DÜNYA BASINI
Ordu Gazze’yi vuruyor, polis “muhalif” avlıyor
Yayınlanma

İsrail’de yaşayan Arap kökenli vatandaşlar ve İsrail’in acımasız saldırılarını eleştirilen İsrailliler polis takibinde. Kimisi gece gözaltına alınıyor, kimi çalıştıkları kurumlar ya da okudukları okullardan uzaklaştırılıyor. Filistinli bir şarkıcı, “Allah’tan başka galip yoktur” paylaşımı nedeniyle tutuklandı.
Aşağıda çevirisini okuyacağınız makale, İsrail’in içindeki muhalif avının boyutunu gözler önüne seriyor:
***
Baskı Başladı: İsrail Gazze Savaşını Eleştirenlerin Peşinde
Ghousoon Bisharat, Oren Ziv ve Baker Zoubi
İsrail’deki Filistinliler ve Yahudiler, sosyal medya paylaşımları yüzünden üniversitelerden uzaklaştırılıyor, işten atılıyor ve gece tutuklamalarına maruz kalıyor.
“Merhaba Dr.
7 Ekim tarihinde Facebook sayfanıza yüklediğiniz ‘Gazze Gettosu özgürleşecek’ başlıklı profil resminizle ilgili olarak tarafımıza bir şikâyet iletilmiştir. Üniversitenin kıdemli bir öğretim üyesi olarak, böyle bir günde yaydığınız mesaj göze batıyor, kalp kırıyor ve üniversitenin adını lekeliyor.
Uluslararası hukukun insanlığa karşı suç olarak tanımladığı eylemlerin katiller tarafından gerçekleştirildiği, Nazilerin Yahudilere yönelik eylemlerini anımsatan, aralarında yetişkinlerin ve çaresiz bebeklerin de bulunduğu sivillerin hedef alındığı böyle bir güne verilen