Asya
Afganistan ve Pakistan’ın karmaşık ilişkisi
Araları karmaşık iki komşu olan Afgan Taliban’ı ve Pakistan yöneticileri arasındaki güvensizlik bunaltıcı bir şekilde artarken, iki taraf da büyük bir krizin eşiğinde yalpalıyor. Taliban, Ağustos 2021’de iktidara geldiğinden beri Pakistan’a, Afganistan-Pakistan sınırında meydan okuyarak ve Pakistan Talibanı’na (Tehrik-i Taliban Pakistan- TTP) sığınaklar sağlayarak, baş kaldırıyor.
Sürekli artan bir şiddetle karşı karşıya kalan Pakistan, Afganistan Taliban yöneticilerine TTP’ye karşı sıkı önlem almaları için baskı yapmasına rağmen Taliban bu baskılara cevapsız kalıyor. Pakistan İçişleri Bakanı Rana Sanaulllah, TTP’nin terör faaliyetlerindeki artışın bölge barışı için bir tehdit olmasının yanı sıra Afgan Talibanı için de bir tehdit olduğunu belirtiyor.
Sanaulllah, Quetta’da biri polis olmak üzere dört kişinin ölümüne ve çoğu polis olmak üzere 30 kişinin yaralanmasına neden olan bir intihar saldırısına atıfta bulunarak, TTP’nin terör faaliyetlerinin Belucistan ve Hayber-Pakhtunkhwa’da yükselişte olduğunu belirtti. TTP, Haziran ayında Pakistan hükümetiyle üzerinde anlaşmaya vardığı sallantılı bir ateşkesi iptal etmesinden sadece bir gün sonra saldırının sorumluluğunu hemen üstlendi. TTP, saldırıyı eski sözcüleri Abdul Wali namı diğer Omar Khalid Horasani’nin intikamını almak için başlattığını söyledi. Wali, Ağustos ayında Afganistan’ın Paktika şehrinde yol kenarına yerleştirilen bombalı saldırada hayatını kaybetmişti.
Bu yılın ilk dokuz ayında, Pakistan genelinde çoğu güvenlik güçleri olmak üzere en az 450 kişi öldürüldü. İslamabad, isyandaki artışı, TTP’nin sığındığı ve oradan sınır ötesi saldırıları yönetmeye devam ettiği Afganistan’ın Taliban tarafından ele geçirilmesine bağladı.
Afgan Talibanı ise başkent Kabil de dahil olmak üzere bir çok Afganistan ilini kasıp kavuran ve yüzlerce insanın ölümüne, yaralanmasına sebep olan saldırılardan sonra, Afganistan’da barışı tekrar kurmak için çabalıyor. Afganistan’daki en son terör saldırısı Samangan iline bağlı bir dini okulda düzenlenmiş, bu saldırı sonucu en az 19 öğrenci ölmüş, ve yaklaşık 30 kişi yaralanmıştır.
Pakistan, Afgan Talibanı ve TTP ilişkileri
Afgan Talibanı ve TTP’nin arasındaki ilişki sarsılmaz gibi görünüyor. TTP, yabancı güçlere karşı Afgan Talibanı ile birlikte savaştağını açıklamış, bir çok intihar saldırganının Taliban’a bağlılığını kanıtlamak için Afganistan’daki savaşta öldürüldüğünü belirtmişti. Aynı zamanda TTP ayrıca, 15 Ağustos 2022’de uluslararası güçlerin Afganistan’dan geri çekilmesinin birinci yıldönümününde Talibanı kutladı.
Söylendiğine göre, Afgan Talibanı iktidara geldiğinden beri TTP’yi desteklemek için Pakistan’ın güvenliğini tehdit eden dört şüpheli adım attı.
1- Taliban’ın önceki Afgan hükümeti tarafından Afgan hapishanelerinde hapsedilen iki binden fazla TTP üyesini serbest bırakması TTP’ye Afganistan’da serbest bir alan sağlayan önemli bir adımdı. Pakistan’daki altı yıllık dengenin ardından, TTP’nin üstlendiği saldırıların yeniden başlamasının ve 2021’de yüzde 56 artmasının sebebi bu olabilir.
