GÖRÜŞ
Suriye ile normalleşme hem kolay hem de çok zor
Yayınlanma
Yazar
Hasan ÜnalMoskova’da 15-16 Mart tarihleri arasında Türkiye ve Suriye dışişleri bakan yardımcıları arasında yapılması planlanan ve Ankara-Şam arasında normalleşmeye giden yolu açması beklenen görüşmelerin ertelenmiş olmasını endişeyle not etmek gerekir. Medyada yer alan haberlerden hareketle ertelemenin Suriye Devlet Başkanı Esat’ın Rus basınına yaptığı açıklamalar olduğu sonucunu çıkarmak mümkün.
Söz konusu açıklamada Esat iki konunun özellikle altını çiziyor. Birincisi Türkiye’nin kontrolü altında tuttuğu Suriye topraklarından çekilmesi, diğeri ise Ankara’nın Şam hükümeti tarafından terörist olarak görülen grupları desteklemekten vazgeçmesi. Suriye ile gerçekten normalleşmek istiyorsak bu talepleri değerlendirmemiz gerekiyor.
SURİYE TOPRAKLARINDAN KADEMELİ ÇEKİLME
Öncelikle kendimizi Suriye ve Şam hükümeti yerine koyarak ve sonra da bu ülkeyle normalleşme ile neler elde etmek istediğimize odaklanarak bu analizi yapmakta büyük fayda var. Örneğin Suriye’de kontrolümüz altında tuttuğumuz topraklarda ne kadar kalmak istiyoruz? Eğer bu toprakların Suriye’nin tam ve etkili egemenliğine girmesine karşı değilsek ve sorun sadece bir zamanlama veya takvim meselesi ise sorunun üstesinden gelinebilir. Mesela bizim Suriye’den beklentilerimiz (sığınmacıların geri gönderilmesi ve teröre karşı ortak mücadele) doğrultusunda Şam hükümeti ile bir mutabakat imzalanarak harekete geçildiğinde kontrol altında tuttuğumuz topraklara Suriye devletinin kademeli bir şekilde yöneticiler ataması ve belli bir takvim çerçevesinde bu toprakları kendi idari sistemine entegre etmesi neden mümkün olmasın? Daha açık bir ifadeyle, Suriye ile sığınmacıların geri gönderilmesi ve Adana Mutabakatı’nın güncellenerek uygulamaya konulması gibi konularda uzlaştığımız zaman Şam hükümeti ile bu toprakları Suriye’nin doğrudan ve etkili egemenliğine terk edeceğimize dair bir başka mutabakat imzalamak neden düşünülmesin?
Buna göre sığınmacılar ve Adana Mutabakatı konularında ortak tutum belirlendiği zaman Türkiye de bu toprakları Suriye’nin doğrudan egemenliğine bırakacağını taahhüt eden bir mutabakata imza atar ve bunun kademeli bir şekilde nasıl olacağı da takvime bağlanabilir. Türk güvenlik güçleri o bölgelerde varlığını sürdürürken Suriye’nin oralara yönetici, öğretmen, doktor ve diğer kamu görevlileri tayin etmesi sağlanabilir ve ayrıca Şam hükümetinin Türk güvenlik güçleriyle irtibat kuracak timler göndermesi düşünülebilir. Sonuçta Türkiye’nin fiili kontrolünde bulunan bu bölgelerdeki kamu kurumlarının ve yönetimin Suriye sistemine entegre edilmesi ve sınır geçişlerinin Türk ve Suriye gümrük memurları tarafından kayda alınması süreci başlatılabilir. İki ülke arasındaki ticaret kayda alınır ve vergiye tabi tutulur. Böyle bir geçiş süreci boyunca Türk güvenlik güçleri bölgeyi kademeli bir şekilde terk eder, bu sırada zaten güncellenmiş haliyle Adana Mutabakatı devreye girer ve Türkiye’nin en önemli güvenlik kaygısı giderilmiş olur. Suriye ise topraklarını yeniden kendi egemenliğine dahil eder. Tam bir kazan/kazan stratejisi geliştirmek mümkün olabilir.
AMACIMIZ SURİYE TOPRAKLARINDAN ÇEKİLMEK DEĞİLSE…
Eğer amacımız kontrol altında tuttuğumuz topraklardan çekilmek değilse o zaman senaryolar farklılaşır ve zaten Suriye ile sığınmacıların geri gönderilmesi ve Adana Mutabakatı temelinde teröre karşı ortak mücadele mümkün olamaz. Örneğin Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 6 Ağustos 2022 tarihinde Putin ile Soçi’de yaptığı görüşmeden sonra Suriye ile normalleşme ve Esat ile görüşme niyetini açıklaması üzerine bazı üst düzey yetkililerimizin yakın zamanlara kadar ısrarla vurguladıkları gibi amacımız Suriye’ye bir siyasi çözüm empoze etmek ise bütün bu fikir jimnastiğini bir kenara atmak gerekir. Gayet incitici ve toksik içerikli ‘Rejim’ lafını kullanan bu üst düzey yetkililerimize göre, Suriye ile uzlaşmanın/normalleşmenin yolu bu ülkeye yeni bir anayasa getirmekten geçiyor. Yani milli-üniter yapıdaki ülkenin anayasasını değiştirerek yerine özerk bölgeler içeren adı konulmuş veya konulmamış federal bir anayasa istiyor gibiyiz. Hatta aynı üst düzey yetkililer ‘rejim’ ile ‘muhalifleri’ uzlaştırmaktan bile bahsediyorlardı yakın zamanlara kadar.
Böyle bir beklentinin gerek alandaki gerekse uluslararası arenadaki gerçeklerle hiç mi hiç uyumlu olmaması bir tarafa Türkiye’nin ulusal çıkarlarına hizmet etmediği de ilk bakışta gözlemlenebiliyor. Örneğin kontrol altında tuttuğumuz toprakları doğrudan Suriye devletinin etkili egemenliğine devretmek yerine Suriye Milli Ordusu (SMO) adınız verdiğimiz ve bizimle birlikte hareket eden grupların fiili denetiminde tutmak istiyorsak, bunu Suriye ve hatta Rusya’nın kabul etmeyeceği bir yana, eğer mümkün olsa bile, bu ülkeyi içinde otonom bölgeler barındıran bir federasyona dönüştürmüş oluruz. O zaman İdlib’de bizim de terörist kabul ettiğimiz grupların ve daha da önemlisi Fırat’ın doğusunda ABD güçleriyle birlikte büyük çaplı etnik temizlik yaparak bölgeye el koyan PKK/PYD teröristlerinin ekmeğine yağ sürmüş olmaz mıyız? Çünkü içinde otonom bölgeler barındıran bir Suriye her iki grubun da sonuçta istediği nihai çözüm, en azından şimdilik. Böyle bir sonuç Türkiye’nin hangi ulusal çıkarlarına hizmet eder? Bu soruyu açıkça sormak ve ulusal çıkarlar açısından cevaplamak zorundayız; çünkü, savaş boyunca yaptığımız hata ve yanlışların ortaya çıkardığı bazı grupların geleceği konusu Türkiye’nin ulusal çıkarlarının önüne geçer hale gelmiş durumda.
