Bizi Takip Edin

SÖYLEŞİ

‘2024’ün en büyük jeopolitik riski Trump’

Yayınlanma

İngiliz ekonomist ve Bluebay Varlık Yönetimi Gelişen Piyasalar Kıdemli Stratejisti Timothy Ash, Harici’ye konuştu. Türkiye’nin Ortodoks politikalara geri dönmesinin iyi olduğunu savunan Ash, “Batı sermayesi Türkiye’ye geri dönecek. Türkiye’nin doğal yeri sonuçta Batı İttifakı’dır” dedi. 

Gazeteci Esra Karahindiba’nın sorularını yanıtlayan ünlü ekonomist Ash, Türk ekonomisinin geleceği ve küresel ekonomik durum hakkında değerlendirmelerde ve öngörülerde bulundu.

‘Ortodoksluğa dönüşün devam edeceğini düşünüyorum’

Ağustos ayında Mehmet Şimşek ve ekibinin uluslararası piyasalara güven vermesi için henüz erken olduğunu, Mart 2024 seçimlerine işaret ederek Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın düşük faiz-ekonomik büyüme politikalarını (‘Ağbal Faktörü’) yeniden bozabileceğini söylemiştiniz. Tam tersi oldu. 2023 yılı sona ererken Türkiye ekonomisinin geleceği hakkında neler söylemek istersiniz?

Biz iyimseriz. Kurumsal yatırımcıların Naci Ağbal’ın gönderilmesiyle çok kötü bir deneyim yaşadığını düşünüyorum, dolayısıyla bu ekibin bir süredir orada olduklarını görmeleri gerekiyor. Aslında Merkez Bankası’ndaki bazı değişiklikler beni cesaretlendirdi. Sadece Bakan Şimşek’in, Başkan Hafize Gaye Erkan’ın atanması değil, önemli görevleri çok iyi insanlarla üstlenebildiklerini gördük. Merkez Bankası Başkan Yardımcısı Cevdet Akçay’ı çok iyi tanıyoruz. Ayrıca Hatice Karahan yine çok iyi ve çok saygın bir ekonomist. Dolayısıyla Mehmet Şimşek’e çok güçlü bir yetki verilmesi bizi teşvik ediyor. Dolayısıyla, aslında yerel seçimler etrafında pek fazla politika ılımlılığı göremeyeceğimiz konusunda artık iyimserim ve makro Ortodoksluğa dönüşün devam edeceğini düşünüyorum. Gelecek yıl için iyimseriz. Türk itibarına yatırım yapıyoruz. Yani şirketlerin ve bankaların euro tahvilleri… Soru, lira varlıklarına yatırım yapıp yapmadığımızdır. Bu farklı bir konu. Önemli olan sadece ekipteki Ortodoks politikasının dayanıklılığı değil, aynı zamanda Türk devlet tahvilleri cinsinden yeterince ödeme alıp almadığınızdır. Yüzde 20 ödüyorlar. Enflasyonu dengelemek için bu yeterli mi? Kurumsal yatırımcılar şu anda bu soruyu soruyor.

‘Piyasa Mehmet Şimşek’e güveniyor’

Türk iktisatçılardan bazıları yüksek faizlerin Türkiye ekonomisini toparlamaya yetmediğini söylüyor. Katılıyor musunuz katılmıyor musunuz?

Bu aynı zamanda güvenilirlikle de alakalı. Mehmet Şimşek’in itibarı var. Piyasa ona güveniyor. Ekibi yine çok saygı görüyor. Mesele daha yüksek oranlarla ilgili. Bu aynı zamanda makro-finansal politikayla da ilgili. Şimşek, Avrupa Birliği ile yeni bir gümrük düzenlemesi olasılığından bahsetti. Bu, Türkiye’nin geleceğe dair yönelimi açısından iyi bir güven veriyor. Yani aslında işler iyi görünüyor. Belki geçen mayıs ya da haziran ayında hayal ettiğimizden çok daha iyi bir yerdeyiz. Artık 2024 yılının Türkiye için çok daha iyi bir yıl olması gerektiğini düşünüyorum.

‘Körfez artık yatırımlarının karşılığını istiyor’

Şimşek, Merkez Bankası Başkanı Erkan ve ekibinin vaatlerinden biri de Körfez yatırımlarını Türkiye’ye çekmekti. 2023 yılının sonuna yaklaşırken, Türkiye’nin Körfez’den beklenen yatırımları henüz çekemediği görülüyor. Bu durum Türkiye ile mi alakalı, yoksa küresel olarak doğrudan yabancı yatırımlarda genel bir düşüş mü var?

Küresel anlamda Körfez yatırımlarında gerçekten ilginç bir değişim görüyoruz. Eski yıllarda Suudiler, dünya çapındaki dost rejimleri desteklemek amacıyla dostlarına büyük çekler yazardı. Şimdi paralarının geri ödenmesini istiyorlar. İyi yatırımlar istiyorlar. Yani, Suudilerin Mısır’a ya da Pakistan’a verdiği kredilerle, belirli projeler istediklerini, iyi bir makro politika istediklerini ve sonuçta kendilerine geri ödeme yapılmasını istediklerini görüyorsunuz. Hayırseverlik değil bu iş. Türkiye’de iyi makro politika görmek istiyorlar. Şimşek bunu yayıyor. Türkiye’de çok sayıda ilgi çekici proje var, bence çok sayıda cazip iş fırsatı var. Dolayısıyla Körfez’den gelecek bu uzun vadeli yatırımın geleceğini düşünüyorum çünkü sonuçta Türkiye’nin yatırımcıları cezbeden pek çok olumlu yönü olduğunu düşünüyorum. Körfez parasının eninde sonunda geleceğini düşünüyorum. Evet. Yeter ki Şimşek’in uygulamaya koyduğu çok iyi politika değişikliklerine devam etmesine izin verilsin.

‘Türkiye Körfez’e kendini kanıtlamalı’

Ama elimizde bir takvim yok. Buna ne dersiniz?

Kesinlikle, önümüzdeki yıl içerisinde BAE ile 51 milyar dolarlık bir anlaşmanın yapıldığını düşünüyorum. Bu çok para. Bu paranın orta ve uzun vadede, yani 5 yıllık bir zaman diliminde yatırılacağını düşünüyorum. Gelecek yıl içinde bir miktar alacağımıza eminim. Projelerin üzerinde çalışılması zaman alır. Ayrıca Türkiye’nin o ülkelere de kendini kanıtlaması gerektiğini düşünüyorum. Belki BAE, 51 milyar dolarlık bir çek yazıp koşulsuz şartsız Türkiye’ye vermiş olsaydı, Türkiye’nin gördüğümüz politika değişikliklerine geri dönme ihtimali olabileceğine dair bir endişe olurdu. Aptal değiller. Körfez rejimlerinin yöneticileri çok mantıklı ve pratiktir. Bu onların parası, bunu kazandılar. Faydasıyla birlikte geri almak istiyorlar. Doğru yere, doğru politikalarla yatırım yaptıklarından emin olmak istiyorlar. Dolayısıyla onların dikkatli olmalarını ve parayı belki uzun bir süreye yaymalarını anlayabilirsiniz.

‘Çin için en önemli ilişki ABD ile olan ilişkisi’

Ekonomileri jeopolitik gerilimlerin belirlediği bir dönemde miyiz? Ukrayna savaşı Avrupa’nın enerji politikalarını altüst etti; ABD-Çin gerilimleri Afrika, Latin Amerika ve Asya’da kalkınma işbirliğini yeniden şekillendiriyor. Bu durumda Avrasya ile işbirliği içinde olan Batılı bir Türkiye’nin önümüzdeki yıllardaki ekonomik göstergelerini nasıl öngörüyorsunuz?

Jeopolitik bir karmaşadır. Dünyayı anlamayı zorlaştırıyor. Jeopolitik gerilimler genellikle olur, genellikle beklenmedik anda olurlar; Gazze, Gazze Krizi gibi. Bir yerden çıkıverirler. Ama aslında aklımdaki bazı şeyler cesaret verici. Birincisi, San Francisco Zirvesi’nden sonra Çin ilişkilerinin aslında daha iyi bir noktaya gelmesi. Doların düşüşüyle ilgili çok fazla konuşma var. Durumun böyle olduğunu düşünmüyorum. Yaptırımların başarısına ve Batı İttifakı’nın Rusya’ya yönelik yaptırımların uygulanmasında birlik olduğu ve çok az ülkenin yaptırımlara karşı çıkmaya istekli olduğu gerçeğine bakarsanız, ABD dolarının hala güçlü olduğunu görürsünüz. Çin, Ukrayna’daki krize karşı nasıl davrandıysa Rusya’yı desteklemek için yoldan çıkıp Rusya’yı desteklememeye de çok dikkat etti. Rusya’nın mühimmat ve askeri malzeme bulmak için Kuzey Kore ve İran’a gittiği gerçeği ortada. Bu, Çin’in bunu yapmadığı anlamına geliyor. Çin için en önemli ilişkinin ABD ile olduğunu düşünüyorum. ABD hâlâ dünyanın en büyük ekonomisi. Çin’in kendi ekonomik sorunları var. Çin’in eninde sonunda ekonomik hegemonyayı ele geçireceği, dünyanın bir numaralı ekonomisi olacağı fikrinin artık o kadar kesin olduğunu düşünmüyorum. Çin yönetimi emlak, sağlık sektörü ve Kovid konusunda hatalar yaptı. Onlar da bizim gibi yanılabilirler. ABD ekonomisi inanılmaz derecede dirençliydi. İnsanlar bir durgunluk bekliyor. Pek olacak gibi görünmüyor.

