Halkımız, haklarının neredeyse yok edildiği ve unutulmaya çalışıldığı onlarca yıllık baskıya katlandı. Oslo sonrası dönemde Filistin liderliği müzakere yolunu tercih ettiğinde, yerleşim yerlerinin genişlemesi hız kazandı, ulusal bağımsızlığın temelleri ise bölünme, izolasyon ve uzun süren ablukaların altında aşındı. Bugün işgal, tırmanan Siyonist aşırıcılığa, Yahudileştirme girişimlerine ve Filistin varlığını marjinalleştirme ve ortadan kaldırma çabalarına bir yanıt olarak 7 Ekim’de başlayan Filistin ayaklanmasını istismar ederek tarihi Nakba’yı tamamlamaya çalışıyor. Halkımızın çıkarlarına hizmet etmeyen bölgesel ve uluslararası boyutları olan geniş bir koalisyon tarafından desteklenen bu varoluşsal sorun bize çabalarımızı ortak ilkeler etrafında birleştirme görevi yüklüyor. Bu barbarca saldırılara, sınırlı kaynaklara ve düşmanla olan güç dengesizliğine rağmen, Filistin halkının direniş ve kararlılığına yaslanarak dayanışma içindeyiz. Eğer bu çabalar koordine edilirse, işgale karşı siyasi ve hukuki izolasyonunu derinleştirecek, ekonomik krizlerini ağırlaştıracak bir karşı baskı uygulayabiliriz. Bu da işgali ve müttefiklerini saldırganlığı durdurmaya zorlamak için bir fırsat sağlar ve halkımızın devam eden mücadelesini güçlendirir.

Bugün Filistin halkı, Gazze Şeridi’ne yönelik soykırım ve etnik temizlik boyutlarına ulaşan en şiddetli Siyonist saldırılardan biriyle karşı karşıya. Resmi olmayan istatistikler, savaşın başlangıcından bu yana şehit olan Filistinlilerin sayısının 186.000’i aştığını, saldırıların çevre ve sağlık üzerinki yıkımının bu sayıya doğrudan katkıda bulunduğunu gösteriyor. Bu senaryo, Allah korusun, işgal ordusu aracılığıyla ya da işgal hükümetinin resmi desteğiyle Filistin şehir ve köylerine saldıran radikal yerleşimciler aracılığıyla Batı Şeria’da tekrarlanabilir.

Tarihsel olarak, Filistinliler Batı’nın Doğu Sorunu’na yaklaşımının bedelini en ağır şekilde ödedi. Bu yaklaşımın sonuçları bizim için felaket oldu: Bu süreç, topraklarımızın Siyonist hareket tarafından ele geçirilmesine yol açmakla kalmadı aynı zamanda bir yerleşimci devletin kurulmasının da önünü açtı. Bu savaşta Arap ve İslam ülkeleri, büyük bir sorumlulukla hareket ederek direnişi terörizm olarak nitelendiren uluslararası sınıflandırmaları reddederek onu bir ulusal kurtuluş hareketi olarak sunmakta ısrarcı oldular.

Arap ve İslam ülkeleri, bölgesel düzeyde ortak kader ve ortak düşmana karşı ortak güvenlik ihtiyacı konusunda artan bir farkındalıkla, uluslararası forumlarda davamızı desteklemede güçlü rol oynadılar. Bu dayanışma, Riyad’da toplanan ve Filistin meselesine Filistin halkının meşru hak ve arzularıyla uyumlu bir çözüm şekillendirmede uluslararası bir çerçeve olması beklenen Arap-İslam Zirvesi’nin Bakanlar Komitesi’nin çalışmaları yoluyla davamıza destek açısından çok önemli bir adımdır.

Uluslararası alanda, daha önceki krizlerden farklı olarak, halkımıza karşı işlenen soykırım ve insanlığa karşı suçları kınayan ve Birleşmiş Milletler’deki sağlam pozisyonlara yansıyan net uluslararası duruşlar gördük. Dünya uluslarının ve halklarının bu tutumlarını takdir ediyoruz ve Filistin devletinin uluslararası meşruiyet temelinde kurulmasına giden yolu, Filistinlilerin yüzyılı aşkın mücadelesinin bir sonucu ve tarihi ve siyasi kökleri olan haklarının yeniden canlandırılması olarak görüyoruz. 1922’den bu yana Filistin devletinin temelleri atılmıştır ve İngiliz ve Siyonist komplolarına rağmen Filistin, dünya haritasındaki siyasi önceliğini korumaktadır.

