Biraz pişmiş aşa su katmak biraz da şeytanın avukatlığı ama görünen o ki, Suriye’deki son olaylar ve ortaya çıkan yeni durum pek de bizim lehimize gelişiyor gibi değil. Aslında yeni şartların yani Suriye’nin devlet olmaktan çıkması sonucu doğurması kuvvetle muhtemel kargaşadan en fazla kimin kazançlı çıktığını geçtiğimiz pazar akşamı (8 aralık) Netanyahu bütün dünyaya ilan etti.

Suriye-İsrail sınırına giden İsrail başbakanı Esat’ın ülkeyi terk etmesini ve Baas rejiminin çökmesini İsrail açısından büyük zafer olarak ilan etti. Bunda kendilerinin Suriye’yi sürekli bombalayarak vurdukları darbelerin önemli bir rol oynadığının altını çizdi. Amerika derseniz aynı şekilde bayram havasında… Önceki yıllarda cihatçı terör örgütü lideri olarak tanımladıkları Colani çoktan ‘muhalif’ lidere dönüşmüş durumda ve ABD medyası tarafından parlatılıyor. Halep’ten aşağıya Suriye şehirlerini (Hama, Humus ve Şam) sırasıyla kendi kontrolleri altına alan ‘muhalifler’ ise ‘temiz yüzlü gençler’ olarak pazarlanıyorlar. Colani ve ekibi bütün Suriye halkına ılımlı mesajlar veriyor ama bu sürecin ne kadar devam edeceği meçhul.

İSRAİL İÇİN İYİ OLAN BİR ŞEY BİZİM İÇİN DE İYİ OLAMAZ MI?

İsrail için iyi olan bir şey bizim için kötü veya bizim için iyi olan bir şeyin İsrail için kötü olması şart değil. Sonuçta İsrail bizim ideolojik rakibimiz veya düşmanımız değil; Amerika da aynı şekilde…. Fakat İsrail ve Amerika’nın öncelikleri açısından baktığımızda onların yapmak istedikleri bizim hak ve menfaatlerimizle örtüşmüyorsa veya bizim hak ve menfaatlerimiz açısından tam anlamıyla ‘tehlikeli’ unsurlar içeriyorsa o zaman sorun var demektir.

Nitekim Netanyahu’nun Suriye sınırında yaptığı açıklamaların ardından İsrail Hava Kuvvetleri Şam başta olmak üzere pek çok şehirdeki hava savunma sistemlerini, askeri tesisleri vururken aynı zamanda hükümet binalarını, tapu dairelerini de bombalıyor. Limanlar, deniz kuvvetleri tesisleri vs. hepsi yerle bir. Bu hava operasyonlarının devam edeceğine hiç şüphe yok. Öte yandan İsrail kara birlikleri Suriye sınırını geçerek yaklaşık 14-20 kilometre içeriye girmiş bulunuyorlar. Bunun devam etmesi de oldukça muhtemel. Bu arada Tel Aviv 1973 Arap-İsrail savaşının ardından 1974 yılında İsrail ile Suriye arasında oluşturulan ateşkes hattının da Suriye birlikleri o bölgeden çekildiği için sona erdiğini duyurdu. Yani özellikle Durzilerin yaşadığı o coğrafyada kalıcı bir şeyler planlamakta olduğunu şüphe kalmadı.

İsrail’in o bölgede ne yaptığı veya yapacağı da meçhul değil. Yıllardır İsrailli liderler ve siyasi elit tarafından dile getirilen Suriye’yi dört parçaya bölme (Durzi devleti, Sünniistan, Alevi devleti ve Kürt devleti) projesi hayata geçirilme aşamasına gelmiş durumda.

Bu parçalı yapının Türkiye’nin ulusal çıkarlarına hizmet eder bir tarafı olmayacağı açık; ama esas sorun bu yapının Kürt devleti olarak Fırat’ın doğusundaki geniş ve verimli topraklarda kurulacak Teröristan’ın nasıl önleneceği ile ilgili. Daha şimdiden Amerika’da sesini yükselten İsrail lobisinin önemli isimleri (Lindsay Graham ve vd.) Türkiye’nin Fırat’ın doğusundaki bu yapıya dokunmasına izin verilmemesi gerektiğini hatta buna kalkışırsa yaptırım uygulanmasını konuşmaya başladılar bile.

İsrail ise PKK/PYD kontrolündeki bu örgütlenmenin denize açılma sorununu çözmek için Tanf’den Suriye’nin Durzi bölgesine giden bölgeyi kendi kontrolüne alıyor. Hatta almış durumda… Böylece 2014-15 yıllarında denenen ve Türkiye’nin silahla karşılık vermesi yüzünden gerçekleştirilemeyen ‘koridor’ – ki, buna Türk yetkililer doğru bir şekilde terör koridoru adını vermişlerdi – şimdilerde güneyden dolaştırılarak İsrail üzerinden Akdeniz’e açılmış olacak. Türkiye’nin bu bölgeye harekat yapma girişimi her defasında hem Amerika-İsrail hem de Suriye içinden merkezi hükümeti kontrol eden HTŞ ve bileşenleri tarafından engellenmeye çalışılacaktır. Gerekçe olarak da İran’ın bu bölgeden uzak tutulması gibi şeyler söylenecek ki, bunlar Türkiye’deki siyasal/selefi İslamcı grupların da kulağına hoş gelecektir. Böyle bir Kürdistan yapısı ise daha sonra Türkiye’den de kopartılacak büyükçe bir parça ile birlikte oluşturulacak Büyük Kürdistan’ın temel taşları görevini görecektir.

