğrulanmış değil.

Yeni strateji gerekli

Cezayirliler için artık Nijer ve Mali sınırlarındaki izleme merkezlerinin ve kontrol noktalarının sayısının artırılması ve ordu, polis ve sınır muhafızları arasındaki işbirliği ve koordinasyonun geliştirilmesi gerekiyor.

Cezayir’de diplomatlar ve dış politika analistleri son aylarda Sahel planlarını gözden geçiriyorlar. Ne Nijer’deki askeri yönetimi kabullenmek ne de Nijer’in devrik demokratik liderliğini geri getirmek için savaşa girmek istiyor.

Son yıllarda Cezayir, Nijerya’dan Cezayir’in Akdeniz kıyılarına uzanacak Trans-Sahra Doğalgaz Boru Hattı inşa etmek amacıyla Nijer ile daha güçlü bağlar kurmaya çalışmıştı.

Cezayir’in batı komşusu Fas’la da ilişkiler gergin durumda. 1963’te toprak yüzünden savaşa giren ikilinin bugünlerde diplomatik teması sınırlı.

Yıllar boyunca Fas, Cezayir’i İslamcı saldırılardan Cezayir ise Fas’ı uyuşturucu akışından sorumlu tuttu.

İki ülke ayrıca ihtilaflı Batı Sahra bölgesinde de karşı karşıya geldi. Fas bu konuda hak iddia ederken, Cezayir de hak iddia eden yerli grupların temsilcilerini destekliyor.

Nijer’le yaşananlar talihsizlik ama Cezayir’in liderleri askeri yönetim ile yaşamayı öğrenmek zorunda kalacaklarını biliyor. Göçmenlerle yaşamayı öğrenmek daha zor olabilir.

DÜNYA BASINI

Birbiri ardına yaşanan uçak kazaları: Neler oldu?

Yayınlanma

29 Aralık’ta Güney Kore ve Kanada’da iki farklı uçak kazası yaşandı. Güney Kore’de Jeju Air’e ait bir Boeing 737-800 uçağı düştü ve 179 kişi hayatını kaybetti. Kanada’da ise Pal Airlines Air Canada Express uçağının iniş sırasında bir kısmı yandı, ancak can kaybı yaşanmadı. Bu olaylar, hafta boyunca dünya genelinde yaşanan diğer havacılık kazalarına eklendi.

29 Aralık’ta dünya genelinde iki farklı uçak kazası yaşandı. Güney Kore’de, Jeju Air’e ait bir uçağın Muan Uluslararası Havalimanı’na inişi sırasında düşmesi sonucu 179 kişi hayatını kaybetti.

Kanada’da ise Pal Airlines Air Canada Express uçağının Halifax Havalimanı’na inişi sırasında bir kısmı yandı, ancak bu olayda can kaybı yaşanmadı.

Güney Kore’de, Boeing 737-800 tipi yolcu uçağı, iniş takımları açılmadan iniş yaptı ve yüksek hızla pistten çıkarak bir bariyere çarptıktan sonra alev aldı.

Yetkililer, kazanın nedeni olarak kuş çarpması sonucu iniş takımlarının arızalanmış olabileceğini belirtti. Uçak, Bangkok’tan geliyordu ve 175 yolcu ile 6 mürettebat üyesi bulunuyordu. Yolcuların neredeyse tamamı Güney Kore vatandaşıydı, ancak aralarında iki Tayland vatandaşı da vardı.

Yonhap ajansının haberine göre kazadan sonra yalnızca iki mürettebat üyesinin hayatta kaldığı bildirildi ve resmi ölü sayısı 179 olarak açıklandı.

Kazanın ardından Muan Havalimanı’na tüm uçuşlar iptal edildi. Güney Kore’nin geçici devlet başkanı Choi Sang Mok, ülkede bir haftalık ulusal yas ilan etti ve kazada hayatını kaybedenlerin ailelerine taziyelerini ileterek onlara her türlü desteği sağlayacağını söyledi.