2- Afgan Taliban’ı TTP ile savaşmaya açıkça karşı çıktı ve onun yerine TTP ile Islamabad arasında barış müzakereleri teklif etti. Afgan Talibanı’nın arabuluculuğu altında TTP komutanları Kabil’de Pakistanlı yetkililerle bir çok kez barış görüşmesi yaptı ve Taliban her iki tarafı da ateşkese varmaya teşvik etti. Mayıs ayında ateşkes sağlandı ve ateşkes TTP tarafından tek taraflı olarak sonlandırılana kadar her iki taraf da birbirini şartları ihlal etmekle suçladı.
3- Pakistanlılara göre en önemli nokta, Taliban’ın ısrarla Durand Hattı’nı tanımaması. Taliban, 1966’da ilk iktidara geldiği günden bu yana iki ülke arasındaki Durand Hattı olarak bilinen 2 bin 640 kilometrelik sınırı yerleşik olarak tanımadı.
Taliban üst düzey yetkilisi Zabihullah Mücahid, Durand Hattı sorununun hala çözülmemiş olduğunu ve sınır hattına çit inşa etmenin “iki ülkeye de yayılmış bir milletin içinde çatlaklar yarattığını” söylemişti.
4- Pakistan için bir diğer önemli nokta ise, Taliban’ın Pakistan’ın bölgedeki muhalifi olan Hindistan’a angajmana açık olmasıdır. Taliban Savunma Bakanı Molla Yakub, Hindistan’nın Afgan birliklerine askeri eğitim sağlaması konusunda istekli olduklarını belirtmişti. Aynı zamanda, Taliban’nın iktidara gelmesinin ardından Kabil’deki diplomatik misyonunu askıya alan Hindistan, Afganistan’da yarım kalan kalkınma projelerini tamamlamak istediğini açıklamıştı.
Taliban Savunma Bakanı Molla Yakub, sıradan bir Taliban üyesi ve siyasetçi değil aynı zamanda Taliban’ın kurucusu ve dini lideri Molla Ömer’in en büyük oğludur. Yakub’un Hindistan’dan destek çağrısı, Pakistan’ın Afganistan’da on yıllardır sürdürdüğü komşu rejimi politikasına büyük bir darbe olmuştur. Bu, Islamabad’ın uzun vadeli hedefi olan Afganistan’ı bölgesel olarak kullanma, özellikle de Hindistan’a karşı, gündemine uymuyor.
Üst düzey Pakistan temsilcileri Kabil’e gitti
Bu arada Pakistan Dışişleri Bakanı Hina Rabbani Khar, Kabil’e gitti ve Afganistan Dışişleri Bakanı Emirhan Mutakki ile iki ülkeyi de alakadar eden önemli konuları görüşmek üzere bir araya geldi. Taraflar, eğitim, sağlık, ticaret ve yatırım, bölgesel bağlantı, bölgesel güvenlik ve sosyoekonomik projelerde işbirliği dahil olmak ortak çıkarları olan bir çok konuyu tartıştı.
Bu, ABD kuvvetlerinin geri çekilmesinin ardından ve Taliban’nın iktidara gelmesinden bu yana bir kadın bakanın Afganistan’a yaptığı ilk ziyaret oldu. Bu ziyaret aynı zamanda, TTP’nin Islamabad ile ateşkesi iptal etmesi sonrasındaki gerilim devam ederken gerçekleşti.
Nisan ayında Kabil ve İslamabad arasında, Pakistan’ın TTP’yi suçladığı sınır ötesi saldırıların ardından Afganistan içinde hava saldırıları düzenleyeceğini açıklamasından sonra gerilim daha da arttı.