Bugün, 150’den fazla ülke, Genel Kurul’un Taksim Planı (181 sayılı Karar), 1988’de Filistin devletinin ilan edildiği Cezayir Deklarasyonu ve 1967 sınırları dışındaki yerleşimlerin yasadışı sayılmasına ilişkin Güvenlik Konseyi kararları gibi uluslararası kararlara dayanarak Filistin devletini tanıyor. En son karar, İsrail’in Filistin’deki politika ve uygulamalarının hukuki sonuçlarına ilişkin olarak Genel Kurul tarafından Uluslararası Adalet Divanı’ndan talep edilen istişari görüşün ardından, İsrail’in “işgal altındaki Filistin topraklarındaki yasadışı varlığına” 12 ay içinde son vermesini talep ediyor. Bu karar, Filistin davasının elde ettiği kazanımları gösteren ve işgal devletinin giderek artan siyasi izolasyonunu vurgulayan ezici bir destekle -24 lehte, 14 aleyhte ve 43 çekimser oyla- kabul edildi.

İşgalden kaynaklanan egemenliğin önündeki engellere rağmen, Filistin devleti yasal bir gerçeklik olmaya devam ediyor. Günümüzdeki uluslararası çabaların, II. Dünya Savaşı sonrası dönemde uluslararası güçlerin bizim aleyhimize Siyonist bir siyasi yapı kurulmasını destekleyen gidişata karşı, bu tarihsel ve kökleşmiş hakları yeniden canlandırmaya yönelik olduğunu görüyoruz.

“İki Devletli Çözümün Hayata Geçirilmesi için Uluslararası İttifak” adıyla ileriye dönük olarak başlatılan bu girişimler, Filistin devletinin sadece var olma hakkını müzakere etmek yerine, kuruluşunu organize etmeye yönelik doğrudan adımları kapsıyor. Bu, bölgesel güvenlik ve uluslararası barış için önemli bir adım; küresel sistemi dengelemek ve bazen dini veya kültür boyutu taşıyan jeopolitik çatışmaların yayılmasını önlemek için gerekli bir yoldur.

Filistin devletinin kurulmasına yönelik diplomatik ve siyasi çabalar, savaşın sona erdirilmesi, sivillerin korunması, insani yardımın kolaylaştırılması ve saldırının etkilerinin tazminat ve yeniden inşa yoluyla giderilmesine yönelik çabalarla uyumlu olmalı. Eş zamanlı olarak, Filistinlilerin bölgesel güvenlik ve küresel barış ilkeleriyle uyumlu egemen bir devlet için gerekli önkoşulları tamamlama çabaları da yoğunlaştırılmalı.

Bu çabaların ortasında, Filistinli güçlerin bu girişimlere içtenlikle yanıt vereceği ve yönetim, seçimler ve “ertesi gün” olarak adlandırılan meseleler üzerindeki anlaşmazlıkları aşmaya hazır olduğu açıktır. Filistinlilerin tutumları, bu anlaşmazlıkların artık geçmişte kaldığını ve geleceğe odaklanmanın, ulusal ruh ve dayanışma zemininde Filistin devletini kurma ve yönetme yeteneğini artırdığını göstermektedir.

Nadejda Sablina
Gazeteci

Bu yılın nisan ayında Minsk’te Belarus Halk Meclisi’nin 7’nci birleşimi yeni anayasal yetkilerle ve tam bir iktidar organı olarak toplandı. Belaruslu gazeteci Nadejda Sablina, kapitalist restorasyon sonrası Belarus tarihini özetliyor ve meclisin ülkenin yakın geleceğinde taşıdığı önemi analiz ediyor.

Çağdaş Belarus’ta siyasi sistemin kuruluşuna bir bakış

1991 karşıdevrimi ve SSCB’nin yıkılması diğer eski Sovyet cumhuriyetlerini olduğu gibi Belarus’u da 70 yıldır bir şekilde işlemekte olan devlet yönetim aygıtının yerle bir edilmesi nedeniyle iktisadi bir yıkıma ve siyasi krize sürükledi. Halk demoralize olmuş ve şaşkına dönmüştü; Belarus Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nde siyasi sistemin çekirdeğini teşkil eden Belarus Komünist Partisi ise daha bundan önce faaliyet yeteneğini kaybetmiş ve ideolojik olarak bozguna uğramıştı. Ülkede karşıdevrime karşı koyabilecek ve sosyalist yapıyı, Sovyet iktidarını koruyabilecek bir güç kalmamıştı. Dahası, SSCB’nin yekpare kamu ekonomisinden kopartılan Belarus ekonomisinde de sosyalist üretim tarzı bunun için gerekli üretici güçlerin gelişme seviyesini kaybetmesi nedeniyle korunamadı.