Yas, 29 Aralık ile 5 Ocak tarihleri arasında sürecek. Tayland Başbakanı Paetongtarn Shinawatra da hayatını kaybedenlerin ailelerine başsağlığı diledi.

Kanada’da ise Halifax Havalimanı, 29 Aralık’ta Pal Airlines Air Canada Express uçağıyla yaşanan bir olay nedeniyle geçici olarak kapatıldı. Olay, 28 Aralık’ta yerel saatle 21.30 civarında (TSİ 04.30) meydana geldi.

Havalimanının basın ofisi, X (eski adıyla Twitter) üzerinden yaptığı açıklamada, uçağın tam olarak ne yaşadığına dair detay vermedi, ancak tüm yolcuların ve mürettebatın tahliye edildiğini belirtti.

29 Aralık’ta yerel saatle 10:00’da (TSİ 18.00) yapılan açıklamada, havalimanının iki pistinden birinin olay nedeniyle kapalı kalması sebebiyle uçuş gecikmeleri yaşanabileceği uyarısında bulunuldu.

CBS News kanalı, uçağın iniş sırasında pist üzerinde kaydıktan sonra bir kısmının alev aldığını bildirdi. Uçaktaki bir yolcu, iniş sırasında iniş takımlarından birinin açılmadığını ve uçağın yaklaşık 20 derece sol yana yatarak iniş yaptığını söyledi. Yolcu, uçağın kanadının asfalta sürtündüğünü ve inişten sonra sol tarafta yangın çıktığını ifade etti.

Air Canada sözcüsü Peter Fitzpatrick, La Presse gazetesine yaptığı açıklamada, uçağın iniş sırasında iniş takımlarında sorun yaşadığının düşünüldüğünü söyledi. Uçakta 73 yolcu bulunuyordu. Tahliye edilen yolcular ve mürettebat, sağlık ekipleri tarafından muayene edildi ve hafif yaralanmaların olduğu belirtildi.

Bu olaylar, hafta boyunca dünya genelinde yaşanan diğer uçak kazalarına eklendi. 25 Aralık’ta, Azerbaijan Airlines’a ait bir Embraer E190 uçağı, Bakü’den Grozni’ye giderken Aktau yakınlarında düştü.

Uçakta 62 yolcu ve 5 mürettebat bulunuyordu ve 38 kişi hayatını kaybetti. Rusya Soruşturma Komitesi, hava taşımacılığı güvenlik kurallarının ihlali nedeniyle soruşturma başlattı. Azerbaycan ve Kazakistan’da da benzer davalar başlatıldı.

28 Aralık’ta ise Norveç merkezli KLM’e ait bir yolcu uçağı, Amsterdam’a gitmesi gerekirken Norveç’te acil iniş yaptı. Havayolu şirketinin basın ofisi, uçağın Oslo’dan kalktıktan sonra yolcuların yüksek bir ses duyduğunu ve bu nedenle acil iniş kararı alındığını açıkladı. Fakat iniş sırasında uçak pistten çıkarak çim alana indi.

176 yolcu ve 6 mürettebat yara almadan kurtuldu ve bir otele yerleştirildi. KLM, yolcuları Amsterdam’a götürmek için yedek bir uçak gönderdi.

Okumaya Devam Et

DÜNYA BASINI

FT: İsrail, Lübnan’ın kültürel mirasını da bombaladı

Yayınlanma

Lübnan antik kent

Aşağıda çevirisini okuyacağınız makale, İsrail’in Lübnan’a yönelik saldırı ve işgalinin Lübnan’ın tarihi hafızasına nasıl zarar verdiğine odaklanıyor:

***

Lübnan’ın paha biçilmez miras alanları İsrail bombardımanıyla yok edildi

Chloe Cornish ve Malaika Kanaaneh Tapper

Roma, Haçlı ve Osmanlı eserlerinin yakınlarına yapılan saldırılar bazılarını dümdüz ederken bazılarında da ‘görünmez’ hasarlar bıraktı.

