ABD’li eski diplomat ve dünyanın önde gelen düşünce kuruluşlarından, ‘gölge CIA’ olarak da bilinen Dış İlişkiler Konseyi’nin (CFR) eski başkanı Richard Haass Financial Times’a yazdı:

**

Trump, İran’a nasıl bir çıkış yolu sunabilir?

Richard Haass, 19.06.2025

Bu noktada, zayıflamış Tahran, ABD’nin saldırısını önlemek için itibarını koruyacak bir anlaşmayı ve yaptırımların hafifletilmesini kabul edebilir.

Şimdiye kadar, Ortadoğu’daki son çatışmada inisiyatif tamamen İsrail’e aitti. İran’ın oluşturduğu nükleer tehdide karşı önleyici bir saldırı, yani kendi tercihiyle bir savaş başlatma kararı İsrail hükümeti tarafından alındı. İsrail, İran hava sahasını kontrol altına aldı, nükleer tesisleri tahrip etti veya hasar verdi, üst düzey askeri ve nükleer yetkilileri öldürdü ve İran’ın savunma sistemlerini ve İsrail’e misilleme saldırıları düzenleme kabiliyetini daha da zayıflattı.

Ancak bir haftadan kısa bir süre sonra, İsrail’in savaş çabaları sınırına ulaşmış olabilir: İsrail tek başına iki ana hedefine ulaşamaz. İran’ın nükleer programını kısa vadede sona erdirmek, İsrail’in sahip olmadığı askeri yetenekler gerektirir. Bölgenin tarihi, İran’da zorla rejim değişikliği gerçekleştirmenin kolay olmayacağını ve istenen sonucu getirmeyebileceğini güçlü bir şekilde göstermektedir.

Bu nedenle, bundan sonra ne olacağı, bu çatışmanın diğer iki ana aktörüne, yani ABD ve İran’a bağlı olacaktır.

ABD’nin politikası şimdiye kadar tutarsızdı. Washington, İsrail’in askeri harekatına karşı çıkmış, ancak daha sonra bunu kabul etmiş ve hatta bunun için övünmüştü. İsrail’e silah sağladı ve misillemeden korunmasına yardım etti, ancak İsrail’in saldırılarına katılmadı. Diplomatik bir çözüm için çaba gösterdi, İranlı yetkililerle beş tur görüşme yaptı ve sonra vazgeçti. Şimdi ise Başkan Donald Trump, İran’ın koşulsuz teslim olmasını talep ediyor.

Şu anda Trump yönetimi, ABD’nin İran’ın Fordo’daki yeraltı nükleer tesisine saldırıp saldırmamasını tartışıyor. Bu tesise, İsrail’in sahip olmadığı B-2 bombardıman uçakları tarafından taşınan büyük, ağır sığınak delici bombalarla girilebilir.

Bu konuda bazı tarihsel örnekler var. 1990’ların başında, Bill Clinton yönetimi, Kuzey Kore’nin nükleer programı henüz zayıf ve başlangıç aşamasındayken bu programa saldırmayı düşündü. Sonunda ABD, böyle bir saldırının yüzlerce, hatta binlerce Güney Koreli ve Amerikalı’nın ölümüne yol açacak ikinci bir Kore savaşını tetikleyebileceğinden korkarak saldırıdan vazgeçti. Bu karar anlaşılabilir bir karardı, ancak uzun vadede önemli bir bedeli oldu. Bugün Kuzey Kore, ABD anakarasına kadar ulaşabilecek kıtalararası balistik füzelerin yanı sıra düzinelerce nükleer silaha sahip.

ABD’nin İran’a saldırmasının dezavantajı, İran’ın İsrail’e karşı şu anda yaptıklarından fazlasını yapamayacağı için karşılaştırılamaz. Ancak İran, bölgede konuşlanmış 40.000 ABD askerine saldırı düzenleyebilir. Tahran, Körfez ülkeleriyle yakın zamanda iyileşen ilişkilerini tehlikeye atarak savaşı genişletebilir ve Arap komşularına saldırarak dünya enerji fiyatlarını yükseltebilir.

Fordo’ya yönelik bir Amerikan saldırısı, önleyici askeri saldırılara karşı uluslararası normu da zayıflatacaktır. Bu durumda Rusya, Çin ve Kuzey Kore de aynı yolu izlemeyi tercih edebilir. Bu, Amerika’nın başka yerlerdeki askeri tehditlere etkili bir şekilde yanıt verme yeteneğini azaltacaktır. ABD’yi, Gazze ve işgal altındaki Batı Şeria’daki politikalarıyla dünyanın büyük bir kısmını öfkelendiren, son derece popüler olmayan İsrail başbakanıyla daha da yakınlaştıracaktır. Başarı, İran’ın nükleer programından geriye kalan her şeyi yok etmek olarak tanımlanırsa, ABD saldırısının başarılı olacağı da hiç kesin değildir.