Meydana gelen bu durumda Belarus’un önünde objektif olarak iki yol vardı. Birincisi, emperyalizmin sömürgesi haline gelmekti; buysa ardı sıra birçok iktisadi sektörün yok olmasına, sosyal alanın özelleştirilmesine, doğal zenginliklerin (en başta potas cevherlerinin ve ormanların) talan edilmesine yol açacaktı. İkinci yol, kapitalist temelde bir milli ekonomi geliştirmek, bunu yaparken de egemenliği ve emperyalizmden bağımsızlığı korumaktı.

1990’ların başlarında iktidar organlarındaki vekillerini kullanan emperyalistler ülkeyi ilk yola sürüklediler ve Belarus’un neoliberal reformlar aracılığıyla sömürgeleştirilmesi sürecini başlattılar. Ancak 1994’te başkan seçilen Aleksandr Lukaşenko fikirdaşlarıyla birlikte ülkenin tuttuğu yolu kökten değiştirdi. Yeni yol, iktisadi yıkımdan başka Belarus içinde gergin sosyal-siyasi ortam ve emperyalizmin istila niyetleri karşısında ve bu şartlarda büyük çaplı iktidar yetkilerinin merkezde toplanmasını gerektiriyordu. Geniş başkanlık yetkilerine sahip güçlü bir dikey iktidarın oluşturulması zaruriydi ve bu başarıyla gerçekleştirildi.

Belarus’ta 30 yılda halka epey yüksek sosyal destek sağlayan efektif bir kapitalist ekonomi inşa edildi. Başarı pek çok açıdan hem emekçi halkı desteklemeyi hem de kapitalistlerle yerli ekonominin kalkınması hususunda anlaşmayı başaran Aleksandr Lukaşenko’ya bağlıydı. Devlet başkanı Lukaşenko, yetkileri ve objektif imkanlar çerçevesinde kapitalizmin üretim araçları ve ücretli emek üzerinde özel mülkiyet şartlarında kaçınılmaz olarak ortaya çıkan çelişkilerini yumuşatmayı hedeflemişti ve bunu başardı.

Aleksandr Lukaşenko’nun devlet başkanlığı görevinde bulunduğu çeyrek asrın sonunda ülkenin içinde bulunduğu iktisadi ve sosyal-siyasi durum en genelde istikrar kazanmıştı. Ancak kimisi milli ölçekte önem bile taşımayan birçok kararın başkan tarafından alınması, güçlü dikey iktidarın kurulmasının yarattığı bir problem, bir yan etkiydi. Böyle bir devlet iktidarı sistemi idarenin etkinliğini düşürüyor ve devlet başkanının değişmesi yahut geçici yokluğu halinde siyasi kriz riskini artırıyordu. Böylece devlet idaresi sisteminin başkanın yetkilerini azaltmak ve bakanlıkların, devlet organlarının, parlamentonun ve yerel iktidar organlarının yetkilerini artırarak reforme edilmesi meselesi ortaya çıktı.

Lukaşenko 2004 referandumundan sonra Belarus anayasasının etraflıca analiz edilmesi ve mümkünse değişiklikler yapılması zarureti üzerine ilk defa 2016’da konuşmaya başladı. Üç yıl sonra, 2019’da Belarus halkına ve Milli Meclis’e sesleniş konuşmasında Belarus anayasasında değişiklik hazırlıklarını ayrıntılı şekilde anlattı. Bu konuşmada öngörülen değişikliklerin temel nedeni olarak iktidar yetkilerinin devlet başkanından diğer iktidar organlarına yeni baştan dağıtılması gereğini ifade etti.

Lukaşenko bu konuşmasında şöyle demişti:

“… Güçlü, yani bizde olduğu gibi bir iktidarın şart olduğu aşamayı geride bıraktık. İktidarı bölüşmemek gerek, iktidar bölünmezdir; ama iktidarın diğer organlarına ve kollarına iktidar yetkileri yüklemek gerek. … Başkana, kendisinin devletin başı olarak yerine getirmesi gereken işlev ve yetkileri bırakmanın zamanı geldi; bunlar her şeyden önce kadro meseleleri ve siyasi partilerin bize devlet seviyesinde yöneticiler üretmeleri için işe koşulmasıdır.”

Bir sonraki aşama, 2021’de anayasa komisyonunun kurulması oldu. Bu komisyon 2021 sonuna doğru gözden geçirilmiş bir anayasa tasarısı hazırladı. Proje ülke çapında referanduma sunuldu ve 2022 şubatında seçmenlerin çoğunluğu tarafından onaylandı.