Uzmanlara göre, İsrail’in Hizbullah’a karşı yürüttüğü savaş sırasında düzenlediği hava saldırıları, Lübnan’daki paha biçilemez miras alanlarında onarılamaz zararlara yol açtı.

Lübnanlı kültürel mirası koruma organizasyonu Biladi, Hizbullah’la bir yıldır süren savaşın tırmandığı Eylül ayından Kasım ayındaki ateşkese kadar geçen sürede İsrail saldırıları nedeniyle en az dokuz tarihi eserin tamamen yok olduğunu, 15’inin de ağır ya da kısmen hasar gördüğünü açıkladı.

Ayrıca arkeoloji uzmanları, Baalbek kentindeki Roma kalıntıları ve Sur’daki geniş bir Roma kompleksi de dahil önemli alanların yakınında patlayan bombaların, antik taşların bozulmasını hızlandıran ve yapılarını zayıflatan “görünmez hasara” neden olabileceğini de söylüyor.

Lübnan’ın bu hazineleri, IŞİD’in Suriye’nin Palmira kentindeki tapınakları kasıtlı olarak tahrip etmesinden Yemen’in eski kenti Sana’nın iç savaş sırasında zarar görmesine kadar, bu yüzyılda Orta Doğu’da çatışmaların tehdidi altında olan en son miras alanları oldu.

Biladi’nin yok edilmiş ya da hasar görmüş olarak değerlendirdiği miras alanları arasında üç cami, bir türbe, tarihi açıdan önemli üç ev, bir pazar yeri ve bir Roma duvarı bulunuyor.

Unesco’nun Beyrut’taki bölge ofisi, bir hava saldırısının, Roma kalıntıları ve büyüleyici tarihi sokaklarıyla ünlü güney sahil kenti olan Sur’daki dünya mirası alanının sınırları içinde “modern bir binayı” tahrip ettiğini söyledi.

Uzaktan algılama yöntemiyle Baalbek’teki dünya mirası alanında henüz gözle görülür bir hasar tespit edilmemiş olsa da Fransız mandası ve Osmanlı dönemi binaları da dahil yakınlardaki birkaç yapının vurulduğunu ekledi.

Durham Üniversitesi’nde Orta Doğu ve Kuzey Afrika’da Tehlike Altındaki Arkeoloji projesini yürüten Graham Philip ne Hizbullah’ın ne de İsrail ordusunun “IŞİD’in yaptığı gibi mirası kasıtlı olarak yok etmeyi” amaçladığına inanmadığını söyledi.

Ancak yine de zararın meydana gelebileceği konusunda uyardı çünkü “atılan bombaların hacmi çok daha büyüktü.”

Bristol’daki West of England Üniversitesi’nde jeomorfoloji ve çatışma alanları mirası profesörü olan Lisa Mol, görünmez hasarın da büyük bir risk olduğunu, çünkü patlama basıncının herhangi bir şeyi yok etmiş gibi görünmese bile taşın erozyonunu hızlandırdığını söyledi.

Mol, Libya ve Yemen’de çatışmalardan etkilenen arkeolojik alanlar üzerindeki çalışmalarına dayanarak, “Yakın temaslarda, bir on yıl içinde daha fazla yapısal çöküş gördüğümüz oluyor” dedi.

İsrail ordusu sorulara cevaben yaptığı açıklamada “sivil altyapıya aşırı zarar vermeyi amaçlamadıklarını ve sadece askeri gereklilik nedeniyle saldırdıklarını” ve “hassas yapılara” yakın saldırılar için bir onay süreci olduğunu söyledi.

İsrail ordusu Hizbullah’ı sivil nüfus içine yerleşmekle ve “hatta kültürel miras alanlarının yakınına” konuşlanmakla suçladı, ancak bu iddiayı destekleyecek kanıt ya da spesifik örnekler sunmadı.