‘Batı sermayesi Türkiye’ye geri dönecek’

ABD’nin ekonomik güç merkezi olmadığı yeni, çok kutuplu bir dünyadan bahsetmek güzel bir fikir. Ancak ABD’nin önümüzdeki on yılda da hâlâ baskın küresel ekonomik oyuncu olacağını söyleyebilirim. Ortadoğu gibi, Çin gibi bazı iş ve sermaye havuzları var. Ama sonuçta son 5 yılda, 10 yılda yaşanan ticaret savaşlarından, korumacılıktan, jeopolitik yaptırımlardan öğrendiklerimiz şunu gösteriyor; ABD hâlâ çok güçlü bir konumda. Bunun bir sonraki ABD seçimlerinden sonra da sürüp sürmeyeceği tartışmaya açık. Ama Türkiye’ye yatırım ticaretinin ve finansmanının üçte ikisi  batıdan, Avrupa’dan, ABD’den geliyor. Türkiye, çoğu işi batılı ülkelerle yapıyor, finansmanının büyük bir kısmı oradan geliyor. Türkiye’nin bir tür Ortodoks politikalara geri dönmesinin iyi olduğunu düşünüyorum. Batı parası Türkiye’ye geri dönecek. Türkiye’nin doğal yeri sonuçta Batı İttifakı’dır. Evet, Afrika’yla, Orta Doğu’yla vs. daha fazla ticaret yaparak ticaretini çeşitlendirebilir ve kırılganlıklarını azaltabilir. Bu iyi. Neden olmasın? Ama sonuçta paranın ve finansmanın çoğu Batı’dan geliyor. Gerçek bu. Körfez parasının yavaş geldiğini söylemiştiniz. Doğru politikalarla kurumsal para çok hızlı bir şekilde Türkiye’ye dönecek. Politika faizlerinin düşmesiyle birlikte enflasyonun tek haneli rakamlara geri döndüğünü görürsek, Batı’dan Türkiye’ye 20 milyar dolarlık kurumsal paranın geri geldiğini görebilirsiniz. Bu mümkün. Türkiye bunu elde ediyordu. 2007, 2008, 2009, 2010, 2011’e bakın; Türkiye’de AKP iktidarının altın yılları. Bunun kesinlikle mümkün olduğunu düşünüyorum.

‘Dolar hala kral’

Az önce de-dolarizasyondan bahsettiniz; bu büyük bir soru. Asya dünyasında, Çin’de, Rusya’da, hatta petrolünü sadece kendi ulusal para birimiyle satan bazı Arap ülkelerinde bile tartışılıyor. De-dolarizasyon tartışmaları hakkında ne düşünüyorsunuz? Bir gün bunun gerçekleşebileceğini düşünüyor musunuz?

Dolar hala kral. İnsanların cebinizde bir dolar yerine bir paranın olmasını özellikle isteyeceğini sanmıyorum. Yani sonuçta mesele kurumlara güvenmektir. Sonuçta uluslararası oyuncular Batılı kurumlara güveniyor. Dolara güveniyorlar. FED’e güveniyorlar. Avrupa Merkez Bankası’na güveniyorlar. Gerçek bu. Özellikle gelişmekte olan piyasa para birimlerine pek güvenmediklerini düşünüyorum. Ve Çin’in hala gelişmekte olan bir piyasa para birimi var. Dolar ve avroya karşı gerçek rakiplere sahip olmaktan çok uzakta olduğumuzu düşünüyorum.

‘Amaç küresel etkisi olan Rus ekonomisini çökertmek değil’

Bahsettiğiniz yaptırımlara gelirsek, günün sonunda Rusya’ya gittiğinizde Rusya ekonomisinin rakamlarına bakıyorsunuz, evet yaptırımlar var. Uluslararası bankacılık sisteminin dışındalar vs. Birtakım şeyleri ihraç edemiyorlar ama görüyorsunuz ki Batı’nın yaptırımları Rus ekonomisine istedikleri kadar zarar verememiş. Neden?

Yaptırımlar karmaşık bir iştir. Yaptırım uyguladığınızda ülkeye zarar vermek istiyorsunuz, kendinize daha fazla yaptırım uyguluyorsunuz. Küresel bir ekonominin içindeyiz. Rusya küresel pazarlara entegre olmuş durumda. Batı, küresel pazarlara aşırı zarar vermemek konusunda çok dikkatliydi. Yani amaç Rusya’yı çökertmek değil, küresel etkisi olan Rus ekonomisini çökertmek değil. Bu yüzden bu şeyleri nasıl ortaya çıkaracağınıza çok dikkat etmelisiniz. Sonuç olarak yaptırımların Rusya’yı zayıflattığını düşünüyorum. Sermaye çıkışlarını gördünüz. İnsan beyninin Rusya’dan çekildiğini gördünüz. Rusya döviz rezervlerinin yaklaşık 300 milyarını kaybetti. Ruble zayıfladı. Türkiye şunu bilir; bir para birimi zayıflar çünkü sonuçta ödemeler dengeniz sürdürülebilir değildir. Ruble 50’den 100’e çıktı, bu bana aslında Rusya’nın kazanmadığını gösteriyor. Demek istediğim, güçlü ülkelerin güçlü para birimleri vardır. Rublesi güçlü değil. Ayrıca Rusya’nın (AB takımının) yaptırımları konusunda lobi çalışmalarına bu kadar çok zaman harcaması da bunun işe yaramadığını gösteriyor.

İran, Irak, Kuzey Kore, Venezuela, Küba gibi yaptırım uygulanan ülkeler hayatta kalıyorlar. Yani ülkelerin ekonomileri durmuyor. Yaptırımların üstesinden nasıl gelineceğini öğreniyorlar. Ve yaptırımlar sürekli tekrarlanıyor. Hedef, sürekli olarak onları atlatmak için bir şeyler yapmaktır. Onları sıkılaştırmanız gerekiyor. Durum bu. Peki sonuçta Rusya iş yapmak için iyi bir yer mi? Rusya uluslararası iş dünyasının yatırım yapmak istediği bir yer mi? Hayır. Bu ne anlama geliyor? Sonuçta daha düşük uzun vadeli büyüme ve düşüş. Rusya, Batı’nın yaptırımları nedeniyle askeri makinesini istediği kadar hızlı yenileyemeyecek. Dolayısıyla yaptırımlar sihirli bir çözüm değil. Bunlar Batının cephaneliğindeki bir araçtır. Bence Batı’nın Rusya’yı zayıflatmasında çıkarı var çünkü Rusya Ukrayna’yı işgal ederek bir tehdit oluşturuyor. Kötü bir küresel oyuncu oldu, Suriye’ye müdahale etti, Gürcistan’a ve birçok yere müdahale etti. Bunun durmasını istiyoruz. Bu bizim için bir tehdit. Bu, Batı sistemine ve Batı liberal piyasasına ve demokrasisine yönelik bir tehdittir. Yaptırımların yürürlükte kalması için Rusya’nın askeri sanayi kompleksini zayıflatmamız gerekiyor. Gerçek bu.

‘Batı’nın Ukrayna’ya verdiği desteğin daha güçlü olmaması üzücü’

David Cameron’un Washington’da söyledikleri aslında İngiltere ve ABD gibi Batılı ülkelerin Rusya’dan daha zalim hale geldiğine işaret ediyor çünkü -başka bir ifadeyle söylüyorum- “savunma bütçemizin sadece %10’unu harcıyoruz ve Ukraynalıların cesaretini kullanıyoruz” dedi. Ve ekledi: “Rusya’nın insan gücüne ve silahlı gücüne zarar veriyoruz ve bunları savaş öncesi duruma kıyasla %50 oranında azaltıyoruz.” Bu çok korkunçtu.

Yani Ukraynalılar biz onlara para verdiğimiz için ya da Rusya’ya yaptırım uyguladığımız için savaşmıyorlar. Kendi ülkelerini savunmak için savaşıyorlar. Çünkü Rusya işgal etti. Rusya Kırım’ı çaldı. Kırım Rus değildir. Eğer Ukraynalılar isterse, eğer Ukraynalılar Rusya’nın hâkimiyetinden ve yönetiminden memnun olurlarsa, silahlarını bırakırlar ve savaşmazlar. Rusya işgal ettiği için, kendi ülkeleri için savaşıyorlar. Gerçek bu. Elbette Batı’nın Ukrayna’ya verdiği desteğin daha güçlü olmaması üzücü. Bence daha önce silah sağlasaydık Ukraynalılar, Rusya’yı daha erken geri püskürtebilirdi. Bu bizim hatamız.

‘Ukraynalılar bizi savunmak için ölüyorlar’

Ama Cameron’un söylediği başka bir şey. ‘Sadece Ukraynalıları kullanıyorsunuz. ABD ve Britanya’nın çıkarları için savaşmalarına ve ölmelerine izin veriyorsunuz’ diyor.