Pakistan İçişleri Bakanı Sanaullah, Taliban’ı TTP’ye güvenli sığınaklar sağlamakla suçladı, Taliban bu suçlamayı şiddetle reddetti. Taliban Savunma Bakanlığı Sözcüsü İnayetullah Harezmi, Taliban’ın tüm bölge ülkelerine ve dünyaya “Afganistan topraklarının asla başka ülkelere karşı kullanılmayacağını bir kez daha temin ettiğini” söyledi. Ancak Pakistan, yaklaşık 5 bin TTP üyesinin aileleriyle birlikte Afganistan’da saklandığını iddia ediyor.
Aynı zamanda, Khar ve Mutakki arasındaki görüşmede güvenlik sorunlarının görüşülüp görüşülmediği netlik kazanmadı. Dahası, Kabil’deki Pakistan büyükelçiliğinin aralarında güvenlik meselelerini ve ikili ilişkileri tartışmak için bir görüşme ayarlamaya çalışmasına rağmen Molla Yakub’un Khar ile görüşmeyi reddettiğine dair haberler var.
Molla Yakub’un Pakistan ile ana anlaşmazlığı sebebi net olmamakla birlikte, Taliban’ın geçen yıl iktidara gelmesinden bu yana Taliban ile Pakistan güvenlik güçleri arasında birkaç sınır çatışması yaşandı. Yakub ayrıca ABD insansız hava araçlarının Pakistan’dan Afganistan hava sahasına girdiğini söylemiş ve İslamabad’ı bunu durdurmaya çağırmıştı.
Ayrıca bu ay, Belucistan’ı Afganistan’ın Kandahar şehrine bağlayan büyük bir geçit olan Çaman’da Taliban ile Pakistan güvenlik güçleri arasında kısa bir çatışma yaşandı. Çaman ve kuzeybatı Torkhan sınır kapıları, Afganistan’ı Pakistan’a bağlıyor ve iki komşu ülke arasındaki ana ticaret ve geçiş yolları olarak hizmet veriyor.
Pakistan sıkıntı içinde
Pakistan tarihsel olarak, Afganistan’a karşı siyasi ve ekonomik bir araç olarak kontrol etmeye çalıştığı “stratejik derinlikli bir politika” izlemiştir. Ancak Pakistan’ın uzun süredir devam eden bu politikası, başarılı olmadı. Sınır ötesi sorunlar, TTP ve Taliban’ın politikasındaki diğer değişiklikler bu başarısızlığın örnekleridir.
Pakistan ve Afgan Talibanı’nın birbirlerine yönelik politikalarını gözden geçirmeleri önemli, çünkü savaşa girmenin hiçbir tarafa faydası yok. TTP sorunu da bu bağlamda ülkeler arasında konuşularak çözülmelidir.
Vietnam ve Güney Kore, ABD’nin daha ağır gümrük vergilerinden kaçınmak amacıyla iki Asya ülkesi üzerinden aktarılan Çin mallarına daha sert baskı uyguluyor.
Hanoi ve Seul, şu anda durdurulmuş olan “karşılıklı” gümrük vergilerinin tam olarak uygulanmasını engellemek için Trump yönetimiyle görüşmeler yürütüyor. Bunun bir parçası olarak, Çin’e uygulanan vergilerin uygulanmasını desteklemek için bir Amerikan talebine uyacaklarını belirttiler.
Vietnam Başbakanı Pham Minh Chinh salı günü düzenlenen bir hükümet toplantısında yetkililere ABD tarafından dile getirilen endişeleri ele almalarını söyledi ve kaçakçılık, ticaret dolandırıcılığı ve menşe yerlerini gizleme girişimlerine karşı önlemler almaları talimatını verdi. “ABD ile müzakereler için mükemmel bir hazırlığa ihtiyacımız var” diye ekledi.
Vietnam Sanayi ve Ticaret Bakanlığı kısa bir süre önce ürün menşeini belgelendiren yetkililere sahte ürünlere karşı önlem almaları talimatını verdi. Vietnam menşei belgesi başvurularında ani bir artış görülen şirketler için fabrikaların yerinde denetlenmesi yoluyla uygunluk sağlanacak.
