Çin, pazar günü ABD ve İsrail’i sert bir şekilde eleştirerek, İran ile çatışmayı yatıştırmaları, sivil güvenliğini öncelikli hale getirmeleri ve uluslararası hukuka uymaları çağrısında bulundu. Bu arada, Çin, Rusya ve Pakistan İran’a yönelik saldırılara karşı BMGK’ye ortak karar tasarısı sundu.

Çin’in Birleşmiş Milletler (BM) Büyükelçisi Fu Cong, 10 gün içinde üçüncü kez toplanan BM Güvenlik Konseyi (BMGK) acil toplantısında, Washington’un İran’ın egemenliğini ihlal ettiğini, “Orta Doğu’daki gerilimi tırmandırdığını ve uluslararası nükleer silahların yayılmasını önleme rejimine ağır bir darbe vurduğunu” söyledi.

Fu, “Uluslararası toplum adaleti savunmalı ve durumu yatıştırmak, barış ve istikrarı yeniden tesis etmek için somut çabalar göstermelidir” diye ekledi.

Veto hakkına sahip beş daimi üye ve 10 geçici üye, genel hatlarıyla çatışmanın sona erdirilmesinin önemine değinirken, açıklamaları hızla jeopolitik çizgilerle bölündü. Çin ve Rusya İran’ı savunurken, ABD ve müttefikleri İsrail’i savundu ve her iki taraf da birbirini kınadı.

Pekin’in, B-2 uçaklarından GBU-57 Massive Ordnance Penetrator bombaları kullanılarak İran’ın Fordo, Natanz ve İsfahan tesislerini hedef alan karmaşık bir operasyon olan ABD saldırısını eleştirisi büyük ölçüde diplomatik şekilde ifade edilirken, Moskova daha sert ifadeler kullandı: “Rusya, ABD’nin sorumsuz, tehlikeli ve kışkırtıcı eylemlerini en kesin şekilde kınamaktadır. Washington, bir kez daha uluslararası topluma olan tam saygısızlığını göstermiştir.”

Çin, Rusya ve Pakistan da pazar günü, acil ve koşulsuz ateşkes çağrısı yapan ortak bir karar tasarısı sunacaklarını, taslak metni dağıttıklarını ve BM üyelerinden pazartesi akşamı kadar geri bildirim istediklerini açıkladılar.

Taslağın kabul edilmesi için en az dokuz olumlu oy ve ABD, Fransa, İngiltere, Rusya veya Çin’den oluşan P5 üyelerinden hiçbirinin veto etmemesi gerekiyor.

Arab News’e göre, karar, “İran İslam Cumhuriyeti’nin nükleer programının tamamen barışçıl niteliğini garanti altına almak karşılığında tüm çok taraflı ve tek taraflı yaptırımların tamamen kaldırılmasını” öngören bir anlaşma çağrısında bulunuyor.

Fu, ateşkes ve sivillerin korunmasının yanı sıra, pazar günü açıkladığı dört maddelik planda, diyalog taahhüdü ve Güvenlik Konseyi’nin daha güçlü adımlar atması çağrısında bulundu ve Çin-Rusya-Pakistan kararını küresel konsensüs için ideal bir araç olarak gösterdi.

Çin’in dış politika alanında 38 yıllık deneyime sahip deneyimli diplomat Fu, “Büyük bir kriz karşısında seyirci kalamaz” dedi. “Çin, sinerjiyi teşvik etmek, adaleti korumak ve Orta Doğu’da barış ve istikrarı yeniden tesis etmek için uluslararası toplumla işbirliği yapmaya hazırdır” diye ekledi.

Çin Devlet Başkanı Xi Jinping ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, perşembe günü İsrail’in İran’a yönelik saldırıları hakkında konuştu ve her ikisi de saldırıları kınadı. Çin Dışişleri Bakanlığı, İran’dan yaklaşık 1.800 Çin vatandaşının ve İsrail’den birkaç yüz kişinin tahliyesini koordine ettiğini açıkladı.

Pazar günü Washington, saldırısını varoluşsal ve gerekli olarak gerekçelendirdi.