ANAYASA VE GEÇİŞ DÖNEMİ

Suriye’de bölünmeden önceki senaryo yeni bir anayasa ile başlayacaktır. Şu anda milli-üniter yapıdaki Suriye anayasasının değiştirilmesi, içinde otonom ve/veya federe üniteler barındıran yeni bir anayasal yapıya gidiş anlamına gelir. Yıllardır Türkiye’nin Suriye hükümetine tavsiye ettiği ve benim sürekli olarak eleştirdiğim böyle bir gidişatın şimdilerde önünün açıldığına hiç şüphe yok. Böyle bir anayasanın uygulamaya girmesiyle aslında bölünmenin alt yapısı hazırlanmış olur; çünkü yukarıda belirtilen dört devlet (Sünnistan, Alevi Devleti, Durzi devleti ve PKK/PYD bölgesi) kendi iç yönetimleri ve güvenlik kuvvetleri (ordu, polis ve hatta yargı) de bulunan otonom veya federe bölgeler haline gelip anayasaya dahil edilirler. Hristiyanlara böyle bir bölge verilip verilmeyeceğini söylemek şimdilik erken görünüyor.

Öte yandan böyle bir anayasa yapım süreci ve geçiş dönemi yeni çatışmaları da beraberinde getirebilir. Örneğin Irak’ta ciddi sayıda Amerikan, İngiltere ve başka Avrupalı ülkelerden birlikler doğrudan alanda görev yaparken bu tür çatışmalar başlamıştı. Baas mensupları – gerek güvenlik kuvvetleri gerekse Baas bürokrasisi – yeni anayasa sürecinden dışlanınca Baas Sünnilerin temsilcisi gibi muhalefete ve hatta silahlı direnişe başlamış; ardından El Kaide unsurlarının Irak’a gelmesi orada kendileriyle uyumlu gruplar ve insanlarla birleşmesiyle başlayan eylemler yüz binlerce Iraklının hayatına mal olmuştu.

Benzeri gerilimlerin Suriye’de de yaşanmayacağının garantisi yok. Suriye’de halen en örgütlü yapının Baas olduğunu düşünecek olursak bunların yeni sisteme entegre edilip edilmeyeceği önemli sonuçlar doğuracaktır. Amerika Irak’ı önce işgal etmişti ve bu istila için BM’den herhangi bir onay çıkmamıştı; ancak tek taraflı ve gayri meşru bu işgalin ardından Amerika BM Güvenlik Konseyi’nden işgalci ülke statüsü almıştı. İşgalci ülke olarak kuvvet bulundurmak hakkı ve asayişi sağlamak yükümlülüğü vardı. Anayasa ise büyük ölçüde Amerika tarafından hazırlanarak Irak halkına empoze edilmişti; ancak bütün bunlara rağmen ciddi karışıklıklar çıkması engellenememişti. Suriye’de Amerikan birlikleri kadar büyükçe bir güç yok/olmayacak. Birbirlerine şüpheyle hatta düşmanca bakan grupların sayısı Irak’taki Kürtler ve Araplar ile Araplar arasında da Sünniler ve Şiiler ayrımlarından çok daha fazla. Dolayısıyla Türk yetkililerin bütün Suriyeliler için demokratik, huzurlu ve mutlu bir Suriye beklentisi Akdeniz’in sularına yazılan bir yazıya benziyor.

NELER YAPILABİLİR? SORULAR, SORULAR…

Türkiye Esat ile anlaşmak suretiyle ulusal çıkarlarını çok daha kolaylıkla koruyabilir ve Türkiye-Suriye sınırlarında güvenlik sorunları olmayabilirdi. Aynı zamanda ülkedeki Suriyeli sığınmacıların gönderilmesi ve Suriye ile birlikte PKK/PYD ve Cihatçı terör örgütlerine karşı ortak mücadele edilebilirdi. Ancak bu ihtimaller şimdi artık tarih oldu. Ayrıca öyle bir uzlaşma ile Suriye’deki mevcut durum sürdürülerek PKK/PYD üzerinde psikolojik baskı kurulabilir ve görevi devraldığında Trump’ın bu ülkeden çekilmesi daha kolay hale getirilebilirdi.

Yeni dönemde Türkiye’nin önceliği PKK/PYD’nin devletleşmesini önlemek olmalıdır; fakat hem İsrail’i en sert biçimde eleştirerek Amerika’daki İsrail lobisinin tamamen Türkiye karşıtı haline gelmesine sebep olup öte yandan da Amerika nezdinde girişimlerde bulunmak nasıl sağlanacaktır? Yıllardır yeni bir Suriye anayasası isteyip şimdilerde bu anayasada PKK/PYD’nin otonom bir ünite olarak yer alması nasıl önlenir? Eğer bunlar önlenemezse -ki, çok zor – o zaman sınırlarımızda iki Teröristan görmemiz hiç de ihtimal dışı değil.

