İsrail ve İran arasında yükselen gerilim, Asya için çok önemli bir enerji arteri olan Hürmüz Boğazı’ndan petrol akışını sekteye uğratma tehdidinde bulunurken, daha geniş çaplı bir Orta Doğu çatışmasının arzı kesebileceği ve piyasaları istikrarsızlaştırabileceği korkusu artıyor.

Bağımsız bir enerji araştırma ve iş istihbaratı şirketi olan Rystad Energy’nin Orta Doğu ve Kuzey Afrika araştırma direktörü Aditya Saraswat, “Asya ekonomileri, özellikle de Çin ve Hindistan, Hürmüz Boğazı’ndan çıkan günlük 14 milyon varil [petrol] ihracatının en büyük payını tükettikleri için büyük bir riskle karşı karşıya kalacaklar” dedi.

Sızdırılan ABD istihbarat raporları İsrail’in kendisine füze saldırısı düzenleyen İran’a misilleme yapmayı planladığını gösteriyor. Tahran’ın saldırısı Hamas lideri İsmail Haniye, Hizbullah lideri Hasan Nasrallah ve İranlı Tuğgeneral Abbas Nilfuruşan’ın İsrail tarafından öldürülmesinin ardından gelmişti.

Geçen yıl 7 Ekim’de İsrail’e düzenlenen saldırının beyni olan Hamas lideri Yahya Sinvar’ın öldürülmesinin ardından cumartesi günü bir insansız hava aracı Başbakan Benjamin Netanyahu’nun evini hedef aldı. Bu arada İsrail, Lübnan’da Hizbullah’a yönelik saldırılarını artırdı.

Gösterge petrol fiyatı olan Brent ham petrolü, çatışmaların ardından 26 Eylül’de yaklaşık 71 ABD doları iken 7 Ekim’de varil başına 80 ABD dolarına yükseldi. Pazartesi günü petrol, piyasadaki gergin havanın etkisiyle geçtiğimiz ay yüzde 0,15 artışla varil başına 73,40 ABD dolarından işlem gördü.

Hürmüz Boğazı Umman ve İran arasında uzanan, Orta Doğu petrol ve gaz üreticilerini dünya pazarlarına bağlayan dar bir deniz geçidi. Rystad Energy tarafından 17 Ekim’de yayınlanan bir rapora göre, savaşın tam anlamıyla patlak vermesi halinde bu hayati koridor tıkanabilir ve günlük 12 milyon varil petrolü riske atabilir.

Raporda, “Asya’nın petrol ithal eden ülkeleri artan maliyetler ve kesintiye uğrayan tedarik zincirleriyle karşı karşıya kalacak ve bu da piyasa endişelerini artıracaktır” denildi.

Asya-Pasifik bölgesi petrol ithalatına dünyadaki diğer tüm bölgelerden daha fazla bağımlı. Çin ve Hindistan dünyanın en büyük petrol ithalatçıları arasında yer alırken, Japonya, Kore, Singapur ve Tayland gibi diğer ülkeler de büyük petrol ve gaz tüketicileri arasında yer alıyor.

Saraswat’a göre Çin ve Hindistan İran’dan da petrol ithal ediyor. “Bu akışlar etkilenirse, ülkelerin ithalat akışlarını ve kaynak ülkeleri yeniden düzenlemesi gerekecek” diye ekledi.

Şimdiye kadar, artan jeopolitik gerilimler arzı kesintiye uğratmadı. Rystad Energy’ye göre İran ve İsrail’de petrol üretiminin ilk aşamaları olan upstream faaliyetler, 7 Ekim’den bu yana yaşanan bölgesel çatışmalara rağmen sabit kaldı.

Rapora göre İran’ın üretimi ağustos ayında bir önceki yıla göre günlük 227,000 varil artarak 3.27 milyona yükselirken, İsrail’in gaz üretimi 2023 yılında yüzde 15 arttı ve bu yıl yüzde 5 artmasının beklendiği belirtildi.

Gerginliğin bir savaşla sonuçlanması halinde, “İran ve İsrail’in yukarı havza tesislerine, boru hatlarına ve depolama birimlerine saldırılarla aktif bir savaşa girmesini bekliyoruz” denildi.

Analistler Orta Doğu’daki savaşın Asya için birden fazla risk oluşturduğunu söylüyor.

Geçen yıl 7 Ekim’den bu yana, özellikle Şanghay’dan Rotterdam’a uzanan Doğu-Batı ticaret rotalarında Kızıldeniz üzerinden ticari transit geçişler yüzde 70’in üzerinde azaldı. Sonuç olarak, EY Asya-Pasifik strateji uygulama lideri Nobuko Kobayashi’ye göre, bu rotadaki okyanus nakliye ücretleri yüzde 200’den fazla artarak 40 fitlik konteyner başına 3.400 ABD doları civarında seyretmektedir.