Lübnan’ın kültürel mirası, önce 1975’te başlayan ve 15 yıl süren iç savaş, ardından da 2020’deki yıkıcı Beyrut limanı patlaması nedeniyle daha önce de tehdit altında kalmıştı.

Son savaş, Hamas’ın 7 Ekim 2023’teki saldırısının ardından Hizbullah’ın İsrail’e roket atmaya başlamasıyla başladı ve İsrail’in Eylül ayında hava harekâtını hızlandırıp kara harekâtı başlatmasıyla tırmanan sınır ötesi çatışmaya yol açtı. Lübnan Sağlık Bakanlığı’na göre, bu çatışmalarda Lübnan’da 4.000’den fazla kişi ve İsrail’de 140’tan fazla kişi hayatını kaybetti.

Beyrut Amerikan Üniversitesi Arkeoloji Müzesi küratörü Nadine Panayot, 2020’deki liman patlamasında önemli parçalarını kaybettikten sonra, koleksiyondaki eserleri korumak için son savaştan sonra bir sığınak oluşturdu.

Dresden ve Coventry’den Hiroşima’ya kadar pek çok şehri yerle bir eden İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra kültürel mirasa saygı gösterme sorumluluğu savaş kurallarına eklendi.

BM’nin kültürel miras ajansı UNESCO, son çatışmalar sırasında Lübnan’daki 34 eserde yaptığı gibi, alanların “geliştirilmiş koruma”ya alındığını ilan edebilir.

Ancak eski bir üst düzey UNESCO yetkilisi olan Francesco Bandarin, kuralları ihlal edenleri sorumlu tutmanın çok zor olduğunu söyledi, “Elinizde araçlar var ama bu araçlar zayıf ve sınırlı” dedi.

Lübnan Kültür Bakanlığı Eski Eserler Genel Müdürü Sarkis Khoury için en acı kayıplar, Lübnan’ın güneyinde İsrail ordusu tarafından tamamen yıkılan ve birçoğunun tarihi binlerce yıl öncesine dayanan yaklaşık 40 köy oldu. Ateşkesin yürürlüğe girmesinden bu yana geçen haftalarda İsrail ordusu Lübnan’ın güneyindeki evleri vurmaya devam etti.

Khoury, “Bu köylerin tarihi hafızasının tamamen ve sistematik olarak yok edilmesi en çok zarar veren şey. Zeytin [ağaçları] ve antik kalıntıları olan bir köy gördüğünüzde, bu Lübnan’ın ruhudur. Yok edilen şey de bu” dedi.

Okumaya Devam Et

DÜNYA BASINI

Birleşik Krallık’ın HTŞ’nin güçlendirilmesindeki rolü

Yayınlanma

Yazar

Çevirmenin notu: İngiliz gazeteci Kit Klarenberg’in aşağıda çevirisini verdiğimiz makalesi, ABD ve Britanya’nın, ama özellikle de İngilizlerin El Kaide’den “koptuğu” öne sürülen Heyet Tahrir eş-Şam’ın (HTŞ) önce İdlib’de, sonra da Suriye’de nasıl iktidar olduğuna ışık tutuyor. ABD ve Birleşik Krallık, HTŞ’nin El Kaide’den “koptuğu” 2016 yılı ile HTŞ’nin kurulduğu 2017’den itibaren, uluslararası alanda “terör örgütü” kabul edilmesine rağmen bu örgütü parlatmak için elinden geleni yaptı. Londra’nın yeni hakimi İşçi Partili Başbakan Keir Starmer’ın, Beşar Esad devrildikten sonra ülkesinin “Batı Asya’da daha belirgin ve kalıcı bir rol” oynayacağını müjdelemesi de, sürecin sağlaması.


İsyancıları imal etmek: Birleşik Krallık ve ABD, HTŞ’yi nasıl güçlendirdi?