ABD Büyükelçisi Shea, “40 yıldır İran hükümeti Amerika’ya ve İsrail’e ölüm çağrısında bulunarak komşularının, ABD’nin ve tüm dünyanın barış ve güvenliğine sürekli bir tehdit oluşturmuştur” dedi.

“ABD’nin müttefiklerini, kendi vatandaşlarını ve çıkarlarını savunmak için kararlı bir şekilde harekete geçme zamanı nihayet geldi” diye ekledi.

Son haftalarda, başlangıçta temkinli davranan Trump’ın desteğini kazanarak saldırıyı gerçekleştiren İsrail, ABD başkanını övgüyle bahsetti.

İsrail’in BM Büyükelçisi Danny Danon gazetecilere, “Diğerleri harekete geçmezken harekete geçen ABD ve Başkan Trump’a teşekkür ederiz. Diğerleri başka yere bakarken kararlı durduğunuz için teşekkür ederiz. Dostlarımızla ve ahlakla özgür dünyayı koruduğunuz için teşekkür ederiz” dedi ve ekledi: “Dün gece ABD inanılmaz bir cesaret ve ahlakla hareket etti. Şimdi dünyanın geri kalanı minnettarlığını göstermeli.”

AB’nin İsrail ile olan ticaret anlaşmasını içten incelediği bir raporda, Gazze işgalinde anlaşmada yer alan insan hakları taahhütlerinin “ihlal edildiğine dair işaretler” tespit edildi.

Medyaya sızdırılan bir iç belgede, “Yukarıda bahsedilen bağımsız uluslararası kurumların değerlendirmelerine göre, İsrail’in AB-İsrail Ortaklık Antlaşmasının 2. maddesinde yer alan insan hakları yükümlülüklerini ihlal ettiğine dair işaretler bulunmaktadır,” deniyor.

Fakat sızdırılan AB belgesi çeşitli uyarılarla dolu. Bu belge, konuyla ilgili son söz olarak değil, AB-İsrail ilişkilerinin “devam eden gözden geçirilmesine katkıda bulunmak” amacıyla hazırlanan bir ‘not’ olarak sunuluyor.

Belge, AB Dışişleri Bakanı Kaja Kallas veya AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen tarafından “herhangi bir değer yargısı” içermiyordu.

Rapor, Hamas’ın “şiddet eylemlerini dışarıda tuttuğu” için özür diledi fakat bunun kendi kapsamı dışında olduğunu belirtti.

Rapora göre, İsrail’in gıda ablukası nedeniyle Gazze’de “yarım milyon insan (beş kişiden biri)” “açlıkla karşı karşıya” idi. Raporda, “İsrail’in Gazze’ye uyguladığı abluka ve kuşatma, toplu cezalandırma niteliğinde… ve aynı zamanda savaş yöntemi olarak açlık kullanımı anlamına da gelebilir,” ifadesi yer aldı.

AB raporunda, İsrail’in “soykırım sözleşmesi kapsamındaki eylemlerin işlenmesini önlemek” amacıyla alınan “Uluslararası Adalet Divanı’nın geçici kararını ihlal ettiği” belirtildi. Raporda ‘soykırım’ kelimesi ilk ve tek kez kullanıldı.

Metinde, “sivil halkın barındığı yerlere hava bombaları da dahil olmak üzere ağır silahlarla yapılan [İsrail’in] ayrım gözetmeyen saldırılar”dan bahsedildi.

AB’nin diplomatik servisi olan Avrupa Dış Eylem Servisi tarafından yürütülen inceleme, bloğun üye devletlerinin çoğunluğunun geçen ay Gazze için resmi bir soruşturma açılması talebinin ardından gerçekleştirildi.

İspanya ve İrlanda söz konusu girişimini geçen yıl başlatmış olsa da, Avrupalılar ancak son gündemlerde İsrail’in Gazze’deki savaşı konusunda sert tavırlarını sertleştirdiler fakat insani yardımın nasıl sağlanacağı konusunda derin görüş ayrılıkları devam ediyor.