Konunun Türk medyasında ‘Esat zirve için kabul edilemez şartlar ortaya koydu’ gibi psikolojik harekat kokan şekilde ele alınmasıyla elde edilecek hiçbir ulusal çıkar söz konusu değildir; çünkü, o mantığın arka planında ‘aslında Halep’i de alalım, işimizi sağlam kazığa bağlayalım’ düşüncesi yatıyor. Ve işin esasında Esat diye gördüğü Suriye ile uzlaşmak istemeyen bir kafa yapısını yansıtıyor. ‘Rusya işin içine bu denli girmeseydi biz bu Esat yönetimini çoktan devirmiştik’ diye hayıflanan bir kafa yapısı… Buna göre, deviremediğimiz Esat yönetimine hiç olmazsa bazı şartlar dayatmak ve kontrol altında tuttuğumuz toprakların yönetimini fiilen devredeceğimiz SMO yoluyla ‘rejim’ üzerinde sürekli baskı kurmamızın mümkün ve doğru olduğunu zanneden bir düşünce tarzı…
SURİYE’DEN ÇEKİLMEMENİN AĞIR BEDELİ
Oysa dikkatle incelediğimiz zaman bunların hepsi de Türkiye’nin ulusal çıkarları açısından oldukça tehlikeli ve zararlı unsurlar içermektedir. Mevcut şartlarda mümkün olmamakla birlikte, Suriye’yi mevcut milli-üniter yapısından çıkararak içinde otonom bölgeler barındıran bir federasyona zorladığımız zaman SMO şu anda kontrol ettiğimiz bölgelerin güvenlik güçleri haline gelecekse, otonom bölgelere dönüşecek olan İdlib ve PKK/PYD bölgelerinde de HTŞ ve PKK/PYD güvenlik güçleri olarak kendilerini konumlandıracaklardır. Böyle bir senaryodan Türkiye’nin hiçbir çıkar elde etmesi mümkün olamayacağı gibi, bu devlet yapısıyla Suriye’nin bir sonraki adımda parçalanmasının önünün açılması söz konusu olacaktır; çünkü, başta Amerika olmak üzere Batı dünyasının, mevcut sınırları içerisinde kalmasını istemediği ve mümkünse üçe bölünmesinden yana oldukları Suriye’nin orta vadede ayakta kalamayacağı ve federal sınırlara göre bağımsız devletlere bölünmesinin kaçınılmaz olacağı söylenebilir.
Sonuçta Yugoslavya, Çekoslovakya ve Sovyetler Birliği federal yapıların birbiri ardına dağıldığı ve İspanya ve hatta İngiltere (Birleşik Krallık) gibi devletlerin dağılmasının gayet mümkün göründüğü bir uluslararası ortamda bir yandan Amerika öte yandan da İsrail ve diğer devletlerin kışkırtmalarına ve güç mücadelesine sahne olacak federal bir Suriye’nin ayakta kalması düşünülemez. Pekiyi, dağılan bir Suriye’nin SMO kontrolü altındaki toprakları Türkiye’ye katılmak istese bile PKK/PYD’nin bu sayede bağımsız devlete dönüşmesinin önünün açılması Türkiye’nin ulusal çıkarları açısından makul ve mantıklı bir politika olabilir mi? Olamaz; çünkü Türkiye’nin ne toprağa ne de ilave nüfusa ihtiyacı vardır. Böyle bir senaryoda Suriye ile artan bir oranda ilişkilerini normalleştiren Arap Dünyası’nın tepkilerini ve bir Arap devletinin topraklarına el koyan veya koymaya çalışan Türkiye’ye karşı birlikte hareket etmelerinin gayet öngörülebilir olduğunu da not etmek lazımdır. Böyle bir durumda, BM Güvenlik Konseyi’nin Türkiye’ye karşı birleşmesinin oldukça kuvvetli bir ihtimal olacağının da altını çizelim.
Yapılması gereken bir an evvel Erdoğan-Esat zirvesine gidecek yolu açmaktır. Eski yanlış ve yıkıcı politikaların alt yapısını oluşturan fikirleri bir tarafa atarak uzlaşma ve normalleşme amaçlı yeni düşüncelere ihtiyacımız vardır. Rusya ve İran’ın da katılımıyla yapılacak dörtlü liderler zirvesi öncesinde Suriye ile sığınmacıların geri gönderilmesi ve teröre karşı ortak mücadeleyi öngören iki mutabakat imzalanmalıdır. Adana Mutabakatı güncellenirken PKK’ya ilaveten PYD, YPG ve bunların bütün türevleri metne yazılmalı ve Suriye’nin terör örgütü olarak gördüğü – bir kısmını biz de terörist kabul ediyoruz – Batı’nın tabiriyle cihatçı gruplar o metne ilave edilebilir. Ayrıca imzalanacak bir başka mutabakat ile Türkiye, kontrolü altında tuttuğu Suriye topraklarını Şam hükümetinin etkili egemenliğine teslim edeceğinin garantisini vererek çekilmenin takvimi konusunda uzlaşılır. İki devletin bu şekilde uzlaşmasının iki tarafa da olağanüstü yatırım, yeniden yapılandırma ve ticaret-ekonomi alanlarında sağlayacağı alanlara yoğunlaşmak ve ilişkilerin normalleşmesinden hareketle Suriye’nin KKTC’yi tanımasını temine çalışmak çok daha yerinde olur. Aksine her girişim ve her geciktirme çabası hem mevcut iktidara hem de devlete/millete büyük mali külfet getirmeye devam edecektir.
İlginizi Çekebilir
-
BM yetkilisi: ‘Terörist’ etiketi gözden geçirilmeli, HTŞ’yi dışlamak mümkün değil
-
Eski Beyaz Saray yetkilisi Doran: Suriye’de İsrail ve Türkiye’nin çıkarları örtüşüyor
-
Çin’den Suriye’de ‘siyasi çözüm’ çağrısı
-
Eski MI6 şefi Sawers: HTŞ terör örgütü gibi değil, kurtuluş hareketi gibi davranıyor
-
Al Arabiya: Rusya, Suriye’deki iki askeri tesisini İsrail’e teslim etti
-
Suriye’nin yeni başbakanı Muhammed el-Beşir
8 Aralık’ta, Suriye muhalefet koalisyonu ve “Suriye Milli Ordusu” Şam’ı ele geçirip kontrol altına aldıklarını açıkladı. Aynı gün, Rusya’da sürgünde olan Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad istifa ettiğini ve eski hükümetin barışçıl bir şekilde muhalif güçlere teslim olmasını emrettiğini duyurdu. 10 yıllık iç savaşın zorluklarına dayanmış olan Esad rejiminin yalnızca 12 gün süren bir saldırıyla yıkılacağı kimsenin aklına gelmezdi. Rejim, hayal bile edilemeyecek bir hızla çöktü ve Esad ailesinin Suriye üzerindeki yarım yüzyıllık hâkimiyetine son verdi.
Kasım ayı sonunda patlak veren “Suriye Savaşı 2.0″ın gelişimine baktığımızda, Esad rejiminin yalnızca muhalifler tarafından değil, aynı zamanda İsrail ve Türkiye tarafından mağlup edildiği, Rusya ve İran gibi uzun süre destek veren ülkeler tarafından terk edildiği görülebilir. Ancak nihayetinde Esad rejimi kendi yetersizliği yüzünden yenildi. Özetle, karmaşık ve çok yönlü faktörler Esad rejiminin tarihi bir çöküşe sürüklenmesine neden oldu.