Bakanlık direktifinde, ticari sürtüşmeler yoğunlaştıkça, menşe ülke sahtekarlığı vakalarının artacağını ve sahadaki durumu karmaşıklaştıracağını söyledi. Bakanlık, ABD menşeli Çin mallarının Vietnam üzerinden uygunsuz bir şekilde aktarılmasından endişe duyuyor.
ABD, Çinli üreticilerin Amerikan pazarına ihracat yapmak için üçüncü ülkelerde mağaza açtığından şüpheleniyor. Bu operasyonlar Çin’den gönderilen parçaların basit montajını gerçekleştiriyor ve bitmiş ürünleri yanlış bir şekilde yeniden etiketliyor.
Vietnam, ABD tarafından bu faaliyetler için ana merkez olarak görülüyor. Vietnam’ın ABD’ye ihracatı yıllar içinde arttı. 2024 yılında Vietnam’ın ABD ile mal ticareti fazlası 100 milyar doları aştı.
Geçmişte, Vietnam’daki operatörler menşe ülke sahtekârlığı ve yasadışı televizyon ve ayakkabı aktarımı yaparken yakalanmıştı. ABD, Vietnam’dan ihraç edilen çelik ürünlerinin bir kısmının aktarılan mallar olduğunu tespit etti.
Trump yönetimi, ihracatta aktarma yaptığından şüphelenilen Güneydoğu Asya ülkelerine karşı harekete geçti. Bu hafta başında ABD Ticaret Bakanlığı Vietnam, Kamboçya, Tayland ve Malezya’dan gelen güneş pilleri için %3,521’e varan gümrük vergisi planlarını açıkladı.
Görünen o ki Vietnam, ABD’nin gümrük vergilerini iptal etmesi için lobi yaparken uygunsuz aktarmaları engelleme çabalarını artıracak.
Güney Kore de harekete geçiyor. Pazartesi günü, resmi Kore Gümrük Servisi, hileli ihracat konusunda bir soruşturma görev gücü başlattığını duyurdu.
Servis, ilk çeyrekte Güney Kore menşeli olarak yanlış etiketlenmiş 29,5 milyar wonluk (20,7 milyon $) mal ele geçirdiğini söyledi. ABD’ye yönelik ürünler bu rakamın %97’sini oluşturdu.
Ancak Güney Kore ABD ile aktif bir şekilde işbirliği yaparsa Çin’in tepkisini çekebilir. Pazartesi günü Çin Ticaret Bakanlığı, Amerika’nın tarife müzakerelerini kullanarak ülkelere Çin ile ticareti sınırlandırmaları için baskı yapma çabalarını eleştirdi.
Bir bakanlık sözcüsü “Çin, herhangi bir tarafın Çin tarafının zararına bir anlaşma yapmasına kesinlikle karşıdır” dedi.
Güney Kore medyasının salı günü bildirdiğine göre, Çin hükümeti Güney Koreli üreticileri Çin’in nadir toprak metallerini içeren ürünleri ABD askeri müteahhitlerine ihraç etmemeleri konusunda uyardı. Mektuplar elektrikli araç, batarya, tıbbi cihaz ve daha birçok ürün üreticilerine gönderildi.
Haberlere göre mektuplar, Güney Koreli şirketleri uyumsuzluk halinde ticari yaptırımlarla tehdit etti.
Tayvan hükümeti, perşembe günü, ekonominin ABD gümrük tarifelerinin etkisiyle başa çıkmasına yardımcı olmak için özel bir bütçe olarak 10 milyar dolarlık bir harcama daha önerdi.
Donald Trump “karşılıklı gümrük vergilerini” 90 günlüğüne durdurana kadar Tayvan’ın iki hafta önce %32’lik ABD gümrük vergilerine maruz kalması bekleniyordu.