Onun söylediklerine yorum yapamam. İfadesini duymadım. Ama bakın, gerçek şu ki Ukraynalılar bizi savunmak için ölüyorlar. Bu bir gerçek. Kendilerini, kendi ülkelerini savunmak için savaşıyorlar. Ancak Ukrayna, Polonya’nın, Baltık devletlerinin ve Batı Avrupa’nın ön cephesidir. Putin Ukrayna’da kazanırsa daha da ileri gidecek. Daha çok şey yapacak. Yani haklısınız. Bence Cameron’un demek istediği Ukraynalıları desteklemek için daha fazlasını yapmamız gerektiğiydi çünkü onlar sadece kendilerini savunmuyorlar, bizi de savunuyorlar. Bu bir gerçek.

‘Batı’nın ve Türkiye’nin Putin’i durdurma konusunda çıkarı var’

Cameron ayrıca cümlelerinin sonunda “Bu büyük bir yatırım” dedi. Ne düşünüyorsunuz?

Onunla aynı fikirdeyim. Savunmamıza yapılacak en iyi yatırım bu. Ukraynalıların Rusları durdurmasına yardım ediyoruz. Türkiye açısından bakıldığında, Rusya’nın Ukrayna’daki zaferi, Rusya’nın Ukrayna’nın tamamını ele geçirmesi ve Karadeniz’in daha büyük bir kısmına hâkim olması iyi bir şey midir? Bu durumda Rusya’nın Karadeniz çevresindeki bölgenizde saldırgan bir güç olmaktan vazgeçeceğini düşünmüyorum. Putin küresel bir oyuncu olmadığını kanıtladı. Kurallara göre oynamıyor. Rusya’nın sınırlarını genişletmek istiyor. Dolayısıyla Batı’nın ve Türkiye’nin Putin’i durdurma konusunda çıkarı olduğunu düşünüyorum ve Ukraynalılar da bize bu konuda yardımcı oluyor.

‘Irak işgali bir hataydı’

Yani, size ABD’nin Afganistan’ı, Irak’ı işgal ettiğini falan sormayacağım. Ama büyük küresel oyuncuların dünyaya yaptığı şey bu.

Ben kişisel olarak ABD’yi desteklemedim. ABD’nin 2003’te Irak’ı işgalini desteklemedim. Bu ters etki yarattı. Bu benim kişisel görüşüm. Bu bir hataydı. Pek çok İngiliz bunu desteklemedi. Birçok Avrupa ülkesi bunu desteklemedi. Bu Tony Blair ve George Bush’un kararıydı. Bu bir hataydı. Afganistan… Usame Bin Ladin 11 Eylül’de ABD’ye terör saldırısı düzenledi. ABD’nin Afganistan’da El Kaide’yi yenmek için Afganistan’a gitmesinin bir nedeni olduğunu düşünüyorum. Doğru. Irak tamamen farklı bir hikayeydi. Artık Batı küresel anlamda pek çok hata yaptı. ABD’nin 2003’te Irak’ı işgal etmesini eleştirdiğimi söyledim. Batı’nın Gazze’deki krizi yönetmek şekline katılmıyorum. Ateşkes olmalı. Siyasi bir çözüm bulunması gerekiyor. Filistinliler İsraillilerle aynı haklara sahiptir. Buna katılıyorum. Ancak bu, Ukrayna’nın 30 yıldır bağımsız bir devlet olduğu gerçeğini ortadan kaldırmaz. Rusya Ukrayna’yı işgal etti. Rusya’nın olmayan Ukrayna topraklarını ele geçirdi. Gazze’de de ölen Filistinlililer gibi binlerce sivili katletti. Unutmayın, Putin Suriye’de de aynısını yaptı. Rusya ve Esad, Suriye’de Rus bombalarıyla çok sayıda Suriyeli sivili öldürdü. Batının hatası bizim bu konuda hiçbir şey yapmamamızdı. Obama’nın meşhur kırmızı çizgileri… Bilmeliydik, çoktan öğrenmeliydik. Grozni’de, kendi ülkesinde, Çeçenistan’da da aynısını yaptı. Bu kötü bir adam. Bunu kabul etmeliyiz. Nihayet Batı, bu adamı durdurmamız gerektiği gerçeğinin farkına varmalı, Türkiye de bunu yapmalıdır. Yani Batı’nın Irak’ta hatalar yapmış olması ve şimdi de Gazze’de hatalar yapıyor olması, Ukraynalıların kendi ülkelerini savunma haklarının olmadığı ve Rusya’nın Ukrayna’yı alma hakkına sahip olduğu anlamına gelmiyor. Yani bu durmamız gerektiği anlamına gelmiyor.

‘BRICS’in somut bir başarısı yok’

Peki. Ekonomiye geri dönelim. BRICS ve küresel güney hakkında yorum yapabilir misiniz? Hindistan’ın yükselişi, Çin’in yükselişi nedeniyle yakın gelecekte küresel ekonomiye hakim olacaklar mı? ABD dünya ekonomisinin %75’ine sahipti ama biz artık o dengeye sahip değil. İşler değişiyor. Ekonomi, küresel ekonomi de değişiyor. BRICS ve Küresel Güney’in rolünü değerlendirebilir misiniz?

BRICS… Yani somut olarak neyi başardı? Ne kadar süredir var olduğunu bilmiyorum. 10 yıldır falan mı? Aslında nedir bu? BRICS varlığı nedir? Genişletildi. BRICS’i İran’ı da kapsayacak şekilde genişletmek iyi bir fikir mi? Ben aslında öyle düşünmüyorum. Hindistan listeye eklenen bazı ülkelerden pek memnun değildi. Bana BRICS’in gerçekte ne olduğunu açıklayın. Türkiye bile buna üye değil. Sanırım küresel bir büyüme gördük. Enerji piyasaları çok hızlı büyüyor. Ekonomik gücün ve çeşitliliğin yeni anlamlarını gördük. Buraya kadar sorun yok. Küresel çeşitlendirme iyi bir fikirdir. ABD’de çok fazla güç ya da daha dengeli bir küresel hikaye her neyse, kesinlikle iyi bir fikir. Son yıllarda Çin’in bu kadar iyi durumda olmadığını öğrendik. Yani Kovid ile ilgili kötü bir karar almış durumda, gayrimenkul konusunda da kötü kararlar veriyor artık, büyüme modeli soru işaretleriyle dolu. Yani, emin değilim. Nihayetinde ABD ekonomisi çok daha dayanıklı olduğunu kanıtladı, durgunluk olmadığını gösterdi.

‘Kuşak Yol’un artı ve eksileri var’

Kuşak ve Yol projesini değerlendirebilir misiniz? Aslında Çin, her ne kadar süper performans göstermiyor deseniz de bu projeyle bölgede karşılıklı bağımlılığı sağlıyor. Ve bu projeyi kendi ekonomisini büyütmek için bir kaldıraç olarak kullanıyor. Bu Çin açısından olumlu bir şey. Uzun vadede bunun Çin ekonomisinin küresel anlamda büyümesine yardımcı olup olmayacağını yorumlayabilir misiniz?

Kuşak ve Yol’un olumlu ve olumsuz yanları var. Açıkçası, fakir ülkelere altyapı geliştirebilmeleri için sermaye veriliyor. Bu iyi. Sorun şu ki, birçok ülkeye borç yükleniyor. Son dönemde Zambiya, Sri Lanka gibi Çin’den borç alan birçok ülke borç sorununa sürüklendi. Pakistan başka bir örnek. Ne yazık ki, Kuşak ve Yol modeli, Çin pazarına erişim bedeli karşılığında ülkeye borç olarak veriliyor. Demek istediğim bu işin bedeli bu. Soru, Çin mallarının gelip çoğu zaman yerli sanayiyi yok edip etmediğidir. Bu, ülkelerin ihracat potansiyelinin yok edildiğine dair bir veri var. Çok fazla borçları var ama geri ödeyemiyorlar çünkü Çin malları gelip yerel malları rekabet edemez hale getirdi. Pakistan gayet iyi bir örnek. Pakistan çok fazla borç aldı, bir miktar altyapı aldı, bir şeyler inşa etti, bir miktar enerji üretimiyle ilgili şeyler inşa etti. Ama aslında Çin malları geldi ve mesela eskiden büyük bir ihracat olan Pakistan ayakkabı endüstrisini yok etti. Ve artık rekabet edemiyorlar. Yani zorluklar var. Orada uygulanma şekli muhtemelen olabilecek en iyisi değildi. Çin şimdi Zambiya, Sri Lanka ve muhtemelen Pakistan gibi ülkelerde yarattığı borç sorunlarını çözmek zorunda. Artıları ve eksileri olduğunu söylemiştim.

‘2050 için oldukça endişeliyim’

Son olarak 2050 yılına dair kısa öngörülerinizi aktarabilir misiniz? Küresel ekonomilerin resmini nasıl görüyorsunuz? Kim nerede ve nasıl olacak?