Buna rağmen, New York Fed’in küresel tedarik zinciri baskı endeksinin uzun vadeli ortalamasına yakın seyrettiğini ve Covid-19 dönemine kıyasla bir miktar rahatlamaya işaret ettiğini sözlerine ekledi.

“Uzun vadede, İsrail’in İran petrol tesislerine olası saldırıları nedeniyle petrol fiyatlarında önemli bir artış riski var. Bu durum küresel olarak enerji ve hammadde maliyetlerinin artmasına, potansiyel olarak enflasyonun yeniden alevlenmesine ve merkez bankalarının faiz oranlarını düşürme kararlarının zorlaşmasına yol açabilir” dedi.

INSEAD’da ekonomi profesörü olan Antonio Fatas’a göre bu riskler Asya’daki belirsizlik ortamına katkıda bulunuyor.

“Savaşın tırmanmaya devam ettiğini ve tehlikeli seviyelere ulaştığını düşünürsek, şu ana kadar etkisi küçük oldu. Ancak tırmanışın enerji ihracatı için kilit geçitleri tıkadığı bir noktaya ulaştığı durumlar hayal edilebilir,” diyen Fatas, “Henüz o noktada değiliz. Ancak ihtiyatlı olmak ve işlerin çok daha kötüye gidebileceği senaryoları düşünmeye hazır olmak gerekiyor” diye ekledi.

Analistler, genellikle enflasyonu körükleyen yüksek petrol fiyatlarının merkez bankalarını faizleri düşürmekten caydırma riskinin düşük olduğunu söylüyor. Merkez bankaları için bir ölçüt olan ABD Merkez Bankası, eylül ayında gösterge federal fon oranını yarım puan düşürerek yüzde 4,75’ten yüzde 5’e indirdi.

ESSEC Business School’da ekonomi profesörü olan Jamus Lim’e göre, Federal Rezerv fon oranının daha düşük olması, diğer merkez bankalarına daha önce yapamadıkları faiz indirimlerini yapabilmeleri için daha fazla alan sağlıyor.

“Asya ekonomilerinin çoğu pandemi şokundan daha fazla etkilendi, daha yavaş toparlandı ve sonrasında daha düşük enflasyon oranları yaşadı. Bu nedenle, birçoğu faiz oranlarını düşürmek için can atıyor ve Fed’in hamlesinden önce faiz oranlarını düşürmeleri halinde sermaye çıkışlarının artacağı korkusuna kapıldılar” dedi.

Lim, küresel talebin yumuşaması, faiz oranlarının düşmesi ve Rus petrolünün Asya’ya ulaşması gibi enerji arz kaynaklarının genişlemesi nedeniyle petrol fiyatlarının geçmişte olduğu gibi alevlenip alevlenmeyeceğinin henüz net olmadığını söyledi.

Çin ve Hindistan, Ukrayna savaşından bu yana Moskova’nın satışlarını kısıtlamayı amaçlayan Avrupa sınırlamalarına rağmen Rus petrolünün önemli alıcıları olarak ortaya çıktı. Lim, Orta Doğu’daki çatışmalardan kaynaklanan en büyük riskin nakliye koridorlarının bozulması olduğunu, ancak geçtiğimiz yıl yeniden yönlendirmeler nedeniyle bu riskin artık azaldığını söyledi.

Diğer analistler, Orta Doğu’daki çatışmaların İran petrol tesislerine doğrudan bir saldırıya dönüşmesi halinde petrol fiyatlarında keskin bir artışın göz ardı edilemeyeceğini söyledi.

CommTrendz Research’ün kurucusu Gnanasekar Thiagarajan, böyle bir durumun petrol fiyatlarının iki kattan fazla artarak varil başına yaklaşık 46 ABD dolarına çıktığı 1991 Körfez Savaşı’ndan bu yana neredeyse görülmemiş bir durum olacağını söyledi.

“Umarım bir daha yaşanmaz,” dedi.

Bir hükümet danışmanı, Çin’in yetersiz harcama ve azalan gelirin birbirini beslediği aşağı yönlü bir sarmal olasılığına karşı “mümkün olan en kısa sürede ve hızlı bir şekilde” daha fazla teşvik önlemi alması gerektiğini söyledi.