27 Kasım’da, İdlib eyaletinde üslenen muhalif gruplar ani bir saldırı başlattı. Sadece iki gün içinde hükümet güçlerinin savunma hatlarını kırdılar, Halep vilayetine girdiler ve vilayet başkenti Halep’i ele geçirdiler. Sekiz yıl boyunca Şam’ın kontrolünde olan bu kuzeydeki büyük şehir tekrar el değiştirdi. Bir hafta sonra, isyancılar saldırılarını güneye doğru genişletti, birbiri ardına Hama ve Humus’u kolaylıkla ele geçirerek sonunda başkent Şam’ı da aldılar.
Suriye ordusu, 12 gün içinde rejimi savunmaya yönelik hiçbir büyük çaplı veya organize direniş sergileyemedi. Rusya ve İran, oldukça zayıf olan isyancı ittifakını püskürtmek için kayda değer hiçbir destek sağlamadı. Lübnan Hizbullahı, Şam’ın düşmek üzere olduğu sırada sadece 2.000 silahlı kişiyi destek için gönderdi ancak bu güçler kısa sürede geri çekilmek zorunda kaldı. Irak Halk Seferberlik Güçleri ise yardım etmeyeceklerini açıkça belirtti. Kısacası, “Suriye Savaşı 1.0” sırasında Esad rejimini savunmak için her tarafın seferber olduğu durum tamamen ortadan kalkmıştı. “Direniş Ekseni” veya “Şii Hilali,” Doğu Akdeniz’in batı kanadında tamamen çökmüş ve Rusya ile İran, bu bölgedeki stratejik varlıklarını kaybetmişti.
Ülke ve rejimin bir kez daha kaderinin dönüm noktasında olduğu bu süreçte, Halep’ten Hama’ya, Hama’dan Humus’a, oradan da Şam’a kadar, Suriye ordusunun hayatî bir direnişi veya etkili bir savunması görülmedi. Halkın silahlanarak isyancıların ilerleyişini durdurduğu da gözlenmedi. Aksine, askeri moralin dağılması ve halkın desteğini tamamen kaybetmesi, rejimin kendi iç dinamikleriyle çöktüğünü gösterdi. Bu durum, dört yıl önceki rejim savunma savaşlarından tamamen farklı bir manzara sergiliyordu. Üstelik karşılarındaki düşmanlar ne aşılmaz bir güce sahipti ne de uluslararası meşruiyet kazanmıştı.
Muhalif güçlerin çekirdeğini oluşturan koalisyonda, Türkiye destekli “Suriye Milli Ordusu,” Suriye’nin kuzeybatısındaki Afrin’de üslenmiş ve operasyonlara katılmıştı. Koalisyonun ana gücü ise Heyet Tahrir eş-Şam (HTŞ) idi. Bu örgüt, El Kaide’nin Suriye kolu olan ve daha sonra bağımsız bir oluşuma dönüşen “El Nusra Cephesi”nden doğmuştu. Örgütün terör geçmişi ve mevcut faaliyetleri nedeniyle, Birleşmiş Milletler, ABD ve Türkiye tarafından terör örgütü olarak tanımlanmıştı. Diğer yandan “Suriye Milli Ordusu,” Türkiye tarafından desteklenen bir vekil güçtü. Bu güç, Afrin bölgesindeki Kürt ayrılıkçı grupları bastırmayı, bu grupların Suriye’nin kuzeydoğusundaki Kürt kuvvetleriyle birleşmesini önlemeyi ve Türkiye’nin kuzey Suriye’de oluşturduğu “güvenli bölge”yi sağlamlaştırmayı amaçlıyordu. Ayrıca Türkiye sınırını geçen Kürt ağlarını keserek Türkiye’deki Kürt isyanlarını ve ayrılık hareketlerini bastırıyordu.
Suriye hükümet güçlerinin, kuzeybatıdan gelen isyancılar karşısında bu kadar kolay bir şekilde çökmesi şaşırtıcıydı. Ancak bölgenin jeopolitik dengelerini dikkatlice incelediğimizde, bu olayın kaçınılmaz olduğu anlaşılabilir.
İlk olarak, çeşitli muhalif gruplar, uzun bir süre sessiz kalarak kendilerini toparladı ve savaş yeteneklerini önemli ölçüde geliştirdi. Rusya ve Türkiye’nin arabuluculuğuyla Mart 2020’de sağlanan ateşkesten sonra, Suriye’nin kuzeybatısında üslenmiş olan muhalifler dört yıl boyunca pusuya yattı ve tekrar ayağa kalkmak için doğru anı bekledi. Hükümet güçlerinin zayıfladığını veya savunma hatlarının gevşediğini fark eder etmez, ateşkesi bozarak kendi kontrol alanlarını genişletmeleri, savaş yoluyla kaynak elde etmeleri ve güçlerini artırmaları kaçınılmazdı.
İkincisi, dört yıl süren ateşkes, Suriye hükümetinin kuzeybatıdan gelebilecek tehditlere olan stratejik önemini göz ardı etmesine neden oldu. Özellikle Halep gibi en büyük şehir ve stratejik giriş kapısının yeterince savunulmadığı anlaşıldı. Suriye rejimini destekleyen Rusya’nın bölgedeki askeri varlığı ve İranlı danışmanlar, isyancıların toparlanıp karşı saldırıya hazırlandığına dair istihbarat toplamada, tehdit değerlendirmelerinde ve savaş hazırlıklarında ciddi stratejik hatalar yaptı. Çatışmalar başladıktan sonra, Rusya, Suriye’deki askeri komutanı Sergei Kisel’i görevden alarak yerine Alexander Chaiko’yu atadı. Bu, yapılan hatalardan dolayı bir hesap verme hamlesiydi.
Üçüncüsü, bir yılı aşkın süredir devam eden “Altıncı Ortadoğu Savaşı,” bölgedeki karmaşık jeopolitik ilişkileri daha da karmaşıklaştırdı. Özellikle İsrail, “İkinci Lübnan Savaşı” sırasında Hizbullah’ı ağır bir şekilde zayıflatmış ve Suriye’deki İran askeri varlığını daha da azaltmıştı. Bu durum, isyancı grupların kuzeybatıdan yeniden güçlenip ilerlemesi için uygun bir fırsat yarattı. Rus Gazeta’ya göre, Halep’in savunması esasen Suriye Cumhuriyet Muhafızları’nın 32. Tugayı, yerel milisler ve İran Devrim Muhafızları tarafından sağlanıyordu. Ancak bu güçlerin önemli bir kısmı, Suriye çöllerindeki “İslam Devleti”nin yeniden aktifleşen hücrelerini bastırmak için bölgeden çekilmişti. Bu durum, kuzeybatı savunmasını tamamen zayıflatmıştı. Ayrıca İsrail’in Halep’in banliyölerine yönelik sık sık düzenlediği hava saldırıları, kalan savunma güçlerini darmadağın etmiş ve savunma hatlarını daha da kırılgan hale getirmişti.
Dördüncüsü, İsrail, Lübnan ile ateşkes yapmadan hemen önce, Suriye-Lübnan sınırındaki önemli kara geçişlerini bombalayarak, Hizbullah’ın Suriye üzerinden İran ile kara bağlantılarını kesti. Bu durum, “Şii Hilali” ve “Direniş Ekseni”nin batı kanadını yok etmekle kalmadı, aynı zamanda Suriye isyancı gruplarını cesaretlendirerek zayıflıkları fırsata çevirmelerine olanak sağladı.