Birisi HTŞ ve bileşenlerinin kontrolünde ve ipleri tamamen Amerika ve özellikle İsrail’in elinde olanı diğeri ise PKK/PYD. Diğer sorun ise aslında Suriye’den çekileceğini söyleyen Trump’ın görevi devraldığında şartların çekilmeyi ciddiyetle değerlendiremeyeceği kadar karmaşık hale gelmiş olması ki, mevcut durumun o tarafa evrilmesi hiç de azımsanacak bir ihtimal değil. Televizyonlardaki çubuklu veya Vileda saplı uzmanlar veya sokaklarda ‘Halep’i düşürdük’ naralarıyla tempo tutanlar bu soruların cevaplarını pek tabii ki bilemezler; ama inşallah yetkililer nelerle karşı karşıya olduğumuzu düşünmüşlerdir.

8 Aralık’ta, Suriye muhalefet koalisyonu ve “Suriye Milli Ordusu” Şam’ı ele geçirip kontrol altına aldıklarını açıkladı. Aynı gün, Rusya’da sürgünde olan Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad istifa ettiğini ve eski hükümetin barışçıl bir şekilde muhalif güçlere teslim olmasını emrettiğini duyurdu. 10 yıllık iç savaşın zorluklarına dayanmış olan Esad rejiminin yalnızca 12 gün süren bir saldırıyla yıkılacağı kimsenin aklına gelmezdi. Rejim, hayal bile edilemeyecek bir hızla çöktü ve Esad ailesinin Suriye üzerindeki yarım yüzyıllık hâkimiyetine son verdi.

Kasım ayı sonunda patlak veren “Suriye Savaşı 2.0″ın gelişimine baktığımızda, Esad rejiminin yalnızca muhalifler tarafından değil, aynı zamanda İsrail ve Türkiye tarafından mağlup edildiği, Rusya ve İran gibi uzun süre destek veren ülkeler tarafından terk edildiği görülebilir. Ancak nihayetinde Esad rejimi kendi yetersizliği yüzünden yenildi. Özetle, karmaşık ve çok yönlü faktörler Esad rejiminin tarihi bir çöküşe sürüklenmesine neden oldu.

27 Kasım’da, İdlib eyaletinde üslenen muhalif gruplar ani bir saldırı başlattı. Sadece iki gün içinde hükümet güçlerinin savunma hatlarını kırdılar, Halep vilayetine girdiler ve vilayet başkenti Halep’i ele geçirdiler. Sekiz yıl boyunca Şam’ın kontrolünde olan bu kuzeydeki büyük şehir tekrar el değiştirdi. Bir hafta sonra, isyancılar saldırılarını güneye doğru genişletti, birbiri ardına Hama ve Humus’u kolaylıkla ele geçirerek sonunda başkent Şam’ı da aldılar.

Suriye ordusu, 12 gün içinde rejimi savunmaya yönelik hiçbir büyük çaplı veya organize direniş sergileyemedi. Rusya ve İran, oldukça zayıf olan isyancı ittifakını püskürtmek için kayda değer hiçbir destek sağlamadı. Lübnan Hizbullahı, Şam’ın düşmek üzere olduğu sırada sadece 2.000 silahlı kişiyi destek için gönderdi ancak bu güçler kısa sürede geri çekilmek zorunda kaldı. Irak Halk Seferberlik Güçleri ise yardım etmeyeceklerini açıkça belirtti. Kısacası, “Suriye Savaşı 1.0” sırasında Esad rejimini savunmak için her tarafın seferber olduğu durum tamamen ortadan kalkmıştı. “Direniş Ekseni” veya “Şii Hilali,” Doğu Akdeniz’in batı kanadında tamamen çökmüş ve Rusya ile İran, bu bölgedeki stratejik varlıklarını kaybetmişti.

Ülke ve rejimin bir kez daha kaderinin dönüm noktasında olduğu bu süreçte, Halep’ten Hama’ya, Hama’dan Humus’a, oradan da Şam’a kadar, Suriye ordusunun hayatî bir direnişi veya etkili bir savunması görülmedi. Halkın silahlanarak isyancıların ilerleyişini durdurduğu da gözlenmedi. Aksine, askeri moralin dağılması ve halkın desteğini tamamen kaybetmesi, rejimin kendi iç dinamikleriyle çöktüğünü gösterdi. Bu durum, dört yıl önceki rejim savunma savaşlarından tamamen farklı bir manzara sergiliyordu. Üstelik karşılarındaki düşmanlar ne aşılmaz bir güce sahipti ne de uluslararası meşruiyet kazanmıştı.