Çin Sosyal Bilimler Akademisi Dünya Ekonomisi ve Siyaseti Enstitüsü Müdür Yardımcısı Zhang Bin, hazine bonoları, yerel özel amaçlı bonolar ve bütçe dışı borç satışları dahil olmak üzere önümüzdeki yıl artırılacak yeni devlet borçlarının 12 trilyon yuanı (1.67 trilyon ABD Doları) aşabileceğini söyledi.

Çin Makroekonomi Forumu tarafından 20 Ekim’de düzenlenen bir web seminerinde “Geçmişte, toplam talepteki her artış devlet harcamalarındaki artıştan ayrılamazdı, çünkü bu kısa vadede durumu hızla değiştirebilen hızlı bir değişkendi” dedi.

Agresif faiz indirimlerini savunan Zhang, 23 Mayıs’ta Çin’in doğusundaki Shandong eyaletinde düzenlenen ve Devlet Başkanı Xi Jinping’in de katıldığı bir sempozyumda konuşan birkaç ekonomistten biriydi.

Dünyanın en büyük ikinci ekonomisi yılın ikinci çeyreğinden bu yana ivme kaybetmiş gibi görünürken Pekin, ülkenin yıllık ekonomik büyüme hedefi olan “yüzde 5 civarına” ulaşmak için bir dizi “aşamalı politika” uygulamaya koydu.

Geçtiğimiz birkaç hafta içinde, ekonomi portföyüne sahip devlet kurumları sırayla yüksek profilli basın toplantıları düzenlediler. Kesin rakamlar verilmese de politikalar, özellikle büyük ölçekli kentsel yenileme projeleri ve yerel yönetimlerin borçlarının hafifletilmesi konusunda merkezi hükümetin harcamalara daha aktif bir yaklaşım sergileyeceğini gösteriyor.

Kesin bir rakam verilmemesinin bir nedeni de yasal onay süreci olabilir; mali bütçede ya da tahvil kotasında yapılacak herhangi bir artış için ülkenin en üst yasama organı olan Ulusal Halk Kongresi’nin onayı gerekiyor.

Zhang, “reçete” artık hazır olduğu için uygulama hızının çok önemli hale geldiğini söyledi.

“Yetersiz taleple mücadele etmek için konjonktür karşıtı politikalar kullanırken politika ve zaman arasında bir yarış söz konusudur” dedi. “Politika harekete geçmezse, düşüş eğilimini hızlandıracaktır. Ne kadar erken hareket ederseniz, maliyet o kadar düşük olur ve başarılı olmak o kadar kolay olur” diye ekledi.

Zhang, teşvikin ölçeğinin daha da önemli olduğunu, zira önceki politika ayarlamalarının yetersiz talep sorununu ele almak için yeterince geniş olmadığını sözlerine ekledi.

“Bunun nedeni politikada bir sorun olması değil, yeterince güçlü olmamasıdır” dedi.

Zhang, ekonomik büyüme hedefinin gelecek yıl makul bir fiyat seviyesiyle yüzde 5 olması halinde, hükümet harcamalarının yıllık büyüme oranının yüzde 7’den az olmaması gerektiğini söyledi. Bu da 2024 yılında yaklaşık 11 trilyon yuan olan devlet borçlarının 12 trilyon yuanın üzerine çıkmasını gerektirecektir.

Bu harcamaların nereye gideceği konusunda ise, altyapının iyileştirilmesi için hala yer olduğunu söyledi. Zhang, kütüphaneler ve müzeler gibi kamu hizmet tesislerine kişi başına erişimin, yeraltı boru hatlarının kalitesi gibi, hala gelişmekte olan ülkelerin gerisinde olduğunu da sözlerine ekledi.

“[Devletin] yatırım yapması gereken pek çok şey var, ancak bunlar geçmişte olduğu gibi değil. Artık büyük altyapı projeleri değil, daha çok kılcal damarlar ve ince ayrıntılar söz konusu” dedi.

Cumhurbaşkanı Xi Jinping, bu hafta başında güneydoğudaki yüksek teknoloji merkezi Hefei’de inovasyona yeni bir ivme kazandırırken, bilim ve teknolojinin Çin’in modernleşmesine öncülük etmesi gerektiğini vurguladı.

Xi, perşembe günü Anhui eyaletinin başkentinde yer alan araştırma ve inovasyon merkezi Hefei Binhu Bilim Şehri’ni ziyareti sırasında yaptığı açıklamada “Çin tarzında modernleşmeyi ilerletmek için bilim ve teknoloji öncülük etmeli, teknolojik inovasyon da izlenmesi gereken yol olmalıdır” dedi.