Referandum sonucunda devlet idaresi alanında yapılan başlıca değişikliklerden biri yeni bir anayasal iktidar organının: Belarus Halk Meclisi’nin kurulmasıydı. Belarus Halk Meclisi, halk iktidarının en yüksek temsil organı statüsü kazandı ve geniş yetkilerle donatıldı; bunlar arasında daha önce başkana tevdi edilen yetkiler de vardı.

Belarus yönetimi, bir anayasa reformuna girişmekten başka, son yıllarda partileri ve sosyal birlikleri de siyasi süreçlere daha aktif şekilde çekmeye başladı. Bu adımlar, Belarus Halk Meclisi’ne ülkenin en yüksek temsil organı yetkilerinin tevdi edilmesiyle birlikte, Belarus’ta demokrasinin gelişmesinden başka bir anlam taşımıyor. Bu gelişme ise emekçilerin menfaatine ve onlar tarafından kullanılmalı.

Ancak, Aleksandr Lukaşenko’nun yetkilerin yeniden dağıtılması zaruretini beyan ettiğinden beri geçen beş yıl boyunca ülke içindeki siyasi durumun ve uluslararası ortamın ciddi biçimde değiştiğine de dikkat çekmek gerek. Bu dönemde Belarus için en önemli olaylar şunlardır: 2020’deki devlet darbesi girişimi ve Rusya’nın 2022’de özel askeri harekatı başlatması. Bu olaylardan sonra emperyalizmin Belarus üzerindeki siyasi ve iktisadi baskısı katlanarak arttı; keza, başta ABD’nin Avrupa’daki menfaatlerinin köprübaşı olan Polonya olmak üzere askeri saldırganlık tehdidi de yükseldi.

Bazı yetkilerin başkandan diğer iktidar organlarına sakin bir şekilde devredilmesinin mümkün olduğu istikrarlı bir kalkınma ve öngörülebilir gelecek dönemi sona erdi. Belarus, ya emperyalizmin askeri saldırganlığına maruz kalma yahut Rusya’ya karşı ABD ve NATO’nun savaşının içine çekilme tehdidiyle karşılaştı. Buna bir de Belarus işletmelerine karşı yaptırımlar yüzünden karmaşıklaşan uluslararası ticaret şartları eklendi. Bu, ihracat odaklı bir ekonomi olan Belarus için ciddi güçlükler yarattı.

Bizim düşüncemize göre bu saydığımız sebepler devlet idare sisteminin reforme edilmesine yönelik iktidar tarafından yapılan ilk planlardan kısmen vazgeçilmesi sonucuna yol açtı. Günümüzdeki durum yetkilerin yeniden dağıtılmasını değil, tersine, bunların merkezde, Belarus’un en üst düzey yetkililerinin elinde toplanmasını gerektiriyor. Belarus Halk Meclisi herhalde bu nedenle Aleksandr Lukaşenko başkanlığında toplandı. Lukaşenko’nun 26 Ocak 2025’te yeniden başkan seçileceği de kesin.

Belarus Halk Meclisi: halk iktidarının en yüksek temsil organı

Belarus Halk Meclisi, Belarus’un sosyal-siyasi hayatında büsbütün yeni bir görüngü değil. Bu meclis anayasal bir kuruluş haline gelmesinden önce de toplanıyordu, ama o sırada bir danışma organı olarak faaliyet gösteriyordu ve gerçek iktidar yetkilerine sahip değildi. Meclis ilk olarak devlet başkanı Aleksandr Lukaşenko’nun inisiyatifiyle 1996’da, iç siyasi kriz ortamında toplanmıştı. Kriz, 1994’te halk tarafından başkan seçilen ve 1991 karşıdevriminden sonra ilk defa bağımsız bir ekonominin inşasına girişen Lukaşenko’nun, emperyalizmin siyasetinin ve neoliberal reformların acentesi olarak hizmet eden Yüksek Sovyet’le karşı karşıya gelmesinin sonucu olarak ortaya çıkmıştı.

İlk Belarus Halk Meclisi, Aleksandr Lukaşenko’ya siyasi-iktisadi çizgisinde (meclisin delegeleri olan) halkın muhtelif sınıf ve kesimlerinin desteğini kazanma fırsatı verdi. Belarus Halk Meclisi 1996’da beş yıllık sosyal-iktisadi kalkınma programını ve anayasa değişikliği yapmak için referanduma gidilmesini onayladı.