Muhalif güçlerin çekirdeğini oluşturan koalisyonda, Türkiye destekli “Suriye Milli Ordusu,” Suriye’nin kuzeybatısındaki Afrin’de üslenmiş ve operasyonlara katılmıştı. Koalisyonun ana gücü ise Heyet Tahrir eş-Şam (HTŞ) idi. Bu örgüt, El Kaide’nin Suriye kolu olan ve daha sonra bağımsız bir oluşuma dönüşen “El Nusra Cephesi”nden doğmuştu. Örgütün terör geçmişi ve mevcut faaliyetleri nedeniyle, Birleşmiş Milletler, ABD ve Türkiye tarafından terör örgütü olarak tanımlanmıştı. Diğer yandan “Suriye Milli Ordusu,” Türkiye tarafından desteklenen bir vekil güçtü. Bu güç, Afrin bölgesindeki Kürt ayrılıkçı grupları bastırmayı, bu grupların Suriye’nin kuzeydoğusundaki Kürt kuvvetleriyle birleşmesini önlemeyi ve Türkiye’nin kuzey Suriye’de oluşturduğu “güvenli bölge”yi sağlamlaştırmayı amaçlıyordu. Ayrıca Türkiye sınırını geçen Kürt ağlarını keserek Türkiye’deki Kürt isyanlarını ve ayrılık hareketlerini bastırıyordu.

Suriye hükümet güçlerinin, kuzeybatıdan gelen isyancılar karşısında bu kadar kolay bir şekilde çökmesi şaşırtıcıydı. Ancak bölgenin jeopolitik dengelerini dikkatlice incelediğimizde, bu olayın kaçınılmaz olduğu anlaşılabilir.

İlk olarak, çeşitli muhalif gruplar, uzun bir süre sessiz kalarak kendilerini toparladı ve savaş yeteneklerini önemli ölçüde geliştirdi. Rusya ve Türkiye’nin arabuluculuğuyla Mart 2020’de sağlanan ateşkesten sonra, Suriye’nin kuzeybatısında üslenmiş olan muhalifler dört yıl boyunca pusuya yattı ve tekrar ayağa kalkmak için doğru anı bekledi. Hükümet güçlerinin zayıfladığını veya savunma hatlarının gevşediğini fark eder etmez, ateşkesi bozarak kendi kontrol alanlarını genişletmeleri, savaş yoluyla kaynak elde etmeleri ve güçlerini artırmaları kaçınılmazdı.

İkincisi, dört yıl süren ateşkes, Suriye hükümetinin kuzeybatıdan gelebilecek tehditlere olan stratejik önemini göz ardı etmesine neden oldu. Özellikle Halep gibi en büyük şehir ve stratejik giriş kapısının yeterince savunulmadığı anlaşıldı. Suriye rejimini destekleyen Rusya’nın bölgedeki askeri varlığı ve İranlı danışmanlar, isyancıların toparlanıp karşı saldırıya hazırlandığına dair istihbarat toplamada, tehdit değerlendirmelerinde ve savaş hazırlıklarında ciddi stratejik hatalar yaptı. Çatışmalar başladıktan sonra, Rusya, Suriye’deki askeri komutanı Sergei Kisel’i görevden alarak yerine Alexander Chaiko’yu atadı. Bu, yapılan hatalardan dolayı bir hesap verme hamlesiydi.

Üçüncüsü, bir yılı aşkın süredir devam eden “Altıncı Ortadoğu Savaşı,” bölgedeki karmaşık jeopolitik ilişkileri daha da karmaşıklaştırdı. Özellikle İsrail, “İkinci Lübnan Savaşı” sırasında Hizbullah’ı ağır bir şekilde zayıflatmış ve Suriye’deki İran askeri varlığını daha da azaltmıştı. Bu durum, isyancı grupların kuzeybatıdan yeniden güçlenip ilerlemesi için uygun bir fırsat yarattı. Rus Gazeta’ya göre, Halep’in savunması esasen Suriye Cumhuriyet Muhafızları’nın 32. Tugayı, yerel milisler ve İran Devrim Muhafızları tarafından sağlanıyordu. Ancak bu güçlerin önemli bir kısmı, Suriye çöllerindeki “İslam Devleti”nin yeniden aktifleşen hücrelerini bastırmak için bölgeden çekilmişti. Bu durum, kuzeybatı savunmasını tamamen zayıflatmıştı. Ayrıca İsrail’in Halep’in banliyölerine yönelik sık sık düzenlediği hava saldırıları, kalan savunma güçlerini darmadağın etmiş ve savunma hatlarını daha da kırılgan hale getirmişti.

Dördüncüsü, İsrail, Lübnan ile ateşkes yapmadan hemen önce, Suriye-Lübnan sınırındaki önemli kara geçişlerini bombalayarak, Hizbullah’ın Suriye üzerinden İran ile kara bağlantılarını kesti. Bu durum, “Şii Hilali” ve “Direniş Ekseni”nin batı kanadını yok etmekle kalmadı, aynı zamanda Suriye isyancı gruplarını cesaretlendirerek zayıflıkları fırsata çevirmelerine olanak sağladı.

Beşincisi, daha geniş bir stratejik bağlamda, Ukrayna’daki savaşın uzaması ve Rusya ile NATO arasındaki gerilimin savaşın eşiğine gelmesi, Moskova’nın Suriye gibi nispeten daha az önemli bir alanda dikkatini dağıttı. Aynı şekilde, İran da bir yılı aşkın süredir İsrail’le karşı karşıya gelmiş ve “direniş ekseni”ni sürdürmek için “yedi cephede” mücadele etmekteydi. Bu nedenle Suriye’ye odaklanmakta ve isyancı grupların yeniden harekete geçme riskini öngörmekte başarısız oldu.