İncelemenin bulguları, kamuya açık kaynaklara ve üçüncü tarafların açıklamalarına dayanan ve İsrail’in bu yükümlülüklerini ihlal ettiğini tespit eden 2024 tarihli bir önceki iç değerlendirme ile aynı metodolojiyi izliyor.

Öte yandan resmi inceleme talebi, bulguların ne gibi sonuçlar doğuracağı konusunda oybirliği olacağı anlamına gelmiyor.

AB dışişleri bakanları ve hafta sonlarında AB liderleri, hukuki incelemenin sonuçlarını ve artan sayıda seçenek, İsrail’in Gazze Şeridine yönelik bombardımanını durdurmayı tartışacak.

İrlanda gibi en sert İsrail muhalifleri bile ilişkilerin tamamen askıya alınmasından yana değil ve incelemeyi, ülkenin sahadaki tutumunu değiştirmeye yardımcı olabilecek bir siyasi araç olarak görüyor.

Anlaşma veya İsrail ile siyasi ilişkilerin tamamen askıya alınması için AB’nin 27 ülkesinin oybirliği gerekirken, ticaret ve enerji gibi unsurların kısmen askıya alınması için nitelikli çoğunluk yeterli.

AB-İsrail ticaret ilişkilerinin tamamen askıya alınması olası görünmese de, bir dizi AB diplomatı, üye ülkelerin çoğunluğunun bloğun en üst düzey diplomatı Kaja Kallas’ı temmuz ortasına kadar politika seçenekleri geliştirmekle görevlendireceğini tahmin ediyor.

Raporun sızmasının ardından Binyamin Netanyahu hükümeti AB’yi sert bir şekilde kınadı.

POLITICO’nun gördüğü ve İsrail hükümeti tarafından AB’ye sunulan özel bir belgede, Brüksel’in Tel Aviv ile ortaklık anlaşmasını yeniden gözden geçirme kararı “korkunç ve ahlaksız” olarak nitelendirildi.

Rapor, AB yetkililerini önyargılı kanıtlara dayanmakla ve İsrail’e adil bir yanıt verme şansı vermemekle suçladı.

İsrail 18 Haziran tarihli notasında, “Bu acı gerçekliğin ortasında, Avrupa Birliği İsrail ile ilişkilerini ‘gözden geçirme’yi düşünüyor. Bu bir politika değişikliği değil, ahlaki bir çarpıtmadır. Böyle bir girişim sadece haksız değil, aynı zamanda çirkin ve ahlaksızdır. Bu girişim, vatandaşlarını savunan bir demokrasi ile İsrailli sivilleri hedef alan ve kendi vatandaşlarını insan kalkanı olarak kullanan soykırımcı ülkeler ve örgütler arasında ayrım yapamamanın açık bir başarısızlığını yansıtmaktadır. Bu girişim, İsrail’e, bölgesel istikrara ve nihayetinde Avrupa’nın kendisine yönelik gerçek tehdide karşı körlüğü göstermektedir,” dedi.

Belarus Devlet Başkanı Lukaşenko, ABD Başkanı Trump’ın özel elçisi Keith Kellogg ile Minsk’te yaptığı görüşmenin ardından, 2020’den beri tutuklu bulunan muhalif Sergey Tihanovskiy’i serbest bıraktı. Tihanovskiy’in serbest bırakıldıktan sonra Belarus’tan ayrıldığı bildirilirken, görüşmenin ana gündeminin Rusya-Ukrayna savaşına yönelik barış müzakereleri olduğu belirtiliyor.

Belarus Devlet Başkanı Aleksandr Lukaşenko, ABD Başkanı Donald Trump’ın Ukrayna özel elçisi Keith Kellogg ile Minsk’te gerçekleştirdiği görüşmenin ardından, muhalif tutuklu Sergey Tihanovskiy’i serbest bırakma kararı aldı.

Naşa Niva gazetesinin haberine göre, 2020 yılından bu yana cezaevinde bulunan Tihanovskiy, tahliyesinin hemen ardından Belarus topraklarını terk etti.

Lukaşenko, Kellogg ve beraberindeki Amerikan heyetini Minsk’teki Bağımsızlık Sarayı’nda ağırladı.