Bu referandumun sonucunda Yüksek Sovyet (başında bulunan, emperyalizmin kuklası Şuşkeviç ile birlikte) lağvedildi ve Milli Meclis adıyla çift meclisli bir parlamento kuruldu; ülke de parlamenter başkanlık sisteminden doğrudan başkanlık sistemine geçti. İç siyasi kriz çözülmüş, Aleksandr Lukaşenko’nun siyasi-iktisadi çizgisi zafer kazanmıştı. Emperyalizmin Belarus’u Yüksek Sovyet’teki işbirlikçileri üzerinden sömürgeleştirme girişimi ise çökmüştü.

Belarus Halk Meclisi’nin bundan sonraki beş birleşiminde ülkenin bu birleşimlerden önceki beş yıllık dönemlerde yaşanan gelişmeler özetlendi, bir sonraki beş yıllık dönem için öngörülen sosyal-iktisadi kalkınma programının ana hükümleri onaylandı.

Belarus Halk Meclisi’nin 7’nci birleşimi 2024’te anayasal iktidar organı statüsüyle toplandı. Meclis, yenilenen anayasa gereğince iç ve dış siyasetin başlıca istikametlerini, askeri doktrini, milli güvenlik konseptini, ülkenin sosyal-iktisadi kalkınma programını onaylıyor. Devlet başkanını görevden alma, seçimlerin meşruluğu meselesini değerlendirme hakkına sahip; kanuni düzenlemeleri, devlet organlarının ve yetkilerin milli güvenlikle çelişen kimi kararlarını (yargı organlarının tasarrufları dışında) iptal edebilir, ayrıca başka geniş yetkileri de kullanabilir.

Belarus Halk Meclisi yılda en az bir defa toplanır. Belarus Halk Meclisi prezidyumu bu meclise karşı sorumlu bir heyet olarak daimi faaliyet gösterir.

Prezidyuma 15 kişi seçildi. Prezidyumun faaliyet organı olarak da bir sekreterlik oluşturuldu.

Belarus Halk Meclisi’nin şu anki 7’nci birleşimine 1166 delege katıldı. Şunlar da meclisin re’sen delegesi sayıldı:

— Devlet başkanı,

— Yasama erkinin temsilcileri (Belarus parlamentosunun tüm üyeleri, ani Temsilciler Meclisi vekilleri ve Cumhuriyet Konseyi üyeleri),

— Yürütme erkinin temsilcileri (bakanlar konseyinin bütün üyeleri; oblast, ilçe ve şehir yürütme komitelerinin bütün başkanları),

— Yasama erkinin temsilcileri.

Vekillerin yerel konseyleri kendi bünyelerinden 290 delege daha seçerken sivil toplumun kurumları 400 delege seçtiler. Belarus’ta sivil toplumun kurumları kanunla tanımlanmış beş büyük sosyal birliktir: Belarus Gaziler Birliği, Belarus Cumhuriyeti Gençlik Birliği, Belarus Kadınlar Birliği, “Belaya Rus” birliği ve Belarus Sendikalar Federasyonu. Bu örgütlerin her biri de Belarus Halk Meclisi’ne kendi bünyesinden 80’er delege seçti.

Belarus Halk Meclisi’ne delege olarak seçilenlerin isim listesi incelendiğinde bunların büyük çoğunluğunun devlet organlarının (örgütlerinin) ve devlet işletmelerinin yöneticileri olduğu görülüyor. Seçilen delegelerin geri kalan ve sayıca önemsiz olan kısmı da öğrenciler, işçiler, memurlar ve emekliler. Dolayısıyla, Belarus Halk Meclisi’nin bileşimi incelendiğinde bunun, gerçekte, devlet memurlarının, devlet örgüt ve muhtelif seviyelerdeki devlet işletmelerinin yöneticilerini birleştiren bir organ olduğu sonucuna varmak mümkün.

Belarus Halk Meclisi’nin kadro yapısını incelemek de önemli, zira meclisin siyasi çizgisi ve onun tarafından alınan kararlar pek çok bakımdan buna bağlı.

Meclisin başkanı olarak Belarus devlet başkanı Aleksandr Lukaşenko seçildi. Onun vekili ise deneyimli bir yüksek bürokrat ve Lukaşenko’nun dava arkadaşı olan Aleksandr Kosinets. Dolayısıyla, bizim düşüncemize göre Belarus Halk Meclisi önümüzdeki beş yıl boyunca (meclis delegelerinin ve yönetiminin görev süresi bu kadar) Belarus’un şimdiki yönetiminin siyasetini yürütmeye devam edecek. Bu siyaset, emekçilere güçlü bir sosyal destek ve özel sermaye üzerinde kontrolün uygulandığı kapitalist düzenin devamına ve devletin emperyalistlerden bağımsızlığının güçlendirilmesine yönelik.