Kit Klarenberg
The Cradle
26 Aralık 2024

18 Aralık’ta The Telegraph gazetesi , Birleşik Krallık ve ABD’nin haftalar önce Suriye Cumhurbaşkanı Beşar Esad’ı deviren kitlesel saldırıda Heyet Tahrir eş-Şam (HTŞ) ile işbirliği yapan “isyancı” bir güç olan Devrimci Komando Ordusu (DMO) savaşçılarını nasıl eğitip “hazırladığına” dair sıra dışı bir soruşturma yayınladı.

Daha önce benzeri görülmemiş bir ifşaatta bulunan yayın organı, Washington’un sadece saldırıyı çok önceden “bilmekle” kalmadığını, aynı zamanda “ölçeği hakkında kesin istihbarata” sahip olduğunu da ortaya koydu. Washington’un HTŞ ile şimdi teyit edilen “etkili ittifakı”, on buçuk yıldır süren vekalet savaşından ortaya çıkan “birçok ironiden biri” olarak tanımlandı.

Telegraph bu işbirliğinin istem dışı olduğunu, Suriye’nin uzun süren iç savaşının “çoğu yabancı güçler tarafından desteklenen şaşırtıcı bir dizi milis ve ittifak” doğurmasının bir belirtisi olduğunu öne sürdü.

HTŞ’ye ABD desteği: ‘Gerekli’ bir ittifak

İttifaklar değişkendi; gruplar sık sık parçalanıyor, birleşiyor ve bağlılıklarını değiştiriyordu. Savaşçılar kendilerini sık sık taraf değiştirirken buldular ve gruplar arasındaki çizgiler bulanıklaştı. Yine de çok sayıda kanıt, Birleşik Krallık ve ABD’nin HTŞ’nin egemen isyancılarıyla bilerek ve uzun süredir devam eden bağlarını sürdürdüğünü gösteriyor.

Örneğin Mart 2021’de, seçilmiş Başkan Donald Trump’ın eski Suriye baş temsilcisi James Jeffrey, PBS’e verdiği açıklayıcı bir röportajda Washington’un HTŞ’ye yardım etmek için dönemin Dışişleri Bakanı Mike Pompeo’dan özel bir “muafiyet” aldığını açıkladı.

Bu muafiyet, BM/ABD tarafından belirlenmiş terör örgütüne doğrudan finansman sağlanmasına ya da silahlandırılmasına izin vermese de, ABD tarafından sağlanan kaynakların “bir şekilde” HTŞ’ye gitmesi halinde batılı aktörlerin “suçlanamayacağını” garanti altına alıyordu.

Suriye savaş alanında silahların değiştirilebilirliği Washington’un çok güvendiği bir şeydi. CENTCOM sözcüsü Yarbay Kyle Raines’e, 2015 yılında verdiği bir mülakatta Pentagon tarafından onaylanmış savaşçıların silahlarının neden Nusra Cephesi’nin (HTŞ’nin öncülü) elinde görüldüğü sorulmuştu. Raines şu yanıtı vermişti: “Biz bu güçlere ‘komuta ve kontrol’ etmiyoruz; sadece onları ‘eğitiyor ve etkinleştiriyoruz.’ Kiminle ittifak yaptıklarını söylüyorlarsa, bu onların bileceği iş.”

Bu yasal boşluk Washington’un HTŞ’yi “dolaylı” olarak desteklemesini sağladı ve grubun terör örgütü (bu statü, şu anda gerçek adı Ahmad eş-Şara olan lider Ebu Mohammad el-Colani’nin başına konan şimdi kaldırılmış 10 milyon dolarlık ödül ile tamamlandı) olarak tanımlanmasını sürdürürken çökmemesini sağladı.