Devlet haber ajansı Xinhua’nın aktardığına göre Xi, eyalete yaptığı inceleme gezisinin bir parçası olan ziyaret sırasında “Yüksek teknoloji gelişimi için yalvarılamaz; üst düzey teknolojik özgüven ve kendi kendini geliştirmeyi gerçekleştirmeyi hızlandırmalıyız” dedi.

Xi ayrıca Anhui’yi teknolojik inovasyon için önemli bir merkez, gelişmekte olan endüstriler için bir merkez, reform ve açılım için yeni bir yüksek zemin ve ekonomik ve sosyal kalkınmada kapsamlı yeşil dönüşümü takip eden bir bölge olarak rolünü geliştirmeye devam etmeye çağırdı.

Xi’nin açıklamaları, Çin’in daha önceki ihracata dayalı büyüme modelinden uzaklaşarak “yeni kaliteli üretici güçler” olarak adlandırdığı modele doğru stratejik bir geçiş yaptığı ve Çin’in yüksek teknolojiye erişimini engellemeye çalışan ABD ile uzun süredir devam eden teknoloji savaşının ortasında teknolojik ilerlemeleri ikiye katladığı bir dönemde geldi.

Bir zamanlar yoksul bir şehir olan Hefei, yerel yetkililer tarafından inovasyon için bir güç merkezine dönüştürülerek yeni bilim-teknoloji hamlesinin uygulama merkezi olarak ortaya çıktı.

Endüstriyel merkezleri artık üst düzey imalat, elektrikli araçlar (EV’ler), LED ekranlar, temiz enerji üretimi, biyoteknoloji ve yarı iletkenler üretiyor.

Xi, Hefei Binhu Bilim Şehri’nde 2020’den bu yana eyaletin en önemli teknolojik gelişmelerini gösteren sergileri inceledi.

Sergiler, Çinli elektrikli araç üreticisi JAC gibi yeni enerji araçları, akıllı “bağlantılı araçlar”, yeni nesil bilgi teknolojisi, yapay zeka, kuantum hesaplama ve yaşam bilimlerindeki yeniliklere odaklanıyor.

Xinhua’ya göre Xi, yenilenebilir enerji, akıllı bağlantılı araçlar ve yaşam bilimleri alanlarındaki ilerlemeleri de inceledi.

2020 yılında merkezi hükümet önümüzdeki 15 yıl için yeni enerjili araç geliştirme planını ortaya koyarak elektrikli araç satışlarının 2025 yılına kadar Çin’deki toplam yeni otomobil satışlarının beşte birini oluşturmasını istedi.

O zamandan bu yana Anhui eyaleti, inovasyon öncülüğündeki endüstrilerde kayda değer bir büyüme kaydetti ve özellikle elektrikli araçlar, güneş enerjisi ve lityum iyon pil üretiminde ulusal üretim ortamındaki konumunu güçlendirdi.

Eyalet şu anda Çin’in yeni enerjili araç üretiminin yaklaşık beşte birini ve güneş enerjisi ve batarya üretiminin önemli bir bölümünü gerçekleştiriyor.

Eyalet ayrıca, geçen yıl endüstriyel ekonomik büyümesine yüzde 60’ın üzerinde katkıda bulunan yaklaşık 6.800 gelişmekte olan sanayi kuruluşuna ev sahipliği yapıyor.

Çin yüksek teknoloji sektörlerinde ABD ile rekabet ederken “Hefei modeli” hem merkezi hükümet hem de diğer şehirler tarafından takdirle karşılanıyor.

Hefei’nin inovasyonu teşvik etme konusundaki proaktif tutumu, elektrikli araç üreticisi Nio ve teknoloji firması Continental de dahil olmak üzere yüksek teknoloji üretimine odaklanan bir dizi yeni şirketi ve yerleşik şirketi de cezbetti.

Finansman, kaynaklar ve elverişli bir düzenleyici ortam yoluyla sağlanan resmi desteğin, özellikle temiz enerji teknolojisi ve sofistike üretim süreçlerinde işletmeler için gelişen bir ekosistem yaratılmasına yardımcı olduğu kaydedildi.

Xi ayrıca ziyareti sırasında yerel araştırmacılar ve girişimcilerle de bir araya gelerek modernleşmeye giden yol olarak teknolojik özgüvenin hızlandırılmasının önemini vurguladı.

Xinhua’ya göre Xi, bilim insanlarını ve araştırmacıları Çin tarzı modernleşmeyi teşvik etmenin “bel kemiği” olarak överek, onları “yapabilirim” ruhunu ortaya çıkarmaya, cesurca yenilik yapmaya ve Çin’in bilimsel ve teknolojik gücünü artırmaya katkıda bulunmaya çağırdı.