Ancak Belarus’ta özel mülkiyet ve ücretli emeğin geri dönmesiyle birlikte, emekçilerin sömürüsünü artırma yolundaki engelleri temizlemeyi ve kârını artırmayı hedefleyen bir burjuvazinin de doğduğunu göz önünde bulundurmak gerek. Bu da kuşkusuz ücretli işçilerin durumunun kötüleşmesine yol açacak.

Özetlersek, şunu söylemek mümkün: Belarus Halk Meclisi bir anayasal iktidar organı olarak Belarus’ta devlet idaresi sistemini güçlendiriyor ve bu sistemin iktidarda kuşak değişimi, keza devlet başkanının değişimi halinde sürdürülebilirliğini artırıyor. Meclis aynı zamanda devlet iktidarının faaliyetini daha açık, kamusal hale getiriyor; bütün devleti ilgilendiren meselelerde alınan kararlara üç erkin temsilcileriyle birlikte ülkenin farklı seviyelerde yöneticilerini de katıyor.

Belarus’ta bu şekilde reforme edilen devlet iktidarı sistemi mevcut düzeni ve sosyal-siyasi çizgiyi en azından orta vadeli bir perspektifte korumayı sağlayacaktır.

Çeviren: Hazal Yalın

Amerikan seçimleri ‘beklendiği gibi’ Trump’ın galibiyetiyle sonuçlandı. Kamuoyu anketleri çoğu zaman Trump ile Kamala Harris’i kafa kafaya göstererek bir kez daha yanıldılar. Trump hem toplam oylarda hem de ‘salıncak eyaletlerde’ (swing states) başarılı bir performans sergiledi. Bu satırlar yazılırken Temsilciler Meclisi sonuçları kesinleşmemişti. Eğer orada da çoğunluğu alırlarsa Cumhuriyetçiler muazzam bir zafer elde edecekler. Başkana ilaveten Kongre’nin iki kanadı, eyalet başkanlarında ve eyalet parlamentolarında ezici çoğunluk elde etmek ancak ve ancak Trump sayesinde gerçekleşmiş olacak.

TRUMP NE YAPACAK VE NASIL YAPACAK?

Amerikan seçimlerini bu defa Rusya’nın Soçi şehrinde her yıl düzenlenen Valdai Tartışma Kulübü’nün yıllık forumunda takip ettim. Dünyanın hemen hemen her tarafından gelen akademisyen, düşünce kuruluşu mensubu ve uzmanlardan oluşan yaklaşık elli ila altmış kişilik bir grup ile Rusya’dan katılan yaklaşık yirmi ila otuz uzmanın oluşturduğu yıllık foruma her zaman olduğu gibi Rusya Dışişleri Bakanı Sergei Lavrov (ikinci günü) ve Rusya Devlet başkanı Putin de katıldı (son gün kapanış oturumu). Ayrıca Başbakan Yardımcısı Novak ve Kremlin’in Personel Başkanı Oreşkin de Forum’a katılarak epeyce konuşan ve sorulara cevap verenler arasındaydılar. Geçen sene olduğu gibi, bu yıl da Putin giriş konuşması ve daha sonra sorulara verdiği cevaplarla dört saatten fazla kaldı. İnanılmaz berrak bir içerik ve üslupla lafı eveleyip gevelemeden konuştu.

İkinci defa katıldığım (4-7 Kasım) Forum’un bu defa en dikkat çeken taraflarından birisi katılımcıların hepsinin büyük bir ilgiyle Amerikan seçimlerini takip etmesiydi. Trump’ın kazanmasının kesinleşmesinin ardından katılımcılar arasında hangi ülkeden geldiklerine göre farklı yorumlara rastlamak mümkündü. Örneğin Trump’ın gelişini Rusya’dan katılanlar ve diğerleri Ukrayna savaşında şimdiye kadar Kolektif Batı’nın izlediği politikalara son vereceği beklentisiyle olumlu karşılarken, Çin’den gelen misafirler ve/veya Çin üzerine yoğunlaşanlar Vaşington ile Beijing arasında sert rüzgarlar esebileceğini düşünüyorlardı.