Jeffrey bu stratejiyi, HTŞ’nin “bölgede ABD tarafından yönetilen bir güvenlik sistemini” korumak için “en az kötü seçenek” olduğunu ve bu nedenle “kendi hallerine bırakılmaya” değer olduğunu söyleyerek rasyonalize ediyordu. HTŞ’nin hakimiyeti ise Türkiye’ye İdlib’de faaliyet göstermesi için bir platform sağladı. Bu arada HTŞ ABD’li hamilerine açık mesajlar göndererek yalvardı:

“Dostunuz olmak istiyoruz. Biz terörist değiliz. Biz sadece Esad’la savaşıyoruz.”

‘Güvenli sığınak’

Esad’ın devrilmesinden bu yana Londra’daki yetkililer, HTŞ liderliğindeki geçici yönetimi Suriye’nin yeni hükümeti olarak meşrulaştırma konusunda belirgin bir şekilde başı çekti. Grup 2017 yılında Birleşik Krallık’ın yasaklı terör örgütleri listesine eklendi ve listenin girişinde HTŞ’nin uzun süredir yasaklı olan El Kaide’ye “alternatif isimler” arasında değerlendirilmesi gerektiği belirtildi.

Birleşik Krallık Başbakanı Keir Starmer grubun listeden çıkarılması için “çok erken” olduğunu belirtirken, İngiliz yetkililer 16 Aralık’ta HTŞ temsilcileriyle bir araya geldi – bu tür toplantıların yasadışı olmasına rağmen.

Bu durum muhtemelen HTŞ’nin Batı tarafından son derece siyasileştirilmiş bir şekilde rehabilite edileceğinin sinyallerini veriyor. Suriye’deki kirli savaş boyunca İngiliz istihbaratı “ılımlı isyancıları” desteklemek için kapsamlı psikolojik operasyonlar yürüttü, vahşet propagandası ve insani hikayeler hazırladı.

Bu çabalar görünürde HTŞ, IŞİD ve El Kaide gibi grupların altını oymayı amaçlıyordu. Ne var ki Birleşik Krallık istihbaratından sızdırılan belgeler, HTŞ’nin 2016 sonrasında El Kaide ile nasıl iç içe kaldığını ortaya koyarak medya söylemleriyle doğrudan çelişiyor.

Başka bir deyişle, on buçuk yıl süren kriz boyunca HTŞ resmi olarak ülkedeki en köktendinci, soykırımcı unsurlarla aynı seviyede görülmüştür.

İngiliz belgeleri HTŞ’nin 2016’da El Kaide ile tüm bağlarını kopardığı yönündeki yaygın söylemle de tamamen alay ediyor. 2020 tarihli bir dosya, El Kaide’nin işgal altındaki Suriye topraklarında HTŞ ile nasıl “birlikte var olduğunu” ve burayı ulus ötesi saldırılar için bir fırlatma rampası olarak kullandığını anlatıyor.

Belgede HTŞ’nin hakimiyetinin, El Kaide’nin istikrarsızlıktan beslenerek eğitim alması ve genişlemesi için “güvenli bir sığınak” yarattığı uyarısında bulunuluyordu. İngilizlerin HTŞ’ye karşı yürüttüğü psikolojik harekat yıllarca sürdü ama sonuçta başarısız oldu. Bunun yerine, sızdırılan dosyalar HTŞ’nin artan etkisinden, toprak kazanımlarından ve alternatif bir hükümet olarak yeniden isim yapmasından yakınıyor.

“[El Kaide] amaçları ve hedefleri Suriye sınırları dışına taşan, açıkça Selefi-Cihatçı ulusötesi bir grup olmaya devam etmektedir. [El Kaide’nin] önceliği, Suriye’de istikrarsızlıkla beslenen güvenli bir sığınak sağlamaktır; bu sığınaktan eğitim alabilmekte ve gelecekteki yayılma için hazırlık yapabilmektedirler. HTŞ’nin kuzeybatı Suriye’deki hakimiyeti [El Kaide] bağlantılı grup ve bireylere varlık alanı sağlıyor.”