Taipei’de düzenlenen bir basın toplantısında konuşan Başbakan Cho Jung-tai, 88 milyar T$ (2.71 milyar $) tutarındaki ilk yardım paketinin, şirketler için finansman yardımı, iş piyasasını istikrara kavuşturmaya yönelik tedbirler ve elektrik sübvansiyonları da dahil olmak üzere 410 milyar T$’a (12.61 milyar $) kadar yükseltileceğini söyledi.
Özel bütçenin, muhalefet partilerinin çoğunlukta olduğu ve bu yıl israfı önlemeyi hedeflediklerini söyleyerek Tayvan’ın ana bütçesinde kapsamlı kesintiler uygulayan parlamento tarafından onaylanması gerekecek.
Tayvan hükümeti gümrük vergileri konusunda ABD ile görüşmelere başladı ve adanın ticaret fazlasını azaltmak için milyarlarca dolarlık yeni alım sözü verdi.
Tayvan lideri Lai Ching-te salı günü yaptığı açıklamada, ABD’den doğal gaz ve petrol alımlarının artırılmasının Tayvan’ın ABD ile yürüttüğü tarife görüşmelerinin odak noktası olduğunu söyledi.
Tayvan 90 günlük erteleme arasında Trump’ın gözüne girmeye çalışıyor
Hindistan Başbakanı Narendra Modi perşembe günü, polisin Keşmir’de turistlere yönelik ölümcül militan saldırısını düzenleyen iki saldırganın Pakistan vatandaşı olduğunu tespit etmesinin ardından, sert bir tepki göstererek teröristleri ve destekçilerini takip etme, izleme ve cezalandırma sözü verdi.
Hindistan’ın doğusundaki Bihar eyaletinde bir konuşma yapan Modi, Hindistan Keşmir’inin Pahalgam bölgesindeki bir çayırda vurularak öldürülen 26 kişiyi andı.
Modi, saldırganların kimliklerine değinmeden ve Pakistan’ın adını vermeden “Onları dünyanın sonuna kadar takip edeceğiz” dedi.
Ancak Hindistan’ın çarşamba günü geç saatlerde Pakistan ile ilişkilerini bozarak on altı yıllık bir su anlaşmasını askıya alması ve komşular arasındaki tek kara sınır kapısını kapatmasının ardından nükleer silahlara sahip rakipler arasındaki gerilim büyüyecek gibi görünüyor.
Pakistan Enerji Bakanı Awais Lekhari, İndus Suları Anlaşması’nın askıya alınmasını “su savaşı eylemi; korkakça, yasadışı bir hareket” olarak nitelendirdi.
Pakistan ayrıca, Hindistan havayollarına hava sahasını kapattı ve su anlaşmasının ihlaline karşı uyardı.
Hindistan Keşmir polisi perşembe günü yayınladığı bildirilerde saldırıya “karıştığından” şüphelenilen üç militanın adını verdi ve bu kişilerin yakalanmasını sağlayacak bilgiler için ödül verileceğini duyurdu.
İlanlarda, şüpheli üç militandan ikisinin Pakistan vatandaşı olduğu belirtildi.
Hindistan ve Pakistan Keşmir’in ayrı bölümlerini kontrol ediyor ve her ikisi de Keşmir’in tamamı üzerinde hak iddia ediyor.
Hindistan Dışişleri Bakanı Vikram Misri çarşamba günü yaptığı açıklamada, güvenlikle ilgili bir kabine komitesinin, yaklaşık yirmi yıldır ülkede sivillere yönelik en kötü saldırı olan saldırının sınır ötesi bağlantıları hakkında bilgilendirildiğini söyledi.
Hindistan Dışişleri Bakanlığı’ndaki en üst düzey diplomat olan Misri, bağlantılara dair herhangi bir kanıt sunmadı ya da daha fazla ayrıntı vermedi.
Mısri, Yeni Delhi’nin Pakistan’daki savunma danışmanlarını geri çekeceğini ve İslamabad’daki misyonundaki personel sayısını 55’ten 30’a indireceğini söyledi.