Vay canına, 2050… Oldukça endişeliyim. Yani iklim değişikliğine dair yapılacakların eksikliğini görüyoruz… Çevre uzmanı değilim ama özellikle bunu herkes anlamış olmalı. İklim değişikliği, iklim krizi her geçen yıl daha da zorlaşıyor. ABD başkanlık seçimleri var. Trump geliyor. Muhtemelen en büyük risk bu. Twitter hesabımda bir anket yaptım. Gelecek yılın en büyük jeopolitik riski bu. Bence en fazla oy gelen şık, Trump’ın başkanlığıydı. Bu ne demek? ABD… Ben İngilizim. ABD’nin büyük bir hayranı değilim. Peki izolasyoncu bir ABD’nin uluslararası diplomasiden çekilmesi dünya iyi bir şey mi? Bu iyi bir şey mi, gerçekten iyi bir şey mi? ABD’yi Ortadoğu gibi pek çok yerde politika açısından eleştirebiliriz muhtemelen. Ancak geri adım atarsa çok taraflılık azalır. İklim değişikliği çok taraflı bir yaklaşıma ihtiyaç duyuyor. Trump bunların hiçbirine inanmıyor. Bu iyi olacak mı? Yoksa ABD, Trump’ın başkanlığı altında daha korumacı mı oluyor? Bu iyi bir şey mi? Bilmiyorum. Yani dünya oldukça endişe verici görünüyor. Söylemek zorundayım. 2050 yılı oldukça uzak ama iklim değişikliği nedeniyle şu anda çocuklarımız için endişe verici görünüyor diye düşünüyorum.

SÖYLEŞİ

“Alman sermayesinin mevcut çıkarları CDU-SPD koalisyonu ile örtüşüyor”

Yayınlanma

Yazar

Almanya’da uzun süredir sallanan SPD-Yeşiller-FDP koalisyon hükümeti (“trafik lambası”) çöktü. Çöküş, FDP’nin bütçe ve anayasal borç freni üzerine koalisyon ortaklarına bayrak açmasıyla başlamış görünüyor. Fakat Alman ekonomisinin Ukrayna savaşı ve Rusya karşıtı yaptırımların öncesinde başlayan sorunları yüksek enflasyon, enerji maliyetleri ve Çin’deki ihracat pazarındaki gerileme ile birleşince Avrupa’nın en büyük ekonomisi bir kez daha “hasta adam” olarak nitelenmeye başlandı.

Almanya’da günlük olarak yayınına devam eden sol gazete Junge Welt’in yayın kurulu üyesi Arnold Schölzel, Almanya’nın büyümesinin, Ukrayna savaşının ve sosyal harcamaların aynı anda finanse edilmesinin sonuna gelindiğini, FDP’nin keskin sosyal kesinti talebinin aslında bir sonraki federal hükümetin de programı olduğunu savunuyor.

Anayasal borç freni söz konusu olduğunda bu frenin gevşetilmesine karşı çıkar görünen CDU/CSU’nun, olası bir yeni hükümette bundan geri adım atmaya hazırlandığına işaret eden Schölzel, burada hâlâ partiler arasında nüanslar olduğunu ve bunun önümüzdeki seçim kampanyasının konularından biri olacağını düşünüyor.

Alman sermayesinin Doğu Avrupa ve Ukrayna’da çıkarları bulunduğunu kaydeden gazeteci, özellikle Doğu Avrupa’nın Alman sanayisi için bir “ucuz işgücü rezervi” olduğunu hatırlatıyor ve sermayenin savaş yanlısı politikaları desteklediğinin altını çiziyor. Dolayısıyla, Alman ekonomisinin bundan sonra toplumun militarizasyonu ile birlikte ilerlemesi kuvvetle muhtemel.

Almanya için Alternatif’i (AfD) “CDU/CSU’nun devamı” olarak gören Schölzel, Alman sermayesinin çıkarlarının bir CDU-SPD koalisyonunda yattığını düşündüğünü belirtiyor.

‘FDP BİR SONRAKİ HÜKÜMETİN PROGRAMINI İLAN ETTİ’

Anlaşıldığı üzere, Almanya’daki trafik ışığı koalisyonunun çöküşü aslında çok gecikmişti. Ukrayna savaşı ve Rusya karşıtı yaptırımların “icat ettiği” ekonomik kriz ve bu yılki Avrupa Parlamentosu ve Doğu Almanya eyalet seçimlerindeki yenilgiler, hükümetin zamanının geldiğini göstermişti. Çöküş sadece FDP ile SPD-Yeşiller arasındaki ekonomik program farklılığından mı kaynaklanıyor? Parlamentodaki partiler Almanya’daki ekonomik ve siyasi krize yönelik çözüm önerilerinde ne kadar farklılar?

Bu hükümet başından beri bir savaş hükümetiydi. ABD’nin Ukrayna’daki vekalet savaşına önemli mali kaynaklarla katıldı ve Rusya’ya karşı iktisadi bir savaş yürüttü; bu Rusya için değil ama Alman sanayii için yıkıcı sonuçlar doğurdu. Kuzey Akım 2 Baltık Denizi boru hattının muhtemelen ABD hükümeti tarafından havaya uçurulmasını kabul etti. Sonuç olarak Alman ekonomisi iki yıldır durgunluk içinde ve sanayileşmiş ülkeler arasında büyüme açısından listenin en sonunda yer alıyor. Bu durum devlet bütçesinin sınırlarını zorladı. Büyüme dürtülerinin, savaşın ve sosyal yardımların aynı anda finanse edilmesi artık mümkün değil. FDP keskin sosyal kesintiler istedi. Bunu yaparken de bir sonraki federal hükümetin politikalarını ilan ediyordu.

‘DOĞU AVRUPA ÜLKELERİ ALMAN SANAYİSİ İÇİN UCUZ İŞGÜCÜ REZERVİ’

Şansölye Scholz ve hükümetine Alman iş dünyasından gelen tepkiler de dikkat çekici. Başta sanayiciler olmak üzere sermayenin tüm sözcüleri CDU/CSU’nun yanında yer alıyor ve Donald Trump’ın dönüşünü ve Ukrayna Savaşı’nı gerekçe göstererek derhal seçimlere gidilmesini talep ediyor. Ancak konu anayasal borç freni tartışmasına geldiğinde, birlik yok gibi görünüyor. Borç freni gerçekten bu kadar önemli mi? Ukrayna’yı desteklemek, Trump’ın olası gümrük vergilerine karşı mücadele etmek ve aynı zamanda Alman ulusal borcunu azaltmak mümkün mü?

Alman sermayesi Scholz’un savaş rotasıyla hemfikirdi ve şimdi de hemfikir. Rusya ile iktisadi bağları keskin bir şekilde azalttı ve daha temkinli de olsa Çin’e karşı düşmanca bir politikayı destekliyor. Hem sanayi hem de CDU/CSU şimdi borç freninde reform yapmaya istekli olduklarını açıkladılar. Sanayi için sübvansiyonlar ve Ukrayna’ya silah sevkiyatı talep ediyorlar. Alman ekonomisinin tüm Doğu Avrupa’da olduğu gibi burada [Ukrayna] da uzun vadeli çıkarları var. Doğu Avrupa ülkeleri Alman sanayisi için bir tezgah ve ucuz işgücü için bir rezerv görevi görüyor. Alman sanayisi burayı Almanya’nın arka bahçesi olarak görüyor. Sosyal kesintilerin ne kadar derin olması gerektiği konusunda hâlâ farklılıklar var. Bu konu muhtemelen seçim kampanyasının odak noktası olacaktır.

Alman devleti ekonomik yeniden yapılanma programı ile devletin, ekonominin ve toplumun militarizasyonunu bir ve aynı şey olarak mı görüyor? Yeni askerlik yasası, zorunlu askerlik tartışmaları ve Bundeswehr’in modernizasyonu krizden çıkış yolu olarak propaganda ediliyor gibi görünüyor. Parlamentonun Silahlı Kuvvetlerden Sorumlu Üyesi Eva Högl geçtiğimiz yaz yaptığı açıklamada gençlerin Bundeswehr’de “yapıyı, yoldaşlığı ve görev bilincini” öğrendiklerini, “tüm bu niteliklerden ekonominin de yararlandığını” söyledi. Ekonomiyi militarize edecek bir planla mı karşı karşıyayız?

Evet, iktidardakiler toplumun bir bütün olarak militarize edilmesinden yanalar. Bunu oldukça açık bir şekilde söylüyorlar: Bundeswehr okullarda reklam yapmalı; Bavyera’da bunun için yeni bir yasa var. Sağlık sistemi çok sayıda yaralıyı tedavi etmek için hazırlanıyor. Alman Savaş Bakanı Boris Pistorius (SPD) bunu “savaş kabiliyeti” terimiyle özetledi. Bunun dört ila beş yıl içinde yaratılması gerekecek çünkü Rusya o zaman muhtemelen NATO’ya saldıracak. Genel olarak bu, her şeyden önce sivil hakların kısıtlandığı devletin gerici-militarist bir yeniden yapılandırılmasıdır.

‘ALMANYA’DA FAŞİZM UKRAYNA SAVAŞI İLE REHABİLİTE EDİLDİ’

İsrail’in Gazze’ye saldırısı söz konusu olduğunda AfD ve Yeşiller aynı parlamento tasarısını destekliyor. Benzer şekilde, “düzensiz göçle mücadele” söz konusu olduğunda CDU/CSU neredeyse AfD ile eşleşiyor. Tüm partiler AfD ile işbirliği yapmayı reddetse de, AfD politikalarının Alman siyasetinde “ana akım” haline geldiğini söylemek mümkün mü? Her halükarda AfD’nin Almanya’nın geleceğinde bir rol oynaması muhtemel görünüyor.