Görüşmenin başında samimi bir karşılama yaşanırken, Lukaşenko, Kellogg’un yardımcısı John Cole’a sarılarak, “Ne insanlar, merhaba canım,” dedi. Kellogg’u da kucaklayan Belarus lideri, “Onu kim tanımaz ki? Son zamanların en medyatik yüzü,” ifadelerini kullandı.

Görüşmenin ana gündemi Ukrayna’ydı

BelTA haber ajansına göre, görüşmenin resmi gündeminde uluslararası ve bölgesel konular, dünyadaki genel durum ve Belarus-ABD ilişkileri yer aldı.

Lukaşenko, ziyaretin yarattığı yankıya şaşırdığını belirterek, “Gelişinizle dünyada çok gürültü kopardınız. Ama neden şaşırıyorum. Normal bir diyalog kurup kendi işlerimizi, Belarus ile Amerika Birleşik Devletleri arasındaki ilişkileri konuşamaz mıyız?” diye sordu.

Kellogg ise küresel istikrarsızlık ortamında sağduyulu olmanın önemine dikkat çekerek, “Eğer bilge ve adil olmazsak krizler aniden tırmanabilir ve büyüyebilir,” dedi.

Reuters ajansının kaynaklara dayandırdığı haberine göre, Washington yönetimi, Kellogg’un Minsk ziyaretini Rusya-Ukrayna savaşını sona erdirmeye yönelik barış müzakereleri için potansiyel bir adım olarak değerlendiriyor.

Kellogg, daha önce yaptığı bir açıklamada, Ukrayna ve Rusya arasında İstanbul’da yapılan görüşmelerdeki notları inceledikten sonra ABD’nin olası bir çözüm modeline ilişkin bir fikir oluşturduğunu belirtmişti.

Kellogg, Washington’un, tarafların anlaşma anında kontrol ettikleri bölgelerde kalmasını öngören “yerinde ateşkes” üzerinde ısrar edeceğini vurgulamıştı.

Tihanovskiy’in serbest kalacağı beklenmiyordu

Kellogg’un ziyaretinin gündeminde Tihanovskiy’in kaderinin tartışılacağına dair daha önce hiçbir bilgi bulunmuyordu. Bu sürpriz tahliye, görüşmelerin seyrine ilişkin yeni soru işaretleri doğurdu.

Ukrayna Devlet Başkanı Vladimir Zelenskiy’in danışmanı Mihail Podolyak, ABD’nin ek iletişim kanalları aradığını ancak Lukaşenko’nun “etkili bir aktör olmadığını” ve “son derece temkinli” davrandığını belirterek bu stratejinin hatalı olduğunu öne sürmüştü.

2020 protestolarında tanınmıştı

Siyasi bir video blog yazarı ve “Yaşam İçin Ülke” adlı YouTube kanalının kurucusu olan Sergey Tihanovskiy, 2020’deki seçimlerden sonra yaşanan Batı destekli gösterilerde popülerleşmişti.

2020’deki devlet başkanlığı seçimlerine katılma niyeti, Merkez Seçim Komisyonu tarafından reddedilmiş ve 29 Mayıs’ta bir provokasyon sonucu gözaltına alınmıştı. Lukaşenko daha sonra, Tihanovskiy’i ülkede bir Maydan organize etmeye çalışmakla suçlayarak tutuklanma emrini bizzat verdiğini ifade etmişti.

Aralık 2021’de toplu isyan organize etme ve sosyal nefreti körükleme gibi siyasi suçlamalarla 18 yıl hapis cezasına çarptırılan Tihanovskiy’in cezası daha sonra 1,5 yıl daha uzatılmıştı.

Tihanovskiy’in adaylığının engellenmesinin ardından eşi Svetlana Tihanovskaya, seçim kampanyasında onun yerini almıştı. Belarus’tan kaçan Svetlana Tihanovskaya, siyasi faaliyetlerine Litvanya’da sürgünde devam ediyor.

Trump’ın Ukrayna elçisi Kellogg, Lukaşenko ile bir araya gelecek