Beşincisi, daha geniş bir stratejik bağlamda, Ukrayna’daki savaşın uzaması ve Rusya ile NATO arasındaki gerilimin savaşın eşiğine gelmesi, Moskova’nın Suriye gibi nispeten daha az önemli bir alanda dikkatini dağıttı. Aynı şekilde, İran da bir yılı aşkın süredir İsrail’le karşı karşıya gelmiş ve “direniş ekseni”ni sürdürmek için “yedi cephede” mücadele etmekteydi. Bu nedenle Suriye’ye odaklanmakta ve isyancı grupların yeniden harekete geçme riskini öngörmekte başarısız oldu.
Altıncı olarak, “Astana Süreci” ülkeleri (Rusya, İran ve Türkiye) yaptıkları müzakereler sonucunda Esad rejimini terk ederek “Esad sonrası Suriye” için bir çıkar değişimi yapma kararı aldılar. Bu çatışma patlak verdikten sonra, Rusya ve İran, Esad rejiminin yeniden çöküşün eşiğine gelmesine rağmen yardım eli uzatmadılar. Bunun yerine eski müttefiklerini terk ederek, Türkiye ile “Astana Süreci”ni yeniden canlandırdılar ve Esad rejiminin tabutuna son çiviyi çaktılar.
Düşmanlıkların yeniden başlamasının ardından, Suriye, Rusya ve İran, isyancıların karşı saldırısını İsrail ve ABD’nin organize ettiği suçlamasında bulundular. Suriye iç savaşına derinden müdahil olan Türkiye, birkaç gün sessiz kaldıktan sonra Esad rejiminin devrilmesini desteklediğini resmen açıkladı. Aslında, “Suriye Savaşı 2.0″ın hızlı ilerleyişi ve isyancıları destekleyen farklı aktörlerin rolleri, karmaşık bir çıkarlar ve hesaplamalar ağına işaret ediyor.
Birincisi, ABD isyancıların arkasındaki kışkırtıcı veya itici güç değildi. Çatışmanın başından itibaren ABD, saldırılarla hiçbir ilgisinin olmadığını vurguladı ve kamuoyu önünde Türkiye’ye baskı yaptı. İsrail’in Jerusalem Post gazetesine göre, ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken, Türkiye Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ı arayarak, “Suriye Milli Ordusu”nun saldırılarını sınırlamasını ve Suriye’deki istikrarı sağlamasını istedi. ABD, Rusya’ya yakın duran ve İran’la “Direniş Ekseni”nin bir parçası olan Esad rejiminden hoşlanmasa da, Suriye’nin yeni bir kaosa sürüklenmesini istemiyor. Böyle bir durum, radikal ve terörist güçlerin yeniden büyümesine olanak tanıyabilir ve ABD’yi Ortadoğu’da başka bir terörle mücadele savaşına zorlayabilir. 2 Aralık’ta AFP, ABD Dışişleri Bakanlığı sözcüsünün, ABD’nin hiçbir koşulda HTŞ gibi bir terör örgütünü desteklemeyeceğini söylediğini aktardı. Reuters, ABD’nin Suriye’deki durumu istikrara kavuşturmak için taraflara çağrıda bulunduğunu ve aynı zamanda Suriye ile İran arasındaki ilişkileri zayıflatmak amacıyla Suriye’ye uygulanan yaptırımları kaldırmayı düşündüğünü bildirdi.
İkincisi, Türkiye, isyancıların büyük çaplı saldırılarında ana itici güçlerden biriydi. Türkiye’nin desteği veya sessiz onayı olmadan, “Suriye Milli Ordusu”nun “Suriye’nin Kurtuluşu” koalisyonu gibi güçlerle koordinasyon sağlaması mümkün olmazdı. Türkiye uzun zamandır, Suriye hükümetinin muhalefetle diyalog kurması ve kapsayıcı bir hükümet oluşturması gerektiğini savunuyor ve aynı zamanda Şam ile ilişkilerin normalleşmesi için diyalog çağrısında bulunuyordu. Ancak Suriye hükümeti, kuzeybatıdaki silahlı grupların tamamını terör örgütü olarak sınıflandırıyor ve Türkiye’nin Suriye’nin kuzey topraklarını işgal etmeye devam ettiği gerekçesiyle diyalogu reddediyordu. Analistler, Türkiye’nin bu yeni çatışma dalgasını, Şam hükümetine boyun eğdirme veya hatta devirmeye yönelik bir fırsat olarak gördüğünü ve böylece Esad sonrası dönemde daha fazla söz sahibi olmak ve yeni Ortadoğu jeopolitik haritasını şekillendirmek istediğini belirtiyor.
Üçüncüsü, İsrail, “Direniş Ekseni”ni zayıflatmada ve çatışmaları tırmandırmada önemli bir rol oynadı. “Suriye Savaşı 1.0” sırasında, aşırılıkçı ve terörist örgütler, Suriye ve İsrail arasındaki düşmanlığı ve Suriye ordusunun İsrail ateşkes hattı yakınında ağır silah kullanmama eğilimini kendi lehlerine kullanmışlardı. Analistler, bu çatışmada isyancıların ağır silahlar, insansız hava araçları ve gelişmiş elektronik harp tekniklerini kullanmasının İsrail’in istihbarat teşkilatlarının müdahalesini gösterdiğini düşünüyor. Her iki tarafın da ortak bir düşmanı vardı: Suriye hükümeti ve onun müttefiki olan “Direniş Cephesi.” İsrail, saldırılarla resmi bir ilgisinin olduğunu reddetse de, iki taraf arasındaki örtük bir anlayış açıkça görülüyor. Suriye’deki çatışmaların yeniden başlaması, İsrail’in “Direniş Ekseni”nin dikkatini ve kaynaklarını başka yönlere dağıtmasına olanak tanıyarak İsrail’e kuzeydoğu ve İran’dan gelen baskıları azaltma imkânı tanıdı. 8 Aralık’ta İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu, Esad rejiminin çöküşünü “İsrail’in İran ve Hizbullah’a karşı yürüttüğü operasyonların doğrudan bir sonucu” olarak nitelendirdi ve “Bu durum, tüm Ortadoğu’da bir zincirleme reaksiyon başlattı” dedi.
Dördüncüsü, Ukrayna da bu çatışmaya müdahil olmakla suçlandı. 3 Aralık’ta Rusya’nın Birleşmiş Milletler Daimi Temsilcisi, Ukrayna istihbarat teşkilatlarını Suriye isyancılarına silah sağlamak, eğitim vermek ve Suriye’deki Rus hedeflerine yönelik operasyonlar düzenlemekle suçladı. 4 Aralık’ta Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Maria Zaharova, Ukrayna hükümetinin doğrudan Suriye isyancılarının saldırısına müdahil olduğunu öne sürdü. Ukrayna bu suçlamalara karşı sessiz kaldı ve üçüncü taraflarca Ukrayna istihbaratının bu çatışmaya müdahil olduğuna dair hiçbir kanıt sunulmadı. Ancak teorik olarak, Rusya’yı Ortadoğu’da ikinci bir cephe açmaya zorlamak, Ukrayna’nın doğudaki askeri baskısını hafifletebilirdi.
“Şii Hilali” ve “Direniş Ekseni”nin kilit bir devleti olan Suriye’deki çatışmanın evrimi, büyük sonuçlar doğurabilir. Daha önce Şam hükümetine yardım için asker gönderen Hizbullah ve Irak Halk Seferberlik Güçleri, bu kez sınır ötesine asker göndermeyeceklerini açıkladılar. İran, Suriye hükümetinin talep etmesi halinde asker göndermeye hazır olduğunu defalarca ifade etse de, somut bir adım atılmadı. Rusya da Suriye hükümetine desteğini sürdüreceğini açıkladı. Ancak, mevcut güçlerini ve ekipmanını isyancı saldırılarını püskürtmek için kullanmak dışında, Doğu Akdeniz’de füze tatbikatları düzenleyerek caydırıcılık sağlamak dışında, Rusya’nın “Suriye Savaşı 1.0” sırasında olduğu gibi büyük çaplı bir askeri müdahale yapacak ne isteği ne de kapasitesi kaldı.
Esad rejiminin çöküşü, Suriye halkı için bir zafer değil, daha çok hükümetin beceriksizliğinin ve dış müdahalenin birleşik bir sonucudur. Şam’da rejim değişikliği, Suriye’de uzun vadeli barış ve istikrarın başlangıcı anlamına gelmeyebilir; aksine, yeni bir güç mücadelesinin başlangıcı olabilir. Suriye’nin batısı, merkezi ve güneyi artık HTŞ ve “Suriye Milli Ordusu”nun kontrolü altında; kuzeyi Türkiye’nin “güvenli bölgesi” tarafından yönetiliyor; doğu ve kuzeydoğu ABD destekli Kürt güçlerinin elinde; güneybatıdaki Golan Tepeleri ise uzun süredir İsrail işgali altında. Geçen hafta boyunca İsrail, Suriye tarafındaki birkaç stratejik noktayı ele geçirerek savunma çevresini daha da genişletti… Bu “parçalanmış” Suriye, dış müdahalelere karşı savunmasız kalmaya ve daha belirsiz bir gelecekle yüzleşmeye devam edecek.
Prof. Ma, Zhejiang Uluslararası Çalışmalar Üniversitesi (Hangzhou) Akdeniz Çalışmaları Enstitüsü (ISMR ) Dekanıdır. Uluslararası politika, özellikle de İslam ve Orta Doğu siyaseti üzerine yoğunlaşmaktadır. Uzun yıllar Kuveyt, Filistin ve Irak’ta kıdemli Xinhua muhabiri olarak çalışmıştır.
Ortadoğu’daki aktörlerin rasyonel pozisyonları: Hizbullah, İran, Rusya ve milli birliğini tamamen kaybeden Suriye halkı.
Yedi yılda küllerinden doğduktan sonra yedi günde yok olan bir devlet. Bağımsız devletlerin varlığını gizlemek için adına federasyon denilmiş bir tür quasi-devlet.
Her halükârda bunlar gene de teorik tartışmalar sayılabilir. Ancak gelinen noktada tek bir şey, hiçbir analize gerek bırakmayacak kadar aşikârdır: Filistin İhvan’ı Hamas’ın 7 Ekim saldırısı, Gazze’de önüne koyduğu siyasi ve askeri hedeflerin hiçbirisini gerçekleştiremediği gibi bu saldırıyla tetiklediği olaylar serisi (Ceyda Karan’ın deyişiyle) ilk jeopolitik sonucunu Suriye’de doğurmuş, hatta daha da ileri giderek ilk stratejik yenilgiye Suriye’de yol açmıştır. Suriye devletinin bütünüyle dağılmasıyla birlikte stratejik yenilginin tersine çevrilmesinin mümkün olmadığı ortaya çıktı; artık durdurulması da mümkün değildir.
Bugünden bakınca Filistin İhvan’ı Hamas’ın arkasında hizalanarak saldırıyı kayıtsız şartsız meşru kabul edenlerin söyledikleri bütün anlamını kaybetmiş ve sadece siyasi yanılgıların ne tür felaketlere yol açabileceğinin yeni, trajik bir örneği haline gelmiştir.
Böylece, Filistin İhvan’ı Hamas’ın 7 Ekim saldırısının tetiklediği olaylar serisi şu sonuçlara yol açmıştır:
1) Gazze’de mutlak yenilgi.
Saldırı, Gazze’de koyduğu hedeflerin hiçbirine ulaşamamıştır.
Halkların belleği zayıftır, fırtınalar içinde geçen süreçlerde yaşama kaygısı öne çıktıkça bellek daha da zayıflar. Ama bu hedefleri hatırlamalıyız: a) Rehineler yoluyla Filistinli tutsakların kurtarılması. Bu, Filistinli güçlerin rehine siyasetinin temelidir. b) “Mescid-i Aksa oldubuttilerine son vermek”. c) “Gazze ablukasını hafifletmek”. Bu son ikisi, Yahya Sinvar’ın 7 Ekim’in ardından deklare ettiği hedeflerdir. Bunların ilki zaten pratik bir sonuç doğuramazdı, esasen propagandif bir amaçtı; ancak gerçek askeri amaç, ikincisiydi. Peki sonuç nedir? Gazze’nin taş üstünde taş bırakılmamacasına tamamen yıkımı. Kuzeyinin insansızlaştırılması. Büyük bir çoğunluğu sivil, 40 binin üzerinde ölü.
Bu sürecin sonu herhangi bir savaşın “pozitif” sonucuna yol açacaktır: düşmanın (Gazze halkının) tam bir imhası, bölgenin tamamen insansızlaştırılması veya Gazze’deki silahlı güçlerin tamamen yok edilmesi. Bu artık büyük ölçüde tamamlanmış bir süreçtir ve kalanı da mart ayında hiç değilse bazı ülkelerin prensip anlaşmasına vardığı ortaya çıkan, Filistinli mültecilerin ülkelere göre paylaşım planına göre “temizlenecektir”.
2) Hizbullah’ın istemediği, hazır olmadığı ve kendi yenilgisine de yol açabileceğini bildiği bir savaşa çekilmesi.
Filistin direnişini bütün enerjisini vererek destekleyen ve bu bağlamda Hamas’ın (çok sevdiği için değil; sadece Filistin halkının iradesinin tek temsilcisi haline gelmiş olduğu kabulüyle, yani fiili durumdan yola çıkarak) destekçisi bir dostum, Suriye silahlı kuvvetlerinin tamamen dezorganize olduğunun artık kör gözüm parmağına ortaya çıktığı gün yaptığımız bir konuşmada, Hizbullah önderi Hasan Nasrallah’ın üstelik de Hizbullah’ın zaferiyle biten 2006 savaşından sonra yaptığı bir konuşmayı hatırlattı; Nasrallah o zaman şöyle demişti: “Sonuçlarını öngörmüş olsaydık bu işe girişmeden önce iki defa daha düşünürdük.”
Nasrallah Ortadoğu’nun yakın tarihinin gördüğü göreceği en nitelikli önderdi, ne yazık ki bu toprakların yakın zamanda Nasrallah gibi bir başka önder daha bulması çok güç görünüyor. Hizbullah liderinin 3 Kasım 2023’te yaptığı konuşma, ondan İsrail’e karşı savaş ilanı bekleyenlerde hayal kırıklığı yaratmıştı; Nasrallah bu konuşmada rakamlar vererek İsrail’le zaten sürekli bir çatışma halinde olduklarını vurgulamış, ancak doğrudan savaş ifadesini kullanmaktan kaçınmıştı. Dahası, ölümünden sadece iki hafta önce, çatışmanın geleceğinin Hizbullah kuvvetleri ve Lübnan halkı için yaratacağı tehlikelerin tamamen farkında olarak, faşist Netanyahu hükümetiyle Hizbullah kuvvetlerini sınır hattından uzaklaştırma karşılığında Gazze’ye saldırıların durdurulması anlaşmasını yapmaya hazır olduğunu da biliyoruz.
Başka deyişle Nasrallah, olanca temkinliliğine rağmen; Filistin, kendi kuvetleri ve Lübnan halkı karşısındaki sorumluluklarını dengeleyerek çatışmaya girmekten kaçındığı halde neticede bunu yapmak zorunda bırakıldı ve bu kendi ölümüne yol açtı.
Buna bir de pager patlamalarıyla iki bine yakın savaşçısının parmaklarını veya ellerini kaybetmesi, yani savaş yetilerini kaybetmesi eklenmelidir.
3) İran’ın çatışmaya çekilmesi.
İran’ın bu çatışmanın dışında kalamayacağı zaten belliydi, zira “direniş ekseni” denen şeyin ideolojik merkezini Filistin meselesi teşkil ediyordu. Dolayısıyla bu mesele İran’ın dış siyasetinin de omurgasıydı. Ancak İran’ın tutumu, askeri bir desteğin çok ötesine geçti ve kayıtsız şartsız ideolojik-siyasi angajman haline geldi. Başka deyişle İran, otuz senedir oluşturmaya çalıştığı ve etkili bir güç haline getirmeyi de başardığı eksenin geleceğini bütünüyle 7 Ekim sonrası ortaya çıkan tabloya bağladı.
Bu, bugünkü bozgunu yaratan bir dizi stratejik hatanın en önemlilerinden biridir; nedeni, İran’ın, Hamas’ı bu eksen içinde kendi amaçları için kullanabileceği, ortak çabaları koordinasyonun çok ötesine geçen bir kaldıraç olarak kullanma hedefidir. İttifaklarınız ancak taraflarının güçleri oranında önem taşır; yıkımın eşiğindeki bir gücü ittifak siyasetinizin temeline oturtursanız bu siyaset kaçınılmaz olarak çöker. Böylece İran’ın İsrail içlerine yaptığı ve askeri açıdan kesinlikle sonuç alıcı olan iki dalga füze saldırısı da siyasi tabloyu değiştiremedi ve zaten değiştiremezdi de; bu sayede faşist Netanyahu yönetimi siyasi inisiyatifini yakın zamanda kaybetmemecesine tahkim etti.
4) İsrail toplumunun Filistinlilerle birlikte yaşamaya açık kesiminin marjinalize edilmesi.
Elbette, İsrail toplumuyla bir arada yaşamanın ilanihaye mümkün olmadığını, çünkü bu toplumun bütünüyle hırsız, bütünüyle çapulcu, bütünüyle militarize edildiği düşüncelerinin yaygın olduğunu biliyorum. Oysa ne İsrail toplumu mutlak kötülüktür, ne Filistin toplumu mutlak iyiliktir. Temel ilke: mutlak diye bir şey yoktur.
Yukarıda yazdığım gibi, solda da yaygın bu düşünceler, o yüzden hepsi de kendi dönemine bugünkünden daha uygun olsa bile aslında o zamandan yanlışlanmış olan 1924 model Sultan-Galiyev veya 1950 model Çu Enlay tezlerini yeni baştan ısıtıyorlar ve dahası, bunun da farkında değiller ve yeni bir şey keşfettiklerini sanıyorlar. Bunlar doğru değildir. Bir toplumun olduğu her yerde sınıflar vardır, sınıfların olduğu her yerde mücadeleler vardır, mücadelenin olduğu her yerde ittifak olanakları vardır. Toplumlara toptancı yaklaşılamaz.
Ama toptancı yaklaşıldı: 7 Ekim saldırısının yapıldığı bölgelerin İsrail’in geleneksel olarak “solcu” (bu kavramı şartlı kullanıyorum) bölgeleri olması, saldırının yıkıcı etkisini pekiştirdi. Yakın zamanlı kamuoyu araştırmaları genç nüfusun Netanyahu’nun arkasında durduğunu, yani faşist yönetimin toplumun sadece hep olduğu gibi dinci-gerici kesimlerini değil en dinamik kesimlerini de konsolide etmeyi başardığını gösteriyor. Bu, Filistin halkı lehine bir umut varsa bile onu karartan faktörlerden biridir.
5) Hizbullah’ın siyasi yenilgisi.
İsrail’in Lübnan’ın güneyinde giriştiği işgal hareketinin başarısızlığı genellikle Hizbullah’ın zaferi olarak sunuluyor. Bu yanlıştır. Birincisi, gerçekte uygulanmayan, ancak tarafların kâğıt üstünde uygulanabilirmiş gibi yaptığı anlaşma zaten Netanyahu yönetiyle Nasrallah arasında varılmış, ne var ki Tel Aviv’de iktidar kavgalarıyla paçavraya çevilmiş olan anlaşmaydı. Oysa o kabulün arkasından paçavraya çevirenler hiçbir bedel ödemedikleri gibi Lübnan’ın güneyinin altyapısı yerle bir edildi, Nasrallah öldürüldü ve Hizbullah kuzeye çekilmek zorunda bırakıldı. Bu şartlarda Hizbullah için zafer şöyle dursun pat durumundan bile söz edilemez. Nasrallah önderliğinde 2006 savaşının muzaffer gücü, milli birliği daha 1984’te parçalanmış olan Lübnan’ı az çok bir millet olarak tutan Hizbullah, tam da bu nedenlerle, herhangi bir silahlı çatışmada pat durumunu kabul etse bile bu onun için siyasi yenilgi sayılırdı; oysa şimdi sözümona Amerikan garantörlüğünde, yani hiç şüphesiz Amerikan yönetimi İsrail’in ihlallerine göz yumsun ve imkân sağlasın diye yapılmış bir anlaşma, düpedüz yenilgidir.
Öte yandan, İsrail’in askeri bir zafer kazanamadığı da doğrudur — ama siyasi zafer veya hiç değilse siyasi inisiyatifini pekiştiren bir kazanım elde ettiği yerde askeri zafere kimin, neden ihtiyacı olsun?
6) Suriye’ye saldırıda sahadaki geleneksel (ve yegâne) müttefiklerinin (İran ve Hizbullah’ın) müdahale gücünü kaybetmesi.
28 Kasım’da birleşik tekfirci saldırısıyla başlayan süreç Suriye ordusunun yozlaşmasını ve derin demoralizasyonu göz önüne serdi. Bu süreçte irili ufaklı yerleşim yerlerinin arka arkaya, neredeyse hiç çatışmasız teslim edilmesi devlet yapısının halihazırda ortadan kalktığını gösteriyordu. Ne var ki unutmamak gerek: Sezar yaptırımlarıyla Suriye halkının umutsuzluğa mahkûm edilmesi ve savaş yorgunluğu herhangi bir güçlü saldırı karşısında direnme gücünü zaten neredeyse sıfırlamıştı; sahada (karada) destek askeri güçler de olmayınca tablo gerçek bir bozguna dönüştü.
29 Kasım günü, Filistin direnişini kayıtsız şartsız destekleyen bir dostumla konuşmamda, herhalde herkesin hemfikir olacağı ama o sırada pek az insanın üzerinde düşündüğü şu ifadeleri kullanmıştım: a) (Yukarıda saydığım nedenlerle) Hizbullah’ın destek vermesi mümkün değildir. b) Bunu gerçekten isteyip istememeleri bir tarafa, İranlı milislerin destek vermesi pek mümkün değildir, zira geçiş yerleri Irak güçlerinin kontrolündedir ve bunların izin vermesi beklenemez. c) İran ordusunun destek vermesi mümkün değildir, çünkü (yeni yönetimin bütünüyle pragmatist ve ilkesiz yaklaşımından başka) tehdidin ucu doğrudan İran’a dokunduğunda eksen anlamını yitirir. d) Rusya’nın destek vermesi mümkün değildir, çünkü (i) sunabileceği temel destek hava kuvvetleridir ve bunlar sahadaki istihbaratı Suriye ordusundan alıyor, dolayısıyla ordunun dağıldığı yerde bu destek de anlamını kaybetmiş demektir; ve (ii) sahada Suriye ordusunun direniş odakları bulunmadığında (Prigojin’in darbe girişiminden sonra zaten büyük ölçüde tasfiye etmek zorunda kaldığı) Vagner tipi oluşumların çatışma bölgesine gönderilmesi de anlamsızdır; fiilen dağılmış bir çark taşıma suyla çevrilemez.
7) Yok olan bir devlet, bağımsız devletlerin varlığını gizlemek için adına federasyon denilmiş bir tür quasi-konfederasyon.
Yedi yılda küllerinden yeniden doğmayı başarmış bir devletin bir haftada yok olduğuna tanık olduk. Bunun ilk siyasi sonucu, öyle görünüyor ki, bir dizi bağımsız devletin ortaya çıkması olacaktır, ancak şimdilik hepsi bir tür quasi-federasyon çatısı altına toplanacaktır. Ne var ki bu quasi-devlet sürdürülebilir değildir, devleti yıkan güçlerin ganimetten azami pay alma mücadelesinden başka tarafların ideolojik formasyonları da yıkıcı etkide bulunmaya devam edecektir. Bu quasi-devlette ilk aşamada güneyde Durzilerin İsrail’e iltihakı hiç şaşırtıcı olmaz, böylece İsrail, 1967’den beri uluslararası hukukla yaşanan bütün sorunlara kalıcı bir çözüm bulmuş olacaktır.
Bizim açımızdansa son on güne sığan bütün bu gelişmelerin yeni “açılımla” (veya adına her ne deniyorsa) ilişkili olduğu açık görünüyor; bundan başka fatihin etrafında yeni bir konsolidasyon, derin ekonomik krize karşı yıkılmış topraklarda yeni yatırım imkanları ve paralize olmuş bir muhalefet karşısında yeni bir “milli mutabakat” vaat ediyor her şey.
Suriye’deki gelişmeleri anlamak için 7 Ekim’e, sonun başlangıcına dönmek gerekiyor. Ortadoğu, sınıf mücadeleleri ve ‘mukaddes adalet’ fikri üzerinde yeniden düşünme zamanı.
Geçen yıl tam bu günlerde, yani Hamas ve müttefiklerinin 7 Ekim saldırısının hemen ardından, “Filistin’in geleceği” başlığıyla dört bölümlük yazı dizim Harici’de yayınlandı. Yazdıklarım, çok sevdiğim, görüşlerinden her zaman çok yararlandığım pek az dostlarımdan (ve hep dostum olarak kalacaklar) birkaçının, küskünlük değilse bile kırgınlığına yol açtı.
Yazı dizisinde, bütünüyle klasik savaş felsefesine dayanarak şu soruları sordum ve cevaplar bulmaya çalıştım: 1) 7 Ekim saldırısının siyasi hedefi nedir? 2) Saldırının arkasından Hamas (Filistin) cephesi hasmını objektif analiz edebilmiş midir? 3) Filistin içindeki siyasi mücadele 7 Ekim’de ne rol oynamıştır? 4) Bu savaşın siyasi stratejisi nedir?
Yahya Sinvar’ın “Gazze ablukasını kaldırmak” diye formüle ettiği siyasi hedefin tamamen yanlış olduğu daha ikinci bölümün yayınlandığı 29 Kasım günü olanca açık seçikliğiyle ortaya çıkmıştı. Hasmını objektif analiz etmeye gelince, Hamas’tan bunu yapması zaten beklenemezdi; zira Hamasçılık (o gün yazdığım ifadeyi kullanıyorum) bir “dipsiz pragmatizm, omurgasızlık, yani ihvancılık” demekti. Kaldı ki, daha sonra çokça tekrarlandığı gibi Hamas askeri liderliği gerçekten de kendi siyasi liderliğine rağmen bu saldırıyı örgütlemiş idiyse: “Bu iddia bütün savaşların temel niteliğine aykırıdır; savaş, siyasetin başka araçlarla (şiddet araçlarıyla) devamıdır. Siyasi yönetimi olmayan bir savaş olamaz; dahası, siyasi yönetimi reddeden bir savaş yenilgiye mahkûmdur.”
Aynı yerde Çin’de savaş ağalığı dönemini (1920’ler ve 1930’lar) hatırlattım; bu dönemde Mao’nun son derece önemli bir yazısında başlıca nedenler arasında paralı asker zihniyeti de sayılır.
Bunun üzerinde bugün durmak gerek. Gazze birçok açıdan 1920’lerin savaş ağalığı döneminin son derece kompakt bir modelini andırır. Bu halkın ne sanayisi ne tarımı var; ne işçi sınıfı ne üretken burjuvazisi var. Gazze sosyal yapısı sayısız sıralı felaketlerin ardından yozlaşmış bir feodalizmden farksız kılınmıştır. Halk yaşamak için dış yardımlara muhtaçtır, öyle olunca bütün iktidar ilişkileri yardımların yeniden dağıtılması üzerine kuruludur. İktidar ilişkilerini bu yardımların kime ne kadar dağıtılacağı tayin eder. Bu bir çeşit senyör-serf bağını doğurur: kendi egemenlik alanları içinde senyör gücü oranında merkezi yağmadan (dış yardımlar) pay alır, buna karşılık kralın (Hamas) asker (savaşçı) ihtiyacını karşılar. Bunun senyöre dışarıdan bir görev olarak yüklenmiş olması gerekmez, feodal düzen başka türlü işleyemeyeceği için böyle işler. Yani senyör görevini zoraki yerine getiriyor değildir, sosyal ilişkileri üreten toplum böyle olduğu için böyle davranır.
“Konjonktür”, “uluslararası toplum”, “hukuk” gibi boş, anlamsız ve kullanmaktan nefret ettiğim kategorilerden geçtim. Karşısında hiçbir ciddi güç olmasa bile bu sosyal şartlara dayanan bir siyasi mücadelenin başarı şansı yoktur. Bu sosyal şartlar değiştirilmeden siyasi mücadele kazanılamaz.
Marksist olmayan, dünyaya sadece mukaddes bir adalet penceresinden bakan inananların tutumu anlaşılabilir; onlar için Filistin meselesi sadece mağdur ve mazlum bir halkın topraklarından edilmesi meselesidir, dolayısıyla meselenin çözümü ancak bu mukaddes adaletin sağlanmasıyla mümkündür.
Oysa hiç değilse bu dünyada mukaddes adalet diye bir şey yoktur. Dünya tarihi adaletsizlikler tarihidir, çünkü uygarlık tarihi baştan sona sınıf mücadeleleri tarihidir.
“Her şey sınıfsaldır” budalalığı bu şartlarda ortaya çıkıyor. Kuşkusuz, her şey son tahlilde sınıfsaldır — feodalizm siyasi olarak ekonominin doğrudan belirleyiciliğinden uzaktır, ama son tahlilde üretim ilişkileriyle üretici güçler arasındaki çatışma belirleyicidir; bütün otokratik yönetimlerde sınıf ilişkileri son tahlilde tayin edici rol oynar ama oraya gelene kadar otokratın iradesi olayların akışına yön verir; ekonomik ilişkilerin doğrudan tayin edici olduğu normal bir kapitalist toplumda bile siyaset alanının geniş bir özerkliği vardır. Eğer öyle olmasaydı devlet diye, siyasi partiler diye bir şey olmazdı. Bu yüzden, her şeyin son tahlilde sınıfsal olması, her şeyin sınıfsal olduğu kaba postülasıyla çelişir.
Birincisi son tahlile varana kadar bir sürü ara aşamalar vardır, dolayısıyla sınıfsallık iddiası çoğu zaman olayların akışı hakkında gerçek anlamda bir fikri olmayan ukalaca cehaleti yansıtır.
İkincisi, dünyanın başka yerlerinde, ama en çok Ortadoğu’da sınıfsallığa gelinceye kadar binlerce farklı faktör vardır: onlarca mezhep (hepsi birbirine şu veya bu ölçüde düşman), kültür (etnik kökenlerinden başka feodalizmle harmanlanmış çarpık kapitalist ilişkilerin sonucu), kanaat (geleneksel olarak yarı-anarşik bir sosyal iklim), münferit aktör, etnik grup (hepsi de geçmişte birbirini boğazlamış ve ilk fırsatta boğazlamaya hazır) — bütün bunlar “her şey sınıfsaldır” postülasının peşinde koşanların bilmediği, anlam veremediği, önemsemediği, ezberleriyle uyuşmayan şeylerdir.
Üçüncüsü, sınıfsallık sadece ezenlerle ezilenler arasındaki mücadele anlamına gelmez; bundan çok önce ve çok daha önemlisi, ezilenler örgütsüz (“kendinde sınıf”) oldukları için, onlar iradelerini ortaya koyana kadar egemen sınıfların kendi aralarındaki ilişki ve çatışmalar anlamına gelir. Siyasi gelişmelere sadece halkla (ezilenler) burjuvazi vb. (ezenler) arasındaki antagonizma olarak bakmak marksizmde olabilecek en saçma ve vulgar yaklaşımdır; oysa gerçekte gelişmelere yön veren, halkın çoğu zaman figüran rolü bile oynamadığı, sadece o taraftan bu tarafa güz yaprağı gibi savrulduğu, egemen sınıflar arasındaki bir dizi farklı siyasi mücadelelerdir.
1920’li yıllarda küresel antiemperyalist kabarış sırasında Sultan-Galiyev’in proleter milletler tanımının belli bir zemini vardı, ama gene de yanlıştı bu. Bu kavramın 1950’li ve 1960’lı yıllarda yükselen devrimci dalgayla birlikte yeni baştan popülerlik kazanmasının da zemini vardı, ama gene yanlıştı. Sola gülücük göstermeye çalışan Kürt milliyetçilerinin Kürtleri toptan proleter diye etiketlemeye kalkışması sadece gülünç değil tehlikelidir de; aynı şekilde, menfaatleri tamamen antagonistik olan sınıf ve kesimleri “aynı gemiye” doldurmak da gülünç ve tehlikelidir. Ama en yüksek perdeden, Filistin halkının neredeyse toptan proleter ve İsrail halkının neredeyse toptan burjuva ilan edildiğini gördük — ve bu devam ediyor. Vulgarlığa alıştık artık, ancak gene de, bütün bu süreçte bana en şaşırtıcı gelen, çatışan toplumların kendi içindeki sınıf mücadelelerinin ve bu mücadelenin olayların akışında oynadığı tayin edici rolün görmezden gelinmesi, mesela Filistin’in bütün halkıyla toptan emekçi, İsrail’in de toptan sömürücü ilan edilmesi oldu.
Kahramanlıklar tarihin akışında rol oynayabilir ve oynar, ama bütün kahramanlıklar değil ve her zaman olumlu anlamda değil. Siyasi hareketler kahramanlığın ahlaki yüküyle karar alamazlar, eylemlerine bu moral yük yön veremez. Yahya Sinvar’ın kahramanca öldüğüne hiç şüphe yoktur, düşmanları da kabul ederler bunu; ama sırf öyle diye bu Hamas’ı haklı kılmaz. Siyasi hareketler objektif şartları objektif değerlendirmek ve kararlarını ona göre almak zorundadırlar. Bir siyasi hareketin rakiplerinin tekil kahramanlıkları karşısında kendi iddialarını revize etmesi kadar saçma bir şey olamaz.
“Mukaddes adalete” geri dönelim. Sosyalistlerin görevi tarihteki bütün haksızlıkları ortadan kaldırmak değildir. Bu durumda haksızlığın ne zaman nerede başladığının sınırını tespit etmek de mümkün değildir. 1945’te SBKP bünyesindeki Gürcü milliyetçiliği Türkiye’den toprak talebini “Gürcü halkının antik çağların derinlerinden beri… bu bölgede yaşamış, çalışmış ve savaşmış” olmasıyla ilişkilendirmişti; dolayısıyla “hiçbir zaman vazgeçmediği ve vazgeçmeyeceği topraklarını geri almak” zorundaydı. Oysa şu dünyada tek bir devlet yoktur ki tamamen mukaddes adalet ilkelerine göre kurulmuş olsun. Tek bir toprak parçası yoktur ki sürgünler, imhalar, kolonizasyonlar yaşamamış olsun. Siyasi mücadele tarihteki bu haksızlıklara cevap arayamaz; mücadelenin amacı mevcut duruma halktan, halklardan yana çözümler bulmak olmalıdır. Filistin mücadelesi İsrail toplumu içinde müttefikler bulmadığında, onlarla ortak mücadele yürütmedikçe başarıya ulaşması mümkün değildir veya ancak, tıpkı İsrail’in zamanında başardığı gibi, (eğer dünya bugün olduğu gibi kalırsa — ve olmayacak bir şeydir bu da), 30-50 senelik bir lobi faaliyetiyle, diasporanın emperyalist sistemde oluşacak vakumlardaki faaliyetiyle ulaşabilir.
BM yetkilisi: ‘Terörist’ etiketi gözden geçirilmeli, HTŞ’yi dışlamak mümkün değil
Eski Beyaz Saray yetkilisi Doran: Suriye’de İsrail ve Türkiye’nin çıkarları örtüşüyor
Meloni, Élysée Sarayında Trump ve Musk ile bir araya geldi
Çin’den Suriye’de ‘siyasi çözüm’ çağrısı
Hakkında soruşturma açılan Güney Kore başkanı Yoon’a seyahat yasağı
Çok Okunanlar
-
GÖRÜŞ5 gün önce
Bir kere daha girdiğimiz çıkmaz yol
-
GÖRÜŞ1 gün önce
Ortadoğu ve “mukaddes adalet” fikri – 1
-
RUSYA2 hafta önce
Glazyev’den Rusya Merkez Bankası’na sert eleştiriler
-
SÖYLEŞİ2 hafta önce
Alman gazeteci Thomas Fasbender: Kralsız bir interregnum içindeyiz
-
DİPLOMASİ6 gün önce
Halep’te atılan taşın Avrupa’da vurduğu kuş
-
RUSYA2 hafta önce
Rus uzman: “Kremlin, Trump’ın dönüşünü dört gözle bekliyor”
-
GÖRÜŞ2 hafta önce
Rusya, Ukrayna’da güç gösterisi olarak hipersonik füze Oreşnik’i test etti
-
ORTADOĞU2 hafta önce
“Anlaşma şartları uygulanmasa da ateşkes devam edecek”