AfD, CDU/CSU siyasetinin bir devamı. Aradaki fark: Parti içinde açık faşistlere izin veriyor. CDU ve CSU 40 yıldır göçmenlere ve sığınmacılara karşı ırkçı kışkırtmalar yoluyla mücadele ediyor. AfD bunu devraldı ve genişletti: ırkçılığı artırdı ve bilinçli olarak şiddeti teşvik etti. AfD, Müslümanlara yönelik baskı ve cinayetler nedeniyle her zaman İsrail’in yanında yer almıştır. Bu durum Gazze’deki mevcut soykırımla birlikte daha da artmıştır. Yeşiller bugün en kavgacı Alman partisidir. Ukrayna savaşında Rusya’ya karşı ırkçı klişeler kullanıyorlar ve Netanyahu hükümetinin ırkçı tutumuna tamamen katılıyorlar. Yeşiller, İsrail’in politikalarına yönelik her türlü eleştiriyi antisemitizm olarak suçluyor ve bunda da başarılı oluyor. AfD’deki faşistler nedeniyle, federal düzeydeki diğer partiler arasında AfD ile çalışma konusunda hâlâ çekinceler var. Eyalet düzeyinde durum farklı; işbirliği belediyelerde işe yarıyor. Almanya’da faşizm, özellikle Ukrayna’daki savaşla birlikte rehabilite edildiğinden, AfD’nin birkaç yıl içinde federal düzeyde de kabul görmesi mümkün olabilir. Rusya ile barış için çaba gösteriyormuş gibi davrandığı sürece bu pek olası değil.

‘ALMAN EMPERYALİZMİ İÇİN DAHA FAZLA BAĞIMSIZLIĞIN KOŞULLARI YARATILIYOR’

Yukarıdaki soruyla da ilişkilendirilebilir: Egemen sınıfın içinden yükselen sesler arasında “güçlü ve kararlı bir hükümet” çığlığı önemli bir yer tutuyor. Anketler olası bir federal erken seçimde CDU/CSU’nun birinci parti olacağını gösteriyor. CDU/CSU tek başına bu “güçlü ve istikrarlı hükümet” talebini karşılayabilir mi? Alman siyaseti “siyaset dışı” aktörlere ya da kurumlara yönelmek zorunda kalacak mı?

Bir sonraki federal seçimin tarihi CDU/CSU ve SPD arasında müzakere edildi. Bu semptomatik bir durum: tüm retoriğe rağmen iletişim halindeler. Şu anki duruma göre ancak her iki partinin koalisyonu bir sonraki hükümeti kurabilir. Bence bu aynı zamanda Alman sermayesinin mevcut çıkarlarıyla da örtüşüyor. Egemen sınıf henüz içeride otoriter bir rejime kararlı değil, fakat bunun koşullarını hazırlıyor. Dış politika açısından ise henüz ABD’den kopamıyor ama AB’de ve belki de NATO’da daha güçlü bir liderlik rolü için çabalıyor. Bu aynı zamanda Alman emperyalizmi için gelecekte daha fazla bağımsızlığın koşullarını yaratmaktadır.

Okumaya Devam Et

SÖYLEŞİ

‘Türk dünyası ekonomik entegrasyona hazırlanıyor’

Yayınlanma

Türk dünyasının ilk uluslararası finans kurumu Türk Yatırım Fonu, 1 Ocak 2025’te politika belgesini açıklamaya hazırlanıyor. Türk Yatırım Fonu Başkanı Büyükelçi Baghdad Amreyev’e merak edilenleri sorduk.

Finansal uluslararası işbirliği kurumu olarak oldukça yenisiniz. Ve ilk Yönetim Kurulu toplantınızı mayıs ayında yaptınız. O toplantının sonuçları ve toplantıda tartışılan stratejilerin ve kararların uygulanması için oluşturulan yol haritası hakkında bilgi verir misiniz?

Bildiğiniz gibi, Türk Yatırım Fonu’nun kurulması kararı, Türk dünyasının liderleri tarafından 2022’de Semerkant’taki zirvede alındı. Kasım 2022’de, Türk dünyasının ilk finansal mekanizması ve kurumu olan Türk Yatırım Fonu’nun kurulması için özel bir anlaşma imzalandı. Orada ben de kurucu başkan olarak atandım.

Daha sonra kuruluş anlaşmasını hazırlamaya başladık ve çok kısa bir sürede anlaşmayı ortaya çıkardık. 16 Mart 2023’te, Ankara’da Türk dünyası liderlerinin olağanüstü zirvesinde, ülkelerimizin maliye ve ekonomi bakanları, liderlerimizin huzurunda bu kuruluş anlaşmasını imzaladılar. Gerçekten tarihi bir andı.

2023 yılı sonunda parlamentolarımızda onay süreci tamamlandı ve anlaşmaya göre Fon 24 Şubat 2024’te resmen yürürlüğe girdi. Bu, bizim Fonun “doğum günü” olarak kabul ettiğimiz gündür.

O tarihten bu yana çok sayıda organizasyon tamamlandı. 18 Mayıs’ta Türk Yatırım Fonu Başkanı olarak Fonun en yüksek yönetim organı olan Guvernörler Kurulu’nun ilk toplantısını düzenledim.

Türkiye Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz da o toplantıya katıldı, değil mi?

Evet, Türkiye Cumhurbaşkanı Yardımcısı Sayın Cevdet Yılmaz da bu toplantıya katıldı ve toplantıya başkanlık etti. Bizim için büyük bir onurdu.

Toplantı oldukça başarılı geçti ve Guvernörler, Fonun kurumsallaşmasının tamamlanması da dahil olmak üzere birkaç önemli karar aldılar. Ayrıca Yönetim Kurulu’nu kurdular ve onlara temel prosedür belgelerini ve diğer gerekli eylemleri hazırlamaları için talimat verdiler. O zamandan beri, Haziran ve Ağustos aylarında, iki toplantı düzenledim ve bu toplantılarda Fonun operasyonel faaliyetlerinin başlaması için önemli kararlar aldık. Operasyonel yapının oluşturulması ve yatırım politikasının hazırlanması devam eden süreçler arasında

Yatırım politikası belgemiz hala taslak aşamasında.

Yatırım politikası hazırlanması hala devam ediyor yani.

Evet, hala devam ediyor. Bu, Fonun önceliklerini ana hatlarıyla belirleyeceği, hangi projelere odaklanacağımızı ve rolümüzün ne olacağını belirteceği için önemli bir belge.

Guvernörler Kurulu’nun ilk toplantısında Azerbaycan’dan Sayın Ramil Babayev, Fonun operasyonlarını yönetmekten sorumlu Türk Yatırım Fonu Genel Müdürü olarak atandı.

Yatırım politikası kesinleştirildiğinde ve yönetim yapısı tamamen yerleştiğinde, operasyonel faaliyetlere başlamaya hazır olacağız. 

Politika hazırlıklarınızın hala devam ettiğini anlıyorum, ancak Türk Yatırım Fonu’nun hangi temel sektörleri veya endüstrileri destekleyeceği konusunda bize bir fikir verebilir misiniz? 

Evet, önceliklerimiz oldukça açık ve bunlardan birçok kez bahsettim. Her şeyden önce, Türk Yatırım Fonu’nun birden fazla amaca hizmet ettiğini belirtmek önemli. Sadece kendi ülkelerimiz içindeki projeleri finanse etmemiz gerekseydi, yeni bir fon kurmaya gerek kalmazdı. Bunun için zaten çok sayıda fon ve bankamız var.

Ancak, Türk Yatırım Fonu sadece ülkelerimiz içindeki projeleri finanse etmek için değil, aynı zamanda uluslarımızın ekonomik entegrasyonuna katkıda bulunmak için kuruldu. Fonun temel odak noktası, ülkelerimiz arasındaki entegrasyonu ve işbirliğini teşvik eden ortak projeleri finanse etmek olacak. Bu, Türk dünyasının birliği ve ekonomik gücü için hayati önem taşıyor.

Türk dünyası için ekonomik entegrasyon kavramını biraz açabilir misiniz?

Herhangi bir siyasi veya ekonomik bloğun nihai amaçları vardır. Amacımız, Türk dünyasına hizmet etme potansiyelini birleştirmek için ekonomilerimizi bir araya getirmek. Ekonomik entegrasyon, ekonomilerimizi güçlendirmek ve ekonomik potansiyelimizi birleştirmek için birlikte çalışmak anlamına geliyor. Biz yedi ülkeyiz. Ticareti teşvik ederek, yatırımları kolaylaştırarak ve altyapı, enerji ve ulaşım gibi alanlarda ortak girişimleri destekleyerek daha güçlü ve daha birleşik bir Türk dünyası inşa etmeyi amaçlıyoruz.

“Ekonomik entegrasyon” derken tam olarak neyi kastediyorsunuz? Bu entegrasyonun bir parçası olarak ortak bir Türk para birimi veya finans altyapısından mı bahsediyorsunuz?