Altıncı olarak, “Astana Süreci” ülkeleri (Rusya, İran ve Türkiye) yaptıkları müzakereler sonucunda Esad rejimini terk ederek “Esad sonrası Suriye” için bir çıkar değişimi yapma kararı aldılar. Bu çatışma patlak verdikten sonra, Rusya ve İran, Esad rejiminin yeniden çöküşün eşiğine gelmesine rağmen yardım eli uzatmadılar. Bunun yerine eski müttefiklerini terk ederek, Türkiye ile “Astana Süreci”ni yeniden canlandırdılar ve Esad rejiminin tabutuna son çiviyi çaktılar.

Düşmanlıkların yeniden başlamasının ardından, Suriye, Rusya ve İran, isyancıların karşı saldırısını İsrail ve ABD’nin organize ettiği suçlamasında bulundular. Suriye iç savaşına derinden müdahil olan Türkiye, birkaç gün sessiz kaldıktan sonra Esad rejiminin devrilmesini desteklediğini resmen açıkladı. Aslında, “Suriye Savaşı 2.0″ın hızlı ilerleyişi ve isyancıları destekleyen farklı aktörlerin rolleri, karmaşık bir çıkarlar ve hesaplamalar ağına işaret ediyor.

Birincisi, ABD isyancıların arkasındaki kışkırtıcı veya itici güç değildi. Çatışmanın başından itibaren ABD, saldırılarla hiçbir ilgisinin olmadığını vurguladı ve kamuoyu önünde Türkiye’ye baskı yaptı. İsrail’in Jerusalem Post gazetesine göre, ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken, Türkiye Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ı arayarak, “Suriye Milli Ordusu”nun saldırılarını sınırlamasını ve Suriye’deki istikrarı sağlamasını istedi. ABD, Rusya’ya yakın duran ve İran’la “Direniş Ekseni”nin bir parçası olan Esad rejiminden hoşlanmasa da, Suriye’nin yeni bir kaosa sürüklenmesini istemiyor. Böyle bir durum, radikal ve terörist güçlerin yeniden büyümesine olanak tanıyabilir ve ABD’yi Ortadoğu’da başka bir terörle mücadele savaşına zorlayabilir. 2 Aralık’ta AFP, ABD Dışişleri Bakanlığı sözcüsünün, ABD’nin hiçbir koşulda HTŞ gibi bir terör örgütünü desteklemeyeceğini söylediğini aktardı. Reuters, ABD’nin Suriye’deki durumu istikrara kavuşturmak için taraflara çağrıda bulunduğunu ve aynı zamanda Suriye ile İran arasındaki ilişkileri zayıflatmak amacıyla Suriye’ye uygulanan yaptırımları kaldırmayı düşündüğünü bildirdi.

İkincisi, Türkiye, isyancıların büyük çaplı saldırılarında ana itici güçlerden biriydi. Türkiye’nin desteği veya sessiz onayı olmadan, “Suriye Milli Ordusu”nun “Suriye’nin Kurtuluşu” koalisyonu gibi güçlerle koordinasyon sağlaması mümkün olmazdı. Türkiye uzun zamandır, Suriye hükümetinin muhalefetle diyalog kurması ve kapsayıcı bir hükümet oluşturması gerektiğini savunuyor ve aynı zamanda Şam ile ilişkilerin normalleşmesi için diyalog çağrısında bulunuyordu. Ancak Suriye hükümeti, kuzeybatıdaki silahlı grupların tamamını terör örgütü olarak sınıflandırıyor ve Türkiye’nin Suriye’nin kuzey topraklarını işgal etmeye devam ettiği gerekçesiyle diyalogu reddediyordu. Analistler, Türkiye’nin bu yeni çatışma dalgasını, Şam hükümetine boyun eğdirme veya hatta devirmeye yönelik bir fırsat olarak gördüğünü ve böylece Esad sonrası dönemde daha fazla söz sahibi olmak ve yeni Ortadoğu jeopolitik haritasını şekillendirmek istediğini belirtiyor.

Üçüncüsü, İsrail, “Direniş Ekseni”ni zayıflatmada ve çatışmaları tırmandırmada önemli bir rol oynadı. “Suriye Savaşı 1.0” sırasında, aşırılıkçı ve terörist örgütler, Suriye ve İsrail arasındaki düşmanlığı ve Suriye ordusunun İsrail ateşkes hattı yakınında ağır silah kullanmama eğilimini kendi lehlerine kullanmışlardı. Analistler, bu çatışmada isyancıların ağır silahlar, insansız hava araçları ve gelişmiş elektronik harp tekniklerini kullanmasının İsrail’in istihbarat teşkilatlarının müdahalesini gösterdiğini düşünüyor. Her iki tarafın da ortak bir düşmanı vardı: Suriye hükümeti ve onun müttefiki olan “Direniş Cephesi.” İsrail, saldırılarla resmi bir ilgisinin olduğunu reddetse de, iki taraf arasındaki örtük bir anlayış açıkça görülüyor. Suriye’deki çatışmaların yeniden başlaması, İsrail’in “Direniş Ekseni”nin dikkatini ve kaynaklarını başka yönlere dağıtmasına olanak tanıyarak İsrail’e kuzeydoğu ve İran’dan gelen baskıları azaltma imkânı tanıdı. 8 Aralık’ta İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu, Esad rejiminin çöküşünü “İsrail’in İran ve Hizbullah’a karşı yürüttüğü operasyonların doğrudan bir sonucu” olarak nitelendirdi ve “Bu durum, tüm Ortadoğu’da bir zincirleme reaksiyon başlattı” dedi.

