Roskosmos ve NASA arasındaki Uluslararası Uzay İstasyonu (ISS) programı işbirliği, ABD’de yeni yönetimin gelmesine rağmen devam ediyor. Rusya, kendi yörünge istasyonunu kurma planlarına odaklanırken, ABD ile gelecekteki olası uzay işbirlikleri tartışma aşamasında.
Rusya federal uzay ajansı Roskosmos, ABD’deki yeni yönetimin göreve gelmesinin ardından NASA ile arasındaki Uluslararası Uzay İstasyonu (ISS) programı kapsamındaki işbirliğinin devam ettiğini bildirdi.
İki kurum arasındaki çalışma temasları düzenli olarak sürdürülmekte ve Rus temsilciler, ISS programı ile ilgili Çok Taraflı Koordinasyon Konseyi’nin çalışmalarına katılıyor.
Uzmanlar, ABD’nin yeni başkanı Donald Trump’ın uzay programını yönetiminin önceliklerinden biri olarak görmesi nedeniyle, Moskova ile Washington arasındaki işbirliğinin bu alanda güçlenebileceğini belirtiyor.
Roskosmos’tan yapılan açıklamada, “Temsilcilerimiz teknik çalışma gruplarının çalışmalarına katılıyor. Taşıma kargo ve insanlı uzay araçlarının (hem Rus hem de Amerikan) fırlatılışlarına hazırlanırken operasyonel hazırlık ve uçuş hazırlık toplantılarına katılıyoruz. ISS programı kapsamındaki Çok Taraflı Koordinasyon Konseyi toplantılarına katılıyoruz. 2022’den itibaren ISS’de çapraz uçuşlar konusunda Rus-Amerikan etkileşimi devam ediyor,” denildi.
Daha önce Rusya ve ABD, ISS’ye çapraz uçuşlar anlaşmasını uzattı ve 2025-2026 yıllarında üç bu tür sefer planlandı. Karma mürettebatın çapraz uçuşları, Rus Soyuz uzay aracında bir Amerikan astronotunun ve Amerikan Crew Dragon’da bir Rus kozmonotunun yer aldığı şekilde 2022’de ISS’de başladı.
Bu uçuşlar, istasyonun sürdürülebilir çalışması için, Rus ve Amerikan segmentlerinde her zaman iki ülkenin uzmanlarının bulunmasını sağlamak için gerekli.
Üstelik işbirliği, Washington’un Rus uzay endüstrisindeki bazı şirketlere uyguladığı yaptırımlara rağmen devam ediyor. Özellikle 2022 yılında Rus Uzay Sistemleri holdingi, Akademisyen M.F. Reşetnev’in adını taşıyan Bilgi Uydu Sistemleri A.Ş. ve Lavoçkin NPO yaptırımlara maruz kaldı.
Buna karşılık Rusya, Energomaş birliği tarafından üretilen RD-180 ve RD-181 roket motorlarının ABD’ye sevkiyatını durdurdu.
Uzay Politikası Enstitüsü’nün bilimsel danışmanı İvan Moyseyev, İzvestiya gazetesine yaptığı açıklamada, “ISS programı 2028 veya 2030’da sona erecek, istasyonun kaynakları zaten tükenmiş durumda, 2015’te çalışmayı bitirmesi gerekiyordu,” dedi.
Rusya gelecekte kendi yörünge istasyonunu kurmayı planlıyor. İstasyonun ISS’den temel farkı, yörünge eğiminin Rus topraklarının çoğunu gözlemlemeye izin vermesi olacak, oysa ISS’deki kozmonotlar Rusya Federasyonu topraklarının yalnızca yüzde 10’unu görebiliyor.
İstasyonun konuşlandırılmasına 2027’de başlanması ve 2032’ye kadar tamamlanması planlanıyor. Ayrıca Rusya, Ay’ın incelenmesi ve GLONASS ve Beidou navigasyon sistemlerinin birbirini tamamlaması konusunda Çin ile işbirliğini artırıyor.
Trump yönetiminin uzay planları
Moskova ile Washington’un Soğuk Savaş’tan bu yana uzay alanında büyük bir işbirliği deneyimi birikti. İşbirliğinin en çarpıcı örneği, 1975’teki Soyuz-Apollo programıydı. Taraflar, siyasi anlaşmazlıkların üstesinden gelmekle kalmayıp, iki uzay aracının yaşam destek sistemlerini birleştirme gibi birçok teknik sorunu da çözmeyi başardılar.
1993’ten 1998’e kadar Amerikan uzay araçlarının Rus uzay istasyonuna uçuşları olan Mir-Shuttle programı yürürlükteydi. İşbirliğinin zirvesi, Roscosmos ve NASA’nın önde gelen rolü oynadığı ISS oldu.