Ekonomik entegrasyon, en azından başlangıçta, tek bir para birimi veya birleşik bir altyapıya sahip olmak anlamına gelmez. Daha çok, özellikle enerji, ulaştırma ve KOBİ’ler gibi kilit sektörlerde, ortak projeler aracılığıyla birbirimizin ekonomilerine daha derin bir şekilde dahil olmakla ilgili.

Amacımız, Avrupa Birliği veya diğer bölgesel gruplar gibi ortak hedefler doğrultusunda çalışabilen ekonomik ve politik bir blok oluşturmak. Birbirimizin ekonomilerini desteklemeli ve tüm ülkelerimize fayda sağlayacak ortak projeler üzerinde işbirliği yapmalıyız. Bu, Türk dünyasının birliği için önemli bir koşuldur.

Fon’un Türk dünyasının eksik parçası olduğunu anlıyorum. Şimdi, bu boşluğu doldurdunuz mu?

 Türk birliği halen çok taze. Türk Devletleri Teşkilatı ve diğer ilgili işbirliği örgütleri sadece 10-15 yıl önce kuruldu. Çok kısa bir süre. Elbette zamana ihtiyacımız var. Türk Yatırım Fonu’nun bu süreci hızlandıracağından eminim.

Ekonomilerimizi daha rekabetçi ve dayanıklı hale getirmek için birlikte çalışmamız gerekiyor. Zamanla Türk Yatırım Fonu, Türk dünyasında ekonomik entegrasyonu teşvik etmek için birincil finansal araç olmayı hedefliyor.

Fonun temel önceliklerinden biri, ülkelerimize yabancı yatırım çekmektir. Bunu yapmanın iki yolu vardır: Birincisi, ulusal projeleri destekleyerek ve yabancı ortakları katılmaya teşvik etmek ikincisi ise Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası, Asya Kalkınma Bankası ve İslam Kalkınma Bankası gibi diğer uluslararası finans kuruluşlarıyla işbirliği yapmak.

Elbette, büyük projeler için kendimizi finanse edemiyoruz ancak bu finans kuruluşları projelerimize katkıda bulunmak için çok istekli.

Büyükelçi Amreyev, hem kurumlar hem de ülkeler açısından Asya’daki diğer güçlere ilişkin olumlu bir işbirliği perspektifine sahip olduğunuzu anlıyorum. Ancak aynı zamanda, bu bir tür jeopolitik zorluğu da beraberinde getiriyor. Çin, Rusya, diğer bazı komşu Avrupa ülkeleri… Türk Yatırım Fonu bu jeopolitik zorluklarla nasıl başa çıkacak? Bunu takiben, bir başka soru şu olabilir: Eğer küresel bir güç olarak yükselen Türk bloğundan söz ediyorsak ve Türk Yatırım Fonu finans sektöründe aktif bir oyuncu olmak istiyorsa, bu gerçekler göz önüne alındığında stratejinizi nasıl sürdüreceksiniz?

Yatırım fonu bir siyasi örgüt değil, bir finans kuruluşudur. Bu nedenle Türk Yatırım Fonu, günümüzün sorunlu dünyasının jeopolitik rekabetine veya zorluklarına dahil olmak durumunda değil. Evet, küresel toplumun karşı karşıya olduğu dramatik zorlukları kabul ediyoruz, ancak bunlarla başa çıkmak politikacıların işidir. Finansörler olarak rolümüz rekabetten ziyade işbirliğine katkıda bulunmaktır. İşbirliğine odaklanarak, bu küresel zorlukların bazılarını hafifletmeye ve uluslararası rekabetin yoğunluğunu azaltmaya yardımcı olabiliriz.

Bu nedenle olumlu bir rolümüz var, diğer ekonomik ve finansal kurumlarla birlikte çalışıyoruz. Yapıcı işbirliği ve ortak projeler aracılığıyla, karmaşık dünyamızdaki işbirlikçi çabaları desteklemeyi ve teşvik etmeyi amaçlıyoruz.

Öte yandan, küreselleşmenin dünya çapında rekabeti önemli ölçüde artırdığını da kabul ediyoruz. Sonuç olarak, ülkelerimiz yatırım çekmede zorluklarla karşı karşıya. Bu rekabet gerçek ve hedefimiz, ülkelerimizin bu zorlukların üstesinden gelmelerine ve daha rekabetçi olmalarına yardımcı olmak. Ekonomilerimizin büyümesini başarıyla destekleyerek, uluslarımızın rekabet gücünü artırmada önemli bir rol oynayabiliriz. Şu anda altı ülke Türk Yatırım Fonu’nun tam üyesidir: Türkiye, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Macaristan. Ayrıca Türkmenistan’ın yakında yedinci tam üye olarak katılmasını bekliyoruz. Ayrıca, Türk Yatırım Fonu üye olmayan kuruluşlarla işbirliğine açık. Kuruluş anlaşmamız, gerekli koşulları karşılamaları ve şartları kabul etmeleri halinde diğer ülkelerin de katılmasına olanak tanıyor. Bu, dış ortaklarla da yapıcı işbirliğine imkan sağlıyor.

Uluslararası finans kuruluşlarıyla ilgili olarak, hepsiyle çalışmaya açığız. Zaten müzakerelerdeyiz ve çeşitli finans kuruluşlarının bizimle işbirliği yapma konusunda artan bir ilgi gösterdiğini gözlemliyoruz. Büyük finans fonları, bankalar ve kuruluşlarla çalışarak, üye ülkelerimiz içinde önemli kalkınma ve altyapı projelerine katılabiliriz.

Bu büyük finans kuruluşları işbirliğine olan ihtiyacı kabul ediyorsunuz ve bu da büyük altyapı projelerine önemli yatırımlar yapılacağı anlamına geliyor. Örneğin, özellikle Rusya-Ukrayna savaşı ışığında, Kazakistan ve Türkmenistan’da enerji altyapısını genişletmeye yönelik artan bir ilgi var ve bu da Türk dünyasının Avrupa için önemini artırıyor. Avrupa Birliği’nin Türk bölgesindeki enerji projelerine milyarlarca avro yatırım yapmayı planladığını biliyoruz. Projeler hakkında daha fazla bilgi verebilir misiniz?

Büyük altyapı projeleri maliyetlidir ve birden fazla finans kuruluşunun katılımını gerektirir. Bahsettiğim gibi, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası ve birkaç Asya bankası bu tür bir işbirliğinin kurulması konusunda istekli. Finanse edilecek özellikle enerji sektöründe olmak üzere halihazırda boru hattında birkaç projemiz var. Kazakistan, Türkmenistan ve Azerbaycan petrol ve gaz üreticisi olsa da, şu anda bu kaynakları verimli bir şekilde taşımak için boru hatları ve elektrik hatları gibi daha fazla sınır ötesi enerji altyapısına ihtiyacımız var.

Ulaşım ağının inşası sadece üretim için değil, aynı zamanda tüketiciler için de önemli. Bu nedenle diğer uluslararası finans kuruluşlarından giderek artan bir ilgi görüyoruz. Ulusal hükümetlerimizin planları var ve Kazakistan, Türkmenistan ve Azerbaycan’ın Türkmenistan’dan Azerbaycan, Türkiye ve Avrupa’ya gaz boru hatları inşa etme girişimlerinde yer aldığını biliyorum. Ülkelerimiz ve Avrupalı ortaklarımız bu projelere büyük ilgi gösteriyor.

Türk dünyasında başka enerji projeleri de var. Örneğin, Kırgızistan’da Özbekistan ve Kazakistan’a hizmet edecek bir enerji santrali inşa etme konusunda büyük planlar var. Bu devasa altyapı projeleri halihazırda çeşitli finans kuruluşları tarafından inceleniyor ve işbirliği yapılabilecek çok sayıda alan var. Elbette, hükümetlerimizle yakından çalışıyoruz, önceliklerini, planlarını ve programlarını izliyoruz. Ayrıca, ulusal hükümetler tarafından ve zirvelerimizde ve hükümetler arası komisyonlarda alınan kararları da dikkate alarak, paydaşlarımız olan üye devletlerimizin öncelikleriyle uyumlu olduğumuzdan emin oluyoruz.

Macaristan’ın, özellikle AB başkanlığı sırasında, katkılarından dolayı Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) tarafından çok takdir edildiğini biliyoruz. Macaristan’ın Avrupa ve Türk dünyasını birbirine bağlamadaki rolü çok önemli kabul ediliyor. Aynı zamanda Macaristan, Türk Yatırım Fonu’na önemli miktarda parasal katkıda bulunduğunu resmen açıkladı. Bu konuda daha fazla bilgi paylaşır mısınız?

Evet, bu bir sır değil. Fon başlangıçta beş üye ülke tarafından kuruldu ve ardından Macaristan eşit payla katıldı. Her ülke 100 milyon dolar katkıda bulundu ve fonun başlangıç ​​sermayesi 600 milyon dolar oldu. Daha önce de belirttiğim gibi, bu başlangıç ​​sermayesi önümüzdeki yıllarda fonu diğer uluslararası finans kuruluşlarıyla işbirliği için daha rekabetçi ve çekici hale getirmek için önemli ölçüde artırılacak.

Fondaki paylar her zaman eşit olarak kalacak mı?