Dördüncüsü, Ukrayna da bu çatışmaya müdahil olmakla suçlandı. 3 Aralık’ta Rusya’nın Birleşmiş Milletler Daimi Temsilcisi, Ukrayna istihbarat teşkilatlarını Suriye isyancılarına silah sağlamak, eğitim vermek ve Suriye’deki Rus hedeflerine yönelik operasyonlar düzenlemekle suçladı. 4 Aralık’ta Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Maria Zaharova, Ukrayna hükümetinin doğrudan Suriye isyancılarının saldırısına müdahil olduğunu öne sürdü. Ukrayna bu suçlamalara karşı sessiz kaldı ve üçüncü taraflarca Ukrayna istihbaratının bu çatışmaya müdahil olduğuna dair hiçbir kanıt sunulmadı. Ancak teorik olarak, Rusya’yı Ortadoğu’da ikinci bir cephe açmaya zorlamak, Ukrayna’nın doğudaki askeri baskısını hafifletebilirdi.

“Şii Hilali” ve “Direniş Ekseni”nin kilit bir devleti olan Suriye’deki çatışmanın evrimi, büyük sonuçlar doğurabilir. Daha önce Şam hükümetine yardım için asker gönderen Hizbullah ve Irak Halk Seferberlik Güçleri, bu kez sınır ötesine asker göndermeyeceklerini açıkladılar. İran, Suriye hükümetinin talep etmesi halinde asker göndermeye hazır olduğunu defalarca ifade etse de, somut bir adım atılmadı. Rusya da Suriye hükümetine desteğini sürdüreceğini açıkladı. Ancak, mevcut güçlerini ve ekipmanını isyancı saldırılarını püskürtmek için kullanmak dışında, Doğu Akdeniz’de füze tatbikatları düzenleyerek caydırıcılık sağlamak dışında, Rusya’nın “Suriye Savaşı 1.0” sırasında olduğu gibi büyük çaplı bir askeri müdahale yapacak ne isteği ne de kapasitesi kaldı.

Esad rejiminin çöküşü, Suriye halkı için bir zafer değil, daha çok hükümetin beceriksizliğinin ve dış müdahalenin birleşik bir sonucudur. Şam’da rejim değişikliği, Suriye’de uzun vadeli barış ve istikrarın başlangıcı anlamına gelmeyebilir; aksine, yeni bir güç mücadelesinin başlangıcı olabilir. Suriye’nin batısı, merkezi ve güneyi artık HTŞ ve “Suriye Milli Ordusu”nun kontrolü altında; kuzeyi Türkiye’nin “güvenli bölgesi” tarafından yönetiliyor; doğu ve kuzeydoğu ABD destekli Kürt güçlerinin elinde; güneybatıdaki Golan Tepeleri ise uzun süredir İsrail işgali altında. Geçen hafta boyunca İsrail, Suriye tarafındaki birkaç stratejik noktayı ele geçirerek savunma çevresini daha da genişletti… Bu “parçalanmış” Suriye, dış müdahalelere karşı savunmasız kalmaya ve daha belirsiz bir gelecekle yüzleşmeye devam edecek.

Prof. Ma, Zhejiang Uluslararası Çalışmalar Üniversitesi (Hangzhou) Akdeniz Çalışmaları Enstitüsü (ISMR ) Dekanıdır. Uluslararası politika, özellikle de İslam ve Orta Doğu siyaseti üzerine yoğunlaşmaktadır. Uzun yıllar Kuveyt, Filistin ve Irak’ta kıdemli Xinhua muhabiri olarak çalışmıştır.

Suriye’deki gelişmeleri anlamak için 7 Ekim’e, sonun başlangıcına dönmek gerekiyor. Ortadoğu, sınıf mücadeleleri ve ‘mukaddes adalet’ fikri üzerinde yeniden düşünme zamanı.

Geçen yıl tam bu günlerde, yani Hamas ve müttefiklerinin 7 Ekim saldırısının hemen ardından, “Filistin’in geleceği” başlığıyla dört bölümlük yazı dizim Harici’de yayınlandı. Yazdıklarım, çok sevdiğim, görüşlerinden her zaman çok yararlandığım pek az dostlarımdan (ve hep dostum olarak kalacaklar) birkaçının, küskünlük değilse bile kırgınlığına yol açtı.

Filistin’in geleceği – 1

Yazı dizisinde, bütünüyle klasik savaş felsefesine dayanarak şu soruları sordum ve cevaplar bulmaya çalıştım: 1) 7 Ekim saldırısının siyasi hedefi nedir? 2) Saldırının arkasından Hamas (Filistin) cephesi hasmını objektif analiz edebilmiş midir? 3) Filistin içindeki siyasi mücadele 7 Ekim’de ne rol oynamıştır? 4) Bu savaşın siyasi stratejisi nedir?