İngiliz destekli propaganda HTŞ’ye yarıyor

İngiliz istihbaratının HTŞ’yi engellemeye yönelik psikolojik operasyonları örgütün kuruluşundan yakın zamana kadar devam etmiştir. Yine de hiçbir şey başaramamış gibi görünüyorlar. The Cradle tarafından incelenen çok sayıda sızdırılmış dosya, HTŞ’nin “etkisinin ve bölgesel kontrolünün” yıllar içinde nasıl “dramatik bir şekilde arttığından” yakınıyor.

Elde ettiği başarılar radikal grubun “konumunu sağlamlaştırmasına, rakiplerini etkisiz hale getirmesine ve kendisini Suriye’nin kuzeyinde kilit bir aktör olarak konumlandırmasına” olanak sağladı. Fakat HTŞ’nin “hakimiyeti” kısmen grubun kendisini alternatif bir hükümet olarak yeniden adlandırmasıyla sağlandı.

HTŞ’nin işgal ettiği topraklar hastaneler, kolluk kuvvetleri, okullar ve mahkemeler de dahil olmak üzere çeşitli paralel hizmet sağlayıcılara ve kurumlara ev sahipliği yapıyordu. Grubun yerel ve uluslararası propagandası bu kaynakları tüm ülkeye yayılmayı bekleyen “alternatif” Suriye’nin bir göstergesi olarak özellikle tanıttı.

İronik bir şekilde, bu yapı ve örgütlerin birçoğu –IŞİD tarafından yönetilen bölgelerde de faaliyet gösteren kötü şöhretli Beyaz Miğferler gibi– doğrudan İngiliz istihbaratının ürünleriydi ve rejim değişikliği propagandası amacıyla oluşturulmuşlardı. Dahası, Londra tarafından muazzam masraflarla agresif bir şekilde desteklenmişlerdi.

Sızdırılan Birleşik Krallık istihbarat belgelerinde “ılımlı muhalif hizmetlere ilişkin farkındalık yaratmanın” ve yerel ve uluslararası kitlelere “[Esad] rejimine karşı inandırıcı bir alternatifin ikna edici anlatılarını ve gösterilerini” sunmanın önemine defalarca atıfta bulunuluyor. Dosyalarda bu çabaların HTŞ’nin kendisini Esad’a karşı “inandırıcı bir alternatif” olarak sunma çabalarına büyük ölçüde yardımcı olabileceğine dair herhangi bir değerlendirme bulunmuyor.

Bununla birlikte, işgal altındaki topraklarda yaşayan Suriyelilerin HTŞ’ye “özellikle de HTŞ’den hizmet alıyorlarsa” uyum sağlayacakları kabul ediliyor. Daha da vahimi, belgelerde “HTŞ ve diğer aşırılık yanlısı silahlı grupların Birleşik Krallık hükümetinin Çatışma, İstikrar ve Güvenlik Fonundan (CSSF) destek alan muhalif oluşumlara saldırma ihtimalinin çok daha düşük olduğu” belirtiliyor.

Bu fon, Birleşik Krallık’ın Suriye propaganda savaşının ve Beyaz Miğferler ve aşırılık yanlısı Özgür Suriye Polisi gibi örgütlerin finanse edildiği mekanizmaydı.

Birleşik Krallık tarafından yönetilen ve HTŞ’yi “zayıflatmayı” amaçladığı iddia edilen bu yönetim yapıları ve muhalif unsurlar, işgal altındaki topraklarda yaşayanlara “kanıtlanabilir bir şekilde kilit hizmetler sağladıkları” için, yabancı finansmanlı çalışmaları nedeniyle şiddetli misillemelerden korunarak grup tarafından kontrol edilen bölgelerde faaliyet gösterdiler.

Daha karanlık bir ihtimal de HTŞ’nin bu “muhalif oluşumların” İngiliz istihbaratı tarafından finanse edildiğini çok iyi biliyor olması ve bu temelde onlara dokunulmamış olmasıdır.