Orta Doğu ülkelerinden gelenler arasında da benzer görüş ayrılıkları ilk anda dikkat çekiyordu. Örneğin Orta Doğulu katılımcılardan bazıları Trump döneminde Amerika’nın Suriye ve Irak’tan çekilmesinin ciddi ihtimal olduğunu söyleyerek bir manada olumlu görüşler ileri sürerken İran’lı katılımcılar İsrail’e tam destek vermesi muhtemel bir Trump yönetimi ile İran arasında savaş ihtimalinden söz ediyorlardı.

Öte yandan Batılı katılımcılar (İngiltere, Kanada vd.) Trump’ın gelişini neoliberal ekonomik düzenin sonunun başlangıcı olarak görme eğilimindeydiler. Zengin-fakir uçurumunu feci şekilde derinleştiren ve demokrasilerin temeli sayılan orta sınıfı neredeyse ortadan kaldırmak üzere olan neoliberal ekonomi modelleri zaten Valdai toplantılarına katılan uzmanlar tarafından sert bir şekilde eleştiriliyor.

İLK DEĞERLENDİRMELER

Öncelikle Batılı katılımcıların üzerinde durduğu konu neoliberal ekonomi politikaları açısından sonun başlangıcıydı. Öyle anlaşılıyor ki, neoliberal ekonomi politikaları anavatanı Amerika’da reddedilmiş durumda. Özellikle 1980’lerden itibaren Amerika’nın sadece uygulamakla kalmadığı, aynı zamanda dünyanın hemen hemen her tarafında zorladığı neoliberal ekonomi politikaları, kamucu ve planlı kalkınma modelleri uygulayan başta Çin olmak üzere Vietnam gibi ülkeler kendi hızlı kalkınmaları için fırsata dönüştürürken başta Amerika olmak üzere gelişmiş ülkelerin çoğunda bu politikalar toplumlarda büyük kırılmalara sebep olmuştu. Bizdeki sonuçları belki de dünyanın en kötüleri arasında…

Amerika’nın bütün sistemi aşırı derecede parasallaştırması, sanayi üretiminden büyük ölçüde çıkması ve ekonomi büyürken bunun toplumun büyük bir kısmının hayatı üzerinde hiçbir olumlu etkide bulunmaması gibi sebepler Trump’ın çıkışının temel gerekçesiydi. Şimdilerde beklenen, Trump’ın söylediklerinin ne kadarını politikaya ve eyleme dönüştürüp dönüştürmeyeceği… Örneğin onlarca yıldır önce Çin ve diğer Uzak Doğu ülkelerine ve Meksika’ya sanayi ve ileri teknoloji yatırımları yapan şirketleri tekrardan Amerika’ya gelip yatırıma zorlamak mümkün olacak mı? Olmazsa Trump, kampanya sırasında söylediği gibi, başta Çin olmak üzere Amerika’ya çok büyük miktarda ihracat yapan ülkelerin mallarına yüksek gümrük vergileri koyabilecek mi? Ve bu tür tedbirlere başvururken toplumun desteğini almayı sürdürebilecek mi?

Öte yandan vergileri indirme sözü veren Trump bunu yaptığı takdirde, hızla artan bütçe açığıyla ve 35 trilyon doları geçmiş bulunan ve yıllık çevrilme faizi bir trilyon dolar civarındaki (bu miktar muhtemelen artmaya devam edecek) kamu borçlanması ile nasıl baş edecek? Acaba seçimleri kazanamaması için kendisiyle adeta bir meydan savaşına tutuşmuş olan ve kısaca Derin Devlet olarak tarif ettiğimiz yapının en önemli bileşeni olan silah şirketlerine rağmen ülkenin savunma harcamalarını ciddi ölçüde azaltma yoluna gidebilir mi? Belki… Hatta belki de yapmak zorunda…

DIŞ POLİTİKA SEÇENEKLERİ

Trump Ukrayna savaşı konusunda kendisini bağlamış durumda. ‘Başkan olsaydım bu savaşın çıkmasına izin vermezdim, yeniden seçilirsem birkaç telefon konuşmasıyla bu işi bitiririm’ sözleri hafızalarımıza kazınan Trump’ın kuzeyimizdeki savaşı sonlandırmak için ciddi adımlar atacağına şüphe yok. Karşısındaki muhalefet ise Amerikan Derin Devleti’nin başta silah şirketleri olmak üzere bütün bileşenleri ve Avrupa’daki hükümetler olacak. Derin Devlet ile kapsamlı bir mücadeleye bu defa daha hazırlıklı görünen Trump suikasta uğramaz ve iktidarını sağlamlaştırırsa Ukrayna savaşı ile ilgili söylediklerini politika haline dönüştürebilir.