Uzay programının geliştirilmesi, ABD’nin yeni yönetiminin önceliklerinden biridir. Özellikle Donald Trump, göreve başlama konuşmasında Mars’a bir sefer gönderme niyetinde olduğunu belirtti.
ABD başkanı, NASA’nın direktörlüğüne iki kez uzaya uçan milyarder Jared Isaacman’ı önerdi.
Washington’un uzay politikasının şekillenmesinde, Trump’ın danışmanlarından biri (resmi olarak bu görevi üstlenmiyor) ve ABD hükümetinin verimlilik departmanının başkanı olan Elon Musk büyük rol oynayacak.
Daha önce ABD ile Rusya arasında uzay alanında işbirliği kurulmasını önermişti. Ancak bu, Ukrayna’daki askeri müdahalenin başlangıcından önceydi.
Roskosmos Genel Müdürü Yuriy Borisov, Mayıs 2024’te yaptığı açıklamada, Rusya ve ABD arasındaki uzay işbirliğinin fiilen yalnızca ISS çerçevesindeki ortak çalışmalara indirgendiğini belirtti.
Bunun yanı sıra akademisyen İgor Marinin, Moskova ve Washington’un gelecekte Ay’a insan indirme projesi olan Artemis çerçevesinde işbirliği kurabileceğini düşünüyor.
Nisan 2024’te NASA Başkan Yardımcısı Pamela Melroy, Rusya’nın isterse Artemis programına katılabileceğini söyledi. Rusya daha önce Ay yörüngesindeki Gateway istasyonu programına katılma olasılığını değerlendirmiş, ancak 2021 yılında ilgisizlik nedeniyle projeden çekilmişti.
İgor Marinin, “Bize önerebilecekleri seçeneklerden biri Artemis programı çerçevesindeki işbirliği. Ancak bizim kendi yeni yörünge istasyonunu inşa etme programımız ve Ay’ın keşfi konusunda Çin ile işbirliğimiz var, bu nedenle Amerikan programı bizim için ilgi çekici değil,” değerlendirmesini yaptı.
Aynı zamanda Marinin, “Trump yönetimi NASA’nın mevcut programlarını yeniden gözden geçirmeyi planlıyor, bu nedenle işbirliği için bir fırsat penceresi teorik olarak yalnızca altı ay veya bir yıl sonra açılacak,” diye belirtti.
Uzman, “Bu arada, Elon Musk, maliyetli olması ve sürekli lansman tarihlerinin ertelenmesi nedeniyle Artemis’i aktif olarak eleştiriyor. Bu nedenle, Beyaz Saray planları değiştirebilir,” diye ekledi.
Musk, beş yıl içinde insanları Ay’a ve 7-9 yıl içinde Mars’a götüreceğine söz vermişti.
Rusya ve ABD’nin uzayda işbirliğine ihtiyacı var mı?
Öte yandan, İvan Moyseyev, “Washington’un, Trump’ın ilk dönemi sırasında başlayan uzaydaki askeri programlarını geliştirmeye devam etmesi muhtemel,” diye vurguladı.
ABD Uzay Kuvvetleri, 2019’da, Cumhuriyetçi başkanlığı döneminde kuruldu. Bu birliklerin 2024 bütçesi yaklaşık 30 milyar dolar olup, NASA’nın tüm bütçesinden 6 milyar dolar daha fazla.
Aynı zamanda Rusya, uzayın militarizasyonuna karşı sürekli olarak çıkışıyor. Mayıs 2024’te Moskova, BM Güvenlik Konseyi’ne uzayda silahlanma yarışını önlemeye yönelik bir karar tasarısı sundu, ancak Batılı ülkeler tarafından bloke edildi.
Bununla birlikte, uzayda işbirliği konusu, Vladimir Putin ile Donald Trump arasındaki bir görüşme sırasında tartışma konusu olabilir. Amerikan basını, Ukrayna konusundaki müzakere sürecini hızlandırmak için Rusya’ya Ay’a ve Mars’a yapılacak uçuşlara katılım teklif etme fikrini ortaya attı.
Ancak İgor Marinin, Rusya’nın uzay keşfi konusunda kendi yolunda ilerlediğini, insanlı uçuşlar için umut vadeden bir gemi, orta sınıf Soyuz-5 roketi ve bir dizi başka proje yarattığını belirtti. Ve uzay gelişiminde çıkarlarımızın Amerikalılarla örtüşeceği kesin değil.
Mevcut siyasi ortamda, Rusya için BRICS ülkeleriyle, özellikle Kasım 2022’de uluslararası bir bilimsel ay istasyonu inşaatı konusunda işbirliği anlaşması imzaladığı Çin ile işbirliği yapmak daha avantajlı olabilir.