Ancak Fordo’nun hayatta kalmasına izin verilmesi, İran’ın nükleer silah üretmeyi er ya da geç başarması olasılığını yüksek hale getirir. İran, mevcut krizde İsrail’i caydırmada başarısız olmasının ardından nükleer silahları hayati bir öneme sahip olarak görecektir.

İsrail tek başına bu sonucu yavaşlatabilir, ancak engelleyemez. Nükleer silaha sahip bir İran ortaya çıkarsa, bu İsrail ve diğerleri için varoluşsal bir tehdit oluşturacaktır. Ayrıca, bölgedeki vekillerine desteğini yeniden başlatmak için daha iyi bir konumda olacaktır. İran’ın nükleer silaha sahip olması, bölgedeki diğer birçok ülkeyi de aynı yolu izlemeye sevk edecek ve Ortadoğu’yu tehlikeli bir tetik mekanizmasına sokacaktır.

Dezavantajları olmayan kolay bir seçenek yoktur. Trump’ın şu anda en iyi yapacağı şey, İran’a diplomatik bir anlaşmayı kabul etmesi için son bir şans vermektir. Böyle bir teklif, İran’ın tüm zenginleştirilmiş uranyumunu teslim etmeyi, santrifüjleri ve nükleer programının diğer bilinen unsurlarını sökmeyi ve Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nın sınırsız denetimlerini kabul etmesini gerektirecektir.

Böyle bir teklif, İran’a ekonomik yaptırımların hafifletilmesini, ABD’nin saldırı tehdidinin geri çekilmesini, daha geniş bir ateşkes ve İran’ın silah değil nükleer enerji üretimine yönelik bölgesel bir uranyum zenginleştirme konsorsiyumuna katılmasını sağlayacak bazı itibar kurtarma mekanizmalarını içerecektir.

İran bunu kabul edebilir. Ne de olsa Ayetullah Ruhullah Humeyni, 1979’da İslam Cumhuriyeti’ni kuran devrimi kurtarmak için 1988’de Irak ile savaşın sona ermesini isteksizce kabul etmişti. Humeyni bu kararı zehir içmeye benzetmişti.

Onun halefi Ayetullah Ali Hamaney’in de zehri yutmak zorunda kalacağı gün hızla yaklaşıyor.

Yazar: Richard Haass, Centerview Partners’ın kıdemli danışmanı, Dış İlişkiler Konseyi’nin onursal başkanı ve eski ABD diplomatı.

Beyaz Saray’dan bir yetkili, ABD’nin İran’ın Fordo’daki güçlendirilmiş uranyum zenginleştirme tesisine yönelik taktik nükleer silah kullanma ihtimalini dışlamadığını belirtti.

Fox News muhabiri Jackie Heinrich’in Beyaz Saray’dan bir yetkiliye dayandırdığı haberine göre, ABD, İran’ın Fordo’daki özel olarak güçlendirilmiş uranyum zenginleştirme tesisine yönelik taktik nükleer silah kullanma ihtimalini dışlamıyor.

Yetkili, aynı zamanda Amerikan ordusunun, İran’ın nükleer tesisini yok edebilecek sığınak delici bombaların etkinliğinden şüphe duymadığını da belirtti.

Donald Trump yönetimi, bu açıklamayla The Guardian gazetesinde yer alan ve ordunun Fordo’yu yok etmenin tek yolunun taktik nükleer saldırı olduğunu düşündüğü, ancak Trump’ın bu seçeneği değerlendirmeyi reddettiği iddiasına yalanlama teşkil ediyor.

Gazeteci Hersh duyurdu: ABD bu hafta sonu İran’ı bombalayacak

Sığınak delici bomba yeterli olacak mı?

Daha önce Axios haber sitesi, Trump’ın 13,6 ton ağırlığındaki GBU-57 süper güçlü sığınak delici bombanın, 90 metre derinlikte bulunan yeraltı tesisini garantili bir şekilde imha etme kabiliyetinden şüphe duyduğunu yazmıştı.

ABD Savunma Bakanlığı’na (Pentagon) bağlı Savunma Tehditlerini Azaltma Ajansı (DTRA) ise Fordo’daki nükleer tesisi ortadan kaldırmak için önce konvansiyonel bombalarla toprağın yumuşatılması, ardından bir bombardıman uçağından nükleer bir savaş başlığı atılarak tesisin yeryüzünden silinmesi gerektiğini değerlendirmişti.

Trump’tan Tahran’a iki haftalık süre

Wall Street Journal‘ın haberine göre Trump, 17 Haziran’da İran’a yönelik bir askeri saldırı planını onayladı ancak Tahran’ın nükleer programından gönüllü olarak vazgeçmesini beklediği için henüz uygulama emri vermedi.

19 Haziran’da ise Beyaz Saray Sözcüsü Karoline Leavitt, Trump’ın ABD’nin İran’a saldırı düzenleyip düzenlemeyeceğine iki hafta içinde karar vereceğini bildirdi.