Yahya Sinvar’ın “Gazze ablukasını kaldırmak” diye formüle ettiği siyasi hedefin tamamen yanlış olduğu daha ikinci bölümün yayınlandığı 29 Kasım günü olanca açık seçikliğiyle ortaya çıkmıştı. Hasmını objektif analiz etmeye gelince, Hamas’tan bunu yapması zaten beklenemezdi; zira Hamasçılık (o gün yazdığım ifadeyi kullanıyorum) bir “dipsiz pragmatizm, omurgasızlık, yani ihvancılık” demekti. Kaldı ki, daha sonra çokça tekrarlandığı gibi Hamas askeri liderliği gerçekten de kendi siyasi liderliğine rağmen bu saldırıyı örgütlemiş idiyse: “Bu iddia bütün savaşların temel niteliğine aykırıdır; savaş, siyasetin başka araçlarla (şiddet araçlarıyla) devamıdır. Siyasi yönetimi olmayan bir savaş olamaz; dahası, siyasi yönetimi reddeden bir savaş yenilgiye mahkûmdur.”

Filistin’in geleceği – 2

Aynı yerde Çin’de savaş ağalığı dönemini (1920’ler ve 1930’lar) hatırlattım; bu dönemde Mao’nun son derece önemli bir yazısında başlıca nedenler arasında paralı asker zihniyeti de sayılır.

Bunun üzerinde bugün durmak gerek. Gazze birçok açıdan 1920’lerin savaş ağalığı döneminin son derece kompakt bir modelini andırır. Bu halkın ne sanayisi ne tarımı var; ne işçi sınıfı ne üretken burjuvazisi var. Gazze sosyal yapısı sayısız sıralı felaketlerin ardından yozlaşmış bir feodalizmden farksız kılınmıştır. Halk yaşamak için dış yardımlara muhtaçtır, öyle olunca bütün iktidar ilişkileri yardımların yeniden dağıtılması üzerine kuruludur. İktidar ilişkilerini bu yardımların kime ne kadar dağıtılacağı tayin eder. Bu bir çeşit senyör-serf bağını doğurur: kendi egemenlik alanları içinde senyör gücü oranında merkezi yağmadan (dış yardımlar) pay alır, buna karşılık kralın (Hamas) asker (savaşçı) ihtiyacını karşılar. Bunun senyöre dışarıdan bir görev olarak yüklenmiş olması gerekmez, feodal düzen başka türlü işleyemeyeceği için böyle işler. Yani senyör görevini zoraki yerine getiriyor değildir, sosyal ilişkileri üreten toplum böyle olduğu için böyle davranır.

“Konjonktür”, “uluslararası toplum”, “hukuk” gibi boş, anlamsız ve kullanmaktan nefret ettiğim kategorilerden geçtim. Karşısında hiçbir ciddi güç olmasa bile bu sosyal şartlara dayanan bir siyasi mücadelenin başarı şansı yoktur. Bu sosyal şartlar değiştirilmeden siyasi mücadele kazanılamaz.

Marksist olmayan, dünyaya sadece mukaddes bir adalet penceresinden bakan inananların tutumu anlaşılabilir; onlar için Filistin meselesi sadece mağdur ve mazlum bir halkın topraklarından edilmesi meselesidir, dolayısıyla meselenin çözümü ancak bu mukaddes adaletin sağlanmasıyla mümkündür.

Oysa hiç değilse bu dünyada mukaddes adalet diye bir şey yoktur. Dünya tarihi adaletsizlikler tarihidir, çünkü uygarlık tarihi baştan sona sınıf mücadeleleri tarihidir.

“Her şey sınıfsaldır” budalalığı bu şartlarda ortaya çıkıyor. Kuşkusuz, her şey son tahlilde sınıfsaldır — feodalizm siyasi olarak ekonominin doğrudan belirleyiciliğinden uzaktır, ama son tahlilde üretim ilişkileriyle üretici güçler arasındaki çatışma belirleyicidir; bütün otokratik yönetimlerde sınıf ilişkileri son tahlilde tayin edici rol oynar ama oraya gelene kadar otokratın iradesi olayların akışına yön verir; ekonomik ilişkilerin doğrudan tayin edici olduğu normal bir kapitalist toplumda bile siyaset alanının geniş bir özerkliği vardır. Eğer öyle olmasaydı devlet diye, siyasi partiler diye bir şey olmazdı. Bu yüzden, her şeyin son tahlilde sınıfsal olması, her şeyin sınıfsal olduğu kaba postülasıyla çelişir.

Birincisi son tahlile varana kadar bir sürü ara aşamalar vardır, dolayısıyla sınıfsallık iddiası çoğu zaman olayların akışı hakkında gerçek anlamda bir fikri olmayan ukalaca cehaleti yansıtır.