Şart değil. Başlangıç ​​sermayesine eşit paylarla katkıda bulunuldu, ancak ek sermaye daha sonra kararlaştırılabilir ve şüphesiz aynı dağılımı takip etmeyecektir. Macaristan’a gelince, diğer üyelerle aynı payla tam üye olarak katıldı. Macaristan’ın 2018’de Türk Devletleri Örgütü’ne katılmasından bu yana Türk işbirliğinde çok yapıcı bir rol oynadığını söylemeliyim. Macaristan, diğer TDT üye devletleriyle birlikte tüm işbirliği mekanizmalarına aktif olarak katılıyor. Yakın zamanda, Macaristan’ın fona katılımını kesinleştirdiğimiz ve onları tam üye yaptığımız Budapeşte’deydim. Macaristan, Türk dünyasını Avrupa’ya ve Avrupa Birliği ile Türk Devletleri Teşkilatı arasında bağlamada gerçekten vazgeçilmez bir rol oynuyor. Macaristan’ın rolünü takdir ediyoruz ve gelecekte büyümeye devam edeceğine, yalnızca Türk dünyasının entegrasyonuna değil, aynı zamanda AB ile daha yakın işbirliği yoluyla küresel entegrasyonuna da katkıda bulunacağına inanıyorum.

Fona katkıları açıklığa kavuşturmak için soruyorum, her ülke ne kadar ödeyecek? Örneğin, Türkiye’de, Türkiye’nin Kazakistan ve Türkmenistan’daki enerji altyapısı ve boru hatları gibi projeler için devlet fonu sağlayıp sağlamadığı tartışılıyor. İnsanlar, başka ülkelerdeki projeler için hazineden ne kadar rakam ödeneceğini merak ediyor.

Herhangi bir uluslararası finans kuruluşunda olduğu gibi, proje finansmanı ve önceliklendirmeyle ilgili tüm kararlar Yönetim Kurulu tarafından verilecek. Her ülkenin çıkarları ve katkıları dikkate alınacak ve burada “kaybeden” olmayacak, sadece “kazanan” olacak. 

Bu önemli röportaj için çok teşekkür ederim, Sayın Büyükelçi. Hala birçok sürecin devam ettiği anlaşılıyor, ancak şimdilik bize bir manşet verebilir misiniz? Yakın gelecekte dünyanın hangi bölgesinin Türk Yatırım Fonuyla büyük ölçekli projelerde işbirliği yapma olasılığı en yüksek? Avrupa, Asya, Rusya veya Körfez ülkeleri mi olacak? Türk Yatırım Fonu işbirliklerinde en büyük sürpriz ne olacak?

Öncelikle Türk Yatırım Fonu yeni kurulmuş bir finans kuruluşudur ve 1 Ocak 2025’te operasyonel faaliyetlerimize başlayacağız. Avrupa, Asya, İslam dünyası ve Arap dünyasındaki finans kuruluşlarıyla yakın temas ve müzakereler içindeyiz. Onlar tarafından güçlü bir ilgi görüyoruz ve onlarla ilişkilerimizi geliştirmek için eşit derecede istekliyiz.

Bence en büyük sürpriz, üye devletlerimiz içinde Türk bölgesinde elde edeceğimiz başarı olacak. Ülkelerimizin ekonomik kalkınmasına katkıda bulunmaya ve ortak projeler üzerinde birlikte çalışan girişimcileri desteklemeye ciddi şekilde kararlıyız. Onları desteklemek ve Türk ülkeleri ve şirketleri arasında daha fazla ortak girişim teşvik etmek için buradayız.

Söylediğim gibi, nihai hedef, daha birleşmiş bir Türk dünyasının temeli olacak Türk ülkeleri arasında daha fazla ekonomik entegrasyona katkıda bulunmaktır. Bu bizim temel amacımız.

Büyükelçi Bağdat Amreyev, bu diplomatik röportaj için teşekkür ediyorum. Türk Yatırım Fonu’nun politikaları, yatırımları ve projeleri resmi olarak başlatıldığında 1 Ocak’tan sonra daha fazlasını duymayı dört gözle bekliyoruz.

Okumaya Devam Et

SÖYLEŞİ

Uzmanlara BRICS’i sorduk – 3: Üye ülkelerin karşı karşıya olduğu zorluklar neler?

Yayınlanma

Rusya Federasyonu’na bağlı Tataristan Cumhuriyeti’nin Başkenti Kazan’da gerçekleştirilen BRICS Zirvesi’nin yankıları devam ederken; gündemle ilgili soruları BRICS & Şanghay İşbirliği Örgütü İnovatif Diplomasi Merkezi Direktörü Dr. Nina Ladıgina-Glazunova’ya sorduk.

İlber Vasfi Sel: Nina Hanım, Kazan’daki zirveye siz de katılım sağladınız. Zaten direktörü olduğunuz kurumda “Bricsolog” olarak çalışmalarınıza devam ediyorsunuz. Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Vladimir Putin için zirve hem sembolik hem de pratik açıdan önemli görülüyor. Siz ne düşünüyorsunuz? Bu zirvenin Rusya için önemini nasıl değerlendiriyorsunuz? Bu zirve Rusya’nın küresel ajandasını nasıl etkiler? Ek olarak; BRICS içerisinde rekabet halinde olan ülkeler de var. Üye ülkeler arasındaki rekabet ve çatışmaları değerlendirdiğinizde BRICS’in çeşitli alanlardaki işbirliğini derinleştirme hedefini nasıl görüyorsunuz?

Nina Ladıgina-Glazunova: Kazan’da yapılan BRICS Zirvesi’nin Rusya açısından önemi, esas olarak Batı’nın Rusya’yı tecrit etme politikasının tamamen başarısızlığa uğramasında ve genel gerginliklere rağmen Rusya’nın dünya sahnesindeki öneminin devam ettiğinin kabul edilmesinde yatmaktadır. Kazan’daki BRICS Zirvesi’nin yüzyılın olayı haline geldiğini; Azerbaycan, Ermenistan, Bahreyn, Bangladeş, Belarus, Bolivya, Kongo, Küba, Endonezya, Kazakistan, Kırgızistan, Laos, Malezya, Moritanya, Moğolistan, Nikaragua, Filistin, Sırbistan, Sri Lanka, Tacikistan, Tayland, Türkiye, Türkmenistan, Özbekistan, Venezuela, Vietnam ve Sırp Cumhuriyeti’nden (Bosna-Hersek’e bağlı bir birim) oluşan heyet başkanlarını bir araya getirdiğini görüyoruz. Bunlardan 23’ü devlet başkanları düzeyinde, sadece BRICS üye ülkelerinden (Rusya, Brezilya, BAE, Çin, Mısır, Etiyopya, Hindistan, İran, Güney Afrika ve davetli ülke olarak Suudi Arabistan) değil, aynı zamanda zirveye büyük ilgi gösteren Küresel Güney ülkeleriyle birlikte Birleşmiş Milletler (Genel Sekreter – Antonio Guterres), Avrasya Ekonomik Komisyonu (Yönetim Kurulu Başkanı – Bakıtcan Abdirulı Sağıntayev), Birleşmiş Devletler Topluluğu (Genel Sekreter – Sergey Lebedev), Rusya ve Belarus Birliği Devleti (Devlet Sekreteri – Dmitriy Mezentsev), Şanghay İşbirliği Örgütü (Genel Sekreter – Zhang Ming) ve Yeni Kalkınma Bankası BRICS (Banka Başkanı – Dilma Rousseff) gibi beş uluslararası örgütün başkanları da vardı.

Uzmanlara BRICS’i sorduk – 1: Bağımsız BRICS ödeme sistemi başarıya ulaşabilir mi?

23 Ekim’de heyetler ve BRICS ülkelerinin delegasyon başkanlarının toplantılarının ardından yayınlanan bildiride, BRICS’in kurumsal gelişimini teşvik etme yolu mutabakatla kabul edildi ve tarihte ilk kez, birliğe dahil olan ülkeler bildirgenin ilk paragrafında listelenmiyor.

Bu ne anlama geliyor?

Bunun başlıca nedeninin, bu yıl çoğu formatta eşit düzeyde yer almasına rağmen, hala tam üye statüsünü kabul etme sürecinde olan Suudi Arabistan’ın belirsiz statüsü olduğu varsayılabilir. Bu da yüksek ve uzmanlaşmış bir düzeyde temsil anlamına geliyordu. Ayrıca yazılı, görsel ve sosyal medyada sahte haber tehlikesine ve ülkelerimiz hakkında doğrulanmış bilgilerin yayılmasına da özel dikkat gösterildi.

Zirve ve tüm horizontal formatlar yelpazesi sayesinde Rusya, BRICS’teki başkanlığı sırasında yeni pazarlara girme yeteneklerini genişletebildi, bu kesinlikle olumlu bir andır ve ülke en başından, kurulduğu andan itibaren, bu yönelime bağlı kalmalı ve yalnızca Batı ülkelerine ana yönelim olarak bakmamalıydı. Şimdi yapbozu bir araya getirmek gibi düşünürsek; ekonomiyi çeşitlendirme ve yalnızca yurtdışından gelen bileşenlere odaklanan üretimden uzaklaşma süreci başlatıldı ve yabancı bileşen üreticilerinin üzerimizdeki nüfuzu giderek azaldı. Rusya, kapsamlı bir stratejik ortaklık anlaşması imzalamak konusunda İran ile anlaştı.