Bu gelişmelerden önce Trump, Tahran’dan “koşulsuz teslimiyet” talep etmişti.

İslam Cumhuriyeti’nin hava sahası üzerinde tam kontrol sağlandığını ve Washington’un, İran’ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney’in nerede “saklandığını” bildiğini öne süren Trump, Hamaney’i “kolay bir hedef” olarak nitelendirdi ancak şimdilik onu ortadan kaldırma gibi bir planları olmadığını da sözlerine ekledi.

ABD’nin, Ekim 2025’e kadar ayda 100 bin adet 155 mm’lik top mermisi üretme hedefinin birkaç ay gerisinde kalarak başarısız olacağı bildirildi. Üretimdeki en büyük engellerden birinin 1986’dan beri ülkede üretilmeyen TNT kıtlığı olduğu belirtilirken, NATO Rusya’nın mühimmat üretiminin tüm ittifakı katbekat aştığı konusunda uyarıda bulundu.

Defense One portalının haberine göre, ABD’nin Ekim 2025’e kadar ayda 100 bin adet 155 mm’lik top mermisi üretme hedefi, planın birkaç ay gerisinde kalması nedeniyle başarısız olacak.

Pentagon verilerine dayandırılan haberde, mevcut aylık üretim hacminin yaklaşık 40 bin mermi olduğu belirtildi. Bu rakam, Rusya’nın Ukrayna’ya askeri müdahalesinin başladığı Şubat 2022’deki 14 bin 500 adetlik üretime kıyasla önemli bir artış gösterse de başlangıçta planlanan hacmin yaklaşık yarısına tekabül ediyor.

Pentagon’un iddialı hedefleri

ABD Savunma Bakanlığı (Pentagon), Şubat 2024’te iddialı hedefler belirlemişti. Bu hedefler arasında, üretimin Nisan 2025’e kadar ayda 75 bin mermiye çıkarılması ve aynı yılın ekim ayına kadar 100 bine ulaştırılması yer alıyordu.

Bugüne kadar projeye ek finansman, mevcut üretim tesislerinin modernizasyonu ve yeni fabrikaların inşası için yaklaşık 5 milyar dolar yönlendirildi.

Pentagon’un mevcut planı ise 2026 yılı boyunca 1 milyondan fazla 155 mm’lik mühimmat üretmek.

General Reim: Riskleri göze aldık

Müşterek Silah ve Mühimmat İdaresi Başkanı Tümgeneral John Reim, Defense One‘a yaptığı açıklamada, yatırımların bir kısmının etkisini ancak şimdi göstermeye başladığını ve bunun beklenenden daha geç gerçekleştiğini kabul etti.

Reim, “Büyük projelere giriştik ve çok hızlı hareket etmemiz gerektiğini anladık. Birkaç bahis oynayarak riskleri fark ettik. Ama ilerlemeye devam ediyoruz,” şeklinde konuştu.

En büyük sorun: TNT kıtlığı

Planın önündeki en önemli sorunlardan biri, ABD’nin kendi TNT üretimine sahip olmaması oldu. Ülkede 1986’dan bu yana TNT üretilmiyordu.

Bu süre zarfında ABD ordusu, bu maddeyi artık imkânsız hale gelen bir şekilde Ukrayna ve Rusya’dan tedarik ediyordu.

Reim’in ifadelerine göre Pentagon, Güney Amerika, Asya ve Avustralya’daki ülkelerde yeni tedarikçiler buldu ve yeni üretim tesislerinin kurulması için finansman sağladı.

Reim, “Ukrayna’daki savaş sayesinde edindiğimiz deneyim bizim için önemli bir ders oldu. Bu süreçleri, kendi kanımız ve servetimiz tehlikedeyken değil de şimdi öğreniyor olmamız bir şans,” diye ekledi.

NATO’dan uyarı

ABD’nin bu çabalarının ortasında, NATO kanadından uyarı niteliğinde değerlendirmeler geliyor. İttifakın Genel Sekreteri Mark Rutte, bu ayın başlarında yaptığı bir açıklamada, Rusya’nın hâlâ tüm NATO ülkelerinin toplamından önemli ölçüde daha fazla mühimmat ürettiğini belirtti.

Rutte’ye göre, Rusya’nın yıllık üretim hacmi ittifakın göstergelerini 16 kat aşarken, Moskova üç ay içinde tüm bloğun bir yılda ürettiğinden dört kat daha fazla mermi imal ediyor.

Rutte, Rusya ekonomisinin NATO ülkelerinin toplam GSYİH’sinden 25 kat daha küçük olmasına rağmen, mevcut askerileşme hızının Rusya’nın teorik olarak üç ila beş yıl içinde ittifaka bir saldırıya hazırlanmasına olanak tanıdığını vurguladı.

Savunma sanayiinde ‘Amerikan malı’ baskısı geri tepiyor