İkincisi, dünyanın başka yerlerinde, ama en çok Ortadoğu’da sınıfsallığa gelinceye kadar binlerce farklı faktör vardır: onlarca mezhep (hepsi birbirine şu veya bu ölçüde düşman), kültür (etnik kökenlerinden başka feodalizmle harmanlanmış çarpık kapitalist ilişkilerin sonucu), kanaat (geleneksel olarak yarı-anarşik bir sosyal iklim), münferit aktör, etnik grup (hepsi de geçmişte birbirini boğazlamış ve ilk fırsatta boğazlamaya hazır) — bütün bunlar “her şey sınıfsaldır” postülasının peşinde koşanların bilmediği, anlam veremediği, önemsemediği, ezberleriyle uyuşmayan şeylerdir.

Üçüncüsü, sınıfsallık sadece ezenlerle ezilenler arasındaki mücadele anlamına gelmez; bundan çok önce ve çok daha önemlisi, ezilenler örgütsüz (“kendinde sınıf”) oldukları için, onlar iradelerini ortaya koyana kadar egemen sınıfların kendi aralarındaki ilişki ve çatışmalar anlamına gelir. Siyasi gelişmelere sadece halkla (ezilenler) burjuvazi vb. (ezenler) arasındaki antagonizma olarak bakmak marksizmde olabilecek en saçma ve vulgar yaklaşımdır; oysa gerçekte gelişmelere yön veren, halkın çoğu zaman figüran rolü bile oynamadığı, sadece o taraftan bu tarafa güz yaprağı gibi savrulduğu, egemen sınıflar arasındaki bir dizi farklı siyasi mücadelelerdir.

1920’li yıllarda küresel antiemperyalist kabarış sırasında Sultan-Galiyev’in proleter milletler tanımının belli bir zemini vardı, ama gene de yanlıştı bu. Bu kavramın 1950’li ve 1960’lı yıllarda yükselen devrimci dalgayla birlikte yeni baştan popülerlik kazanmasının da zemini vardı, ama gene yanlıştı. Sola gülücük göstermeye çalışan Kürt milliyetçilerinin Kürtleri toptan proleter diye etiketlemeye kalkışması sadece gülünç değil tehlikelidir de; aynı şekilde, menfaatleri tamamen antagonistik olan sınıf ve kesimleri “aynı gemiye” doldurmak da gülünç ve tehlikelidir. Ama en yüksek perdeden, Filistin halkının neredeyse toptan proleter ve İsrail halkının neredeyse toptan burjuva ilan edildiğini gördük — ve bu devam ediyor. Vulgarlığa alıştık artık, ancak gene de, bütün bu süreçte bana en şaşırtıcı gelen, çatışan toplumların kendi içindeki sınıf mücadelelerinin ve bu mücadelenin olayların akışında oynadığı tayin edici rolün görmezden gelinmesi, mesela Filistin’in bütün halkıyla toptan emekçi, İsrail’in de toptan sömürücü ilan edilmesi oldu.

Kahramanlıklar tarihin akışında rol oynayabilir ve oynar, ama bütün kahramanlıklar değil ve her zaman olumlu anlamda değil. Siyasi hareketler kahramanlığın ahlaki yüküyle karar alamazlar, eylemlerine bu moral yük yön veremez. Yahya Sinvar’ın kahramanca öldüğüne hiç şüphe yoktur, düşmanları da kabul ederler bunu; ama sırf öyle diye bu Hamas’ı haklı kılmaz. Siyasi hareketler objektif şartları objektif değerlendirmek ve kararlarını ona göre almak zorundadırlar. Bir siyasi hareketin rakiplerinin tekil kahramanlıkları karşısında kendi iddialarını revize etmesi kadar saçma bir şey olamaz.

“Mukaddes adalete” geri dönelim. Sosyalistlerin görevi tarihteki bütün haksızlıkları ortadan kaldırmak değildir. Bu durumda haksızlığın ne zaman nerede başladığının sınırını tespit etmek de mümkün değildir. 1945’te SBKP bünyesindeki Gürcü milliyetçiliği Türkiye’den toprak talebini “Gürcü halkının antik çağların derinlerinden beri… bu bölgede yaşamış, çalışmış ve savaşmış” olmasıyla ilişkilendirmişti; dolayısıyla “hiçbir zaman vazgeçmediği ve vazgeçmeyeceği topraklarını geri almak” zorundaydı. Oysa şu dünyada tek bir devlet yoktur ki tamamen mukaddes adalet ilkelerine göre kurulmuş olsun. Tek bir toprak parçası yoktur ki sürgünler, imhalar, kolonizasyonlar yaşamamış olsun. Siyasi mücadele tarihteki bu haksızlıklara cevap arayamaz; mücadelenin amacı mevcut duruma halktan, halklardan yana çözümler bulmak olmalıdır. Filistin mücadelesi İsrail toplumu içinde müttefikler bulmadığında, onlarla ortak mücadele yürütmedikçe başarıya ulaşması mümkün değildir veya ancak, tıpkı İsrail’in zamanında başardığı gibi, (eğer dünya bugün olduğu gibi kalırsa — ve olmayacak bir şeydir bu da), 30-50 senelik bir lobi faaliyetiyle, diasporanın emperyalist sistemde oluşacak vakumlardaki faaliyetiyle ulaşabilir.