Yerel basında çıkan haberlere göre Hindistan, Pakistan’ın Yeni Delhi’deki büyükelçiliğindeki en üst düzey diplomatı çağırarak Pakistan misyonundaki tüm savunma danışmanlarının istenmeyen kişi ilan edildiğini ve ayrılmaları için bir hafta süre verildiğini bildirdi.
Modi ayrıca hükümetin saldırıya vereceği yanıt konusunda bilgilendirmek üzere tüm partileri toplantıya çağırdı.
ELÇİLİKTE PROTESTO
Perşembe günü Yeni Delhi’nin diplomatik bölgesindeki Pakistan Büyükelçiliği önünde toplanan onlarca protestocu sloganlar atarak polis barikatlarını zorladı.
Dışişleri Bakanı Ishaq Dar, İslamabad’da Başbakan Şahbaz Şerif’in Pakistan’ın tepkisini görüşmek üzere Ulusal Güvenlik Komitesi toplantısı yapacağını söyledi.
Dünya Bankası’nın aracılık ettiği ve 1960 yılında imzalanan İndus Anlaşması, İndus Nehri ve kollarındaki suların Hindistan ve Pakistan arasında paylaşımını düzenliyordu. Anlaşma o tarihten bu yana komşular arasında yaşanan iki savaşa ve diğer zamanlarda ilişkilerde yaşanan ciddi gerginliklere dayanabildi.
İki ülke arasındaki diplomatik ilişkiler, Pakistan’ın Hindistan’ın elçisini sınır dışı etmesi ve Hindistan’ın 2019’da Keşmir’in yarı özerk statüsünü iptal etmesinin ardından Yeni Delhi’ye kendi büyükelçisini göndermemesi nedeniyle son önlemler açıklanmadan önce bile zayıftı.
Salı günkü saldırı, Modi ve Hindu milliyetçisi Bharatiya Janata Partisi’nin Cammu ve Keşmir eyaletinin sahip olduğu özel statünün kaldırılması ve uzun süredir sorunlu olan Müslümanların çoğunlukta olduğu bölgeye barış ve kalkınma getirme konusunda büyük bir başarı olarak yansıttığı şey için bir gerileme olarak görülüyor.
Hindistan sık sık Pakistan’ı Keşmir’deki isyana karışmakla suçlasa da İslamabad sadece diplomatik ve manevi destek verdiğini savunuyor.
Keşmir’de ayaklanmanın başladığı 1989 yılından bu yana on binlerce insan öldürüldü ancak son yıllarda ayaklanma azaldı ve doğal güzelliklere sahip bölgede turizm arttı.
Rus şirketleri yaptırımların hafifletilmesi ihtimalini değerlendirdi
Von der Leyen Papa’nın cenazesinde Trump ile görüşmeyi planlıyor
Rus alüminyum devi Rusal, Alman devletini dava etmeye hazırlanıyor
Finlandiya ve İsveç’ten askeri sevkiyat için demiryolu projesi
Trump: Hamaney ile görüşmeye açığım, Çin ile görüşüyoruz
-
Görüş2 hafta önceAvrupa’da savaşa hazırlık tam gaz: Fransız askeri haritacılar Romanya’da ne arıyor?
-
Görüş2 hafta önceİran-ABD müzakereleri: Maskat görüşmesi ne anlama geliyor?
-
Ortadoğu2 hafta önce“Suriye ve İsrail normalleşmeye hazırlanıyor” iddiası
-
Dünya Basını2 hafta önceTrump’ın anti-sosyal devleti
-
Dünya Basını2 hafta önceFT: Xi’nin eli neden Trump’tan daha güçlü?
-
Avrupa3 gün önceAlmanya’da tren fabrikası tank üretimine başlıyor
-
Görüş1 hafta önceABD’nin İran’a baskısı: Yay gerildi ama henüz tam çekilmedi
-
Dünya Basını2 hafta önceRusya’nın Berlin Büyükelçisi: ‘Ukrayna’da yabancı askerlerin konuşlandırılması kabul edilemez’