Koordineli saldırı

The Telegraph’ın haberine göre, Washington’un HTŞ’nin saldırısı hakkında “önceden bilgi sahibi olduğuna dair ilk işaret”, RCA vekillerine üç hafta önce ABD’li yöneticileri tarafından moral verici bir konuşma yapılmasıydı.

Ürdün ve Irak sınırlarına yakın, ABD kontrolündeki El Tanf hava üssünde yapılan gizli bir toplantıda militanlara güçlerini artırmaları ve Esad’ın “sonunu getirebilecek” bir saldırıya “hazır olmaları” söylendi. Alıntılanan bir RCA yüzbaşısı yayın organına şunları söyledi:

“Bize bunun nasıl olacağını söylemediler. Bize sadece ‘Her şey değişmek üzere. Bu sizin anınız. Ya Esad düşecek ya da siz düşeceksiniz.’ Ama ne zaman ya da nerede olacağını söylemediler, sadece hazır olmamızı söylediler.”

Bunun ardından üsse gelen ABD’li subaylar, RCA’yı Birleşik Krallık/ABD tarafından eğitilen, finanse edilen ve yönetilen diğer Sünni çöl birlikleri ve El Tanf’ta ortak komuta altında faaliyet gösteren isyancı birliklerle birleştirerek saflarını genişletti.

The Telegraph’a göre, “RCA ve HTŞ savaşçıları … işbirliği yapıyordu ve iki güç arasındaki iletişim Amerikalılar tarafından koordine ediliyordu.” Bu işbirliğinin “yıldırım taarruzunda” yıkıcı bir etkisi olduğu kanıtlandı ve RCA, ABD’nin açık emirleri üzerine ülke genelinde kilit bölgeleri hızla ele geçirdi.

Hatta RCA güneydeki Deraa kentinde HTŞ’den önce Şam’a ulaşan bir başka isyancı grupla güçlerini birleştirdi. RCA şu anda ülkenin yaklaşık beşte birini, Şam’daki bazı bölgeleri ve antik Palmira kentini işgal etmiş durumda.

Şimdiye kadar Rusya ve Hizbullah tarafından “yoğun bir şekilde savunulan” Moskova’nın yerel üssü şimdi RCA tarafından ele geçirildi. “Kuvvetin tüm üyeleri ABD tarafından silahlandırılmaya devam etti” ve Suriye Arap Ordusu (SAA) askerlerine ödenen maaşın yaklaşık 12 katı olan aylık 400 dolar maaş aldılar.

Esad hükümetini deviren RCA ve diğer aşırılık yanlısı milislerin bu şekilde doğrudan finanse edilmesinin bugün de devam edip etmediği belirsiz. Fakat açık olan bir şey varsa o da Birleşik Krallık ve ABD’nin “dolaylı yoldan” da olsa HTŞ’yi kuruluşundan itibaren desteklediğidir. Bu örtülü destek, HTŞ’nin Şam’a “yıldırım” gibi saldırması ve bugün yönetimi ele geçirmesi için mali, jeopolitik, maddi ve askeri olarak konumlanmasında çok önemli bir rol oynadı.

Esad’ın devrilmesinin ardından, Londra ve Washington’un hedefinin başından beri bu olduğu yorumunu güçlendiren Starmer, bunun sonucunda Birleşik Krallık’ın Batı Asya’da “daha belirgin ve kalıcı bir rol oynayacağını” açıkladı.

Batılı ve bazı bölgesel başkentler, onlarca yıllık Baasçılığı yıkmak için cömertçe finanse edilen, kana bulanmış kampanyalarının görünürdeki başarısını kutlayabilirken, İngiliz istihbaratı uzun zamandır bu sonucun El Kaide’ye “gelecekteki genişlemesi” için daha da büyük bir “istikrarsızlıkla beslenen güvenli sığınak” sağlayacağı konusunda uyarıda bulunuyordu.

Okumaya Devam Et

Çok Okunanlar

English