Ukrayna savaşı ile ilgili olarak karşılaşacağı ikinci muhalefet Avrupa’daki çapsız hükümetler olacak gibi görünüyorlar. Rusya’nın Ukrayna’da stratejik bir yenilgiye uğratılmasını ve ardından bu koca ülkenin paramparça edilmesini isteyen Baltık ülkeleri ile eski Doğu Avrupa’nın tarihsel karın ağrılarını kendi Rusya politikaları haline çevirmiş olan Avrupa devletleri için Trump’ın seçilmiş olması kelimenin tam anlamıyla bir felaket.

Trump’a ‘Ukrayna savaşını aynen sürdürelim, sen silah-para yardımlarına devam et, biz de sana Çin politikalarında tam destek verelim hatta istersen Tayvan’ı bağımsız devlet olarak tanımaya kadar vardırabiliriz işi’ diyebilirler. Hatta demeye hazırlandıklarına dair haberler sızmaya başladı bile… Ancak böyle bir politika Trump’ın bugüne kadar söylediği her şeyin – özellikle Ukrayna konusunda – tersini yapması anlamına gelir. Öte yandan Trump Çin ile belki bir ticaret savaşına hazırlanmakta olsa da Tayvan üzerinden bir sıcak savaş daha doğrusu vekalet savaşı çıkartmak istediğine dair fazlaca bir şey bilmiyoruz.

Amerika’da toplumun çok büyük bir bölümünün gözünde adeta nefret kavramı haline gelen deniz aşırı ülkelere karşı Amerika’nın giriştiği ve çok büyük maliyetlere sebep olan savaşlara Trump’ın toptan karşı olduğunu söylemeye bile gerek yok. Dolayısıyla Trump’ın Ukrayna’daki savaşı durdurmaya odaklanırken Çin ile ticaret savaşlarına girişebileceğini ama bunun ötesinde bütün dünyayı ateşe atma riski bulunan bir vekalet savaşından uzak durma ihtimalinin daha yüksek olduğunu söyleyebiliriz.

ORTA DOĞU SENARYOLARI

Trump’ın Suriye ve Irak’tan birinci döneminde de çekilmek istediğini; ancak Derin Devlet unsurlarının pek çok manevra ile bunu engellediğini hatta Suriye örneğinde Amerika’nın 2019 ve sonrasında Özel Temsilcisi olan Büyükelçi James Jeffrey’nin Trump’ın seçimleri kaybetmesinden sonra yaptığı açıklamada, Suriye’den çekilmiş gibi yaparak Başkan’ı aldattıklarını söylediğini biliyoruz. Trump’ın bu konudaki kararlılığından bahsetmek bile mümkün. Hatta aynı kararlılığın Irak için de söz konusu olduğu rahatlıkla söylenebilir. Bütün bunlar Türkiye açısından fevkalade önemli fırsatlar yaratabilir ki, bunlara önümüzdeki haftalarda gerek yazılarımızda gerekse Stratejik Pusula programlarında değineceğiz.

Trump ve İsrail konusu da şüphesiz kapsamlı analizler yapılmasını gerektiriyor. Fena halde İsrail yanlısı olacağı, İran’ın üzerine yürüyeceği veya İsrail’i İran’ın üzerine salacağı gibi tezlerin epeyce doğru tarafları olduğuna hiç şüphe yok. Öte yandan Orta Doğu’da yeni savaş çıkarmayacağını sürekli dile getiren Trump’ın İsrail’e veya pek de sevmediği Netanyahu’ya açık çek vereceğini beklemek yanıltıcı olabilir.

Çünkü özellikle birinci döneminde Derin Devlet ile giriştiği mücadelede yardım ve desteğine ihtiyaç duyduğu İsrail lobisini mutlu etmek için İran ile daha önceki dönemde yapılmış bulunan Nükleer Antlaşmadan tek taraflı olarak çekilerek anlaşmaya kadük hale getirdiğini, İran’a karşı maksimum baskı politikasına yöneldiğini biliyoruz. Ancak bütün bunlar İran ile şimdi bir savaş çıkaracağı anlamına gelmeyebilir, özellikle de çok kutuplu dünya düzeninde… Sonuçta İran ile başlatacağı bir savaşı Amerika ve/veya İsrail’in kazanma ihtimali düşük olduğuna ve İran kolay lokma olmayacağına göre Trump’ın İsrail desteğinin belirli sınırlamalara tabi tutulacağını düşünebiliriz. Bütün bunlar çok olağanüstü bir dönemin başlangıcında olduğumuzu/olacağımızı gösteriyor.