Bugün emin bir şekilde söyleyebiliriz ki en güçlü BRICS ülkeleri; Rusya, Çin, Hindistan ve İran’dır. Yani, tek kutuplu Batı dünyasının antipodu haline gelen ülkeler… Parametrelerinde G7’yi aşan küresel bir ülkeler birliğinden bahsedebiliriz ve bu gezegenimizin ekonomik geleceğiyle ilgilidir. Ortak hedeflerine ve çok kutuplu bir dünyaya odaklanmalarına ve kendi kimliklerini korumalarına rağmen; BRICS ülkeleri, özellikle komşularıyla çeşitli rekabet biçimleri ve toprak zorluklarıyla karşı karşıyadır.

Her ikisi de büyük gelişmekte olan ekonomiler olan Çin ve Hindistan, küresel pazarlarda ve gelişmekte olan ülkelerde nüfuz için rekabet ediyor ve birbirleriyle toprak anlaşmazlıkları var. Rusya ve Güney Afrika arasında jeopolitik gerginlikler Özel Askeri Operasyonun başlangıcından bu yana ortaya çıkmıştır. Rusya ve Çin her alanda yakın ortaklardır, ancak her iki ülkenin bireysel siyasi gündemlerinde, Kazakistan gibi Orta Asya ülkeleri gibi, çatışabilecekleri alanlar vardır. Aynı zamanda Hindistan ve Çin, Rusya’nın diplomatik çabalarının da yardımıyla uzun süredir devam eden sınır sorunlarını çözmede ilerleme kaydettiklerini duyurdular ve bu zirvede önemli bir başarıydı.

BRICS ülkeleri ve gelecekteki ortakları, Filistin’e desteklerini ilan ederken; dünyanın dört bir yanındaki yaklaşık iki milyar Müslüman Kazan’daki olayları izledi. Zirve sırasında, birçok delegasyon başkanı Filistin’e, Orta Doğu’ya, hızlıca barışçıl şekilde bir arada yaşamayı ve BM sözleşmelerine uyumu gerektiren çok hassas ve kırılgan bir bölge olarak büyük vurgu yaptı. Bu doğrultuda zirvede Filistin meselesinin dünya Müslüman toplumu için önemini vurgulayan güçlü bir sonuç bildirgesi kabul edildi.

Brezilya, Venezuela’nın BRICS ile yakınlaşmasından pek memnun değil ve bu durum, onu Pakistan gibi “Ortak Ülkeler” listesinde göremememizin başlıca nedenlerinden birisidir (13 ülke BRICS ortak ülke statüsü aldı. Bunlar Türkiye, Kazakistan, Özbekistan, Cezayir, Belarus, Bolivya, Küba, Endonezya, Malezya, Nijerya, Tayland, Uganda ve Vietnam’dı). Ek olarak BRICS’te farklı ülkelerin ve medeniyetlerin dünya düzenine ilişkin farklı fikirleri olması nedeniyle G7 ile çatışma platformu olmayacak.

Öte yandan politikasını dünyadaki tüm çatışmaların çözümü üzerine kuran; ancak Pakistan ile ilgili konulara nadiren değinen Narendra Modi var… Çünkü aralarında uzun yıllardır bir çatışma var ve aynı zamanda Çin ile Rusya, Pakistan’ı BRICS ortağı olarak tanıtıyorlar.

Bu nedenle, BRICS’in ticaret cirosunu artırma, karşılıklı yatırımlar (çatışmaları önlemek için, belirli bölgelerdeki etki alanlarının sınırlandırılması konularını “kıyıda” çözmek gerekir), sosyo-insani değişimlerin birbirimizi daha iyi tanımamızı ve belki de bazı ülkeler söz konusu olduğunda “baltayı gömmemizi” ve ayrıca Türkiye Cumhuriyeti’nin “yumuşak güç” yoluyla yaptığı kültürel genişlemeye yönelik olası müdahaleleri düzenlememizi sağlayacağı gibi karşılıklı olarak faydalı işbirliği alanlarını teşvik etmesi gerektiğine inanıyorum.

Öte yandan Güney Amerika, sosyal, politik, ekonomik olarak her anlamda çok istikrarsız ve ABD’nin güçlü etkisi altında. BRICS platformuna geldiğinizde tüm bunları unutmanız gerektiğini; çünkü büyük resmi ve küresel gündemi düşünmeniz gerektiğini hatırlamak önemlidir. Ve gerçekten barışçıl olarak adlandırılabilecek olan Kazan Zirvesi, BRICS+ formatındaki bazı katılımcıları, örneğin Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ve Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’i, barış antlaşması, sınır belirleme ve diğer karşılıklı ilgi konular da dahil olmak üzere ikili barış gündemini ilerletmeyi tartışmak üzere bir araya getiren bir toplantı oldu ve daha önce duraklamış olan karşılıklı sorunları çözmek için müzakere etmeye teşvik etti.

Bugün, bildirge halihazırda ulusal para birimlerindeki koşullu rezervler için mevcut mekanizmalarını da açıklıyor. Bunlar: IMF ve Dünya Bankası gibi mevcut kurumlar kadar büyük ve kapsamlı olmasa da; onlar için ciddi bir tehdit oluşturuyor. BRICS Pay mekanizması da başlatıldı: Çin’in CIPS (Sınır Ötesi Bankalararası Ödeme Sistemi) sistemine ve uluslararası SWIFT sistemine benzer bir ödeme sistemi projesi olan BRICS Pay, uluslararası ödeme kartları Visa ve Mastercard veya Rusya’nın MIR, RuPay’i ile Çin’in UnionPay gibi ulusal banka kartlarıyla birlikte çalışabilir ve BRICS+ ülkelerinde kullanabilecek halde olacak.

Gelişmekte olan ülkelerin katılımıyla kolektif çözümler bulmanın doğrudan, açık ve etkili bir yolu, ulusal para birimlerinin giderek yaygınlaşan kullanımıyla de-dolarizasyondur ve bizim için yeni bir rezerv para birimi dediğimiz şeye ihtiyacımız var. Çok sayıda medeniyet ve kültürün temsilcilerinin, bilinçaltında kendi ülkelerinin refahı için kendi gündemlerini tanıtmak istedikleri birleşmeleri, yalnızca Küresel Güney ülkeleri için açık olan konularda; örneğin BM Güvenlik Konseyi reformu veya iklim değişikliği (Burada Vladimir Putin de yeşil gündemi topluma zarar vermek için kullanma konusundaki açıklamasında dikkatlice ima ettiğini hatırlatalım) birleşik bir şeye yönelik kararlar almayı zorlaştırıyor.

BRICS’in rolünün artacağı ve BRICS ülkelerinin halihazırda küresel ekonomik büyümenin itici güçleri olduğu, jeopolitik manzarayı Avrasya’ya ve bir bütün olarak Güney’e doğru kaydırdığı oldukça açık. Mevcut yılın sonuçlarına göre, BRICS’teki ortalama ekonomik büyüme oranı %4 olarak tahmin ediliyor. Bu, G7 ülkelerindeki, sadece %1.7’lik orandan daha yüksek. Ekonomik büyüme oranlarındaki bu kadar farkla, öngörülebilir gelecekte küresel GSYİH’daki ana artış BRICS’te üretilecek. OPEC Plus’da aslında BRICS ülkelerinin bir parçası ve Rusya ve Suudi Arabistan aslında oradaki liderler. Dünya çapında petrol fiyatlarını onlar belirliyor. Ancak çoğu ticaret platformunun bununla mücadele etmek için çıkarlarını lobi yapan Batılı şirketlere ait olduğunu hatırlamakta fayda var ve birleşmek gerekiyor.

BRICS, BM’nin aksine, herkesin aynı masada oturması ve üye devletlerin daha adil bir şekilde temsil edilmesiyle eşit bir sese sahip olması bakımından farklı. Belki de BRICS, gelecekte tüm BRICS ülkeleri tarafından savunulan reformu gerçekleştirerek, BM’ye bir alternatif olabilir. Ancak bu uzun bir süreç olacaktır.

Sorunlarını ve toprak anlaşmazlıklarını kabul eden BRICS ülkeleri, küresel işbirliğinin ortak gündemine odaklanmayı hedefliyor. 1 Ocak 2024’ten itibaren birliğe yeni ülkelerin de dahil olmasıyla, ortak bir hedef adına güçlü bağlar ve diyalog kurulmalı, sadece ‘a priori’ değil, böyle bir format olmamalı, Birlik’in çeşitli alanlardaki işbirliğinin önceliği ile Anglo-Sakson ideolojisine dayalı bir birlik olarak temellendirilmemelidir. Birliğin ortak çıkarları teşvik etme ve eşitlik ve saygıya dayalı çok kutuplu küresel yönetişimi teşvik etme konusunda muazzam bir potansiyeli var.

Zirvede imzalanan mutabakat aynı zamanda herhangi bir katılımcının ulusal çıkarlarının garanti altına alınmasının da bir garantisidir.

İlber Vasfi Sel: Nina Hanım, oldukça geniş ve bilgilendirici cevaplarınız için Harici olarak teşekkür ederiz.

Uzmanlara BRICS’i sorduk – 2: Türkiye BRICS’e üye olabilir mi?

Okumaya Devam Et

Çok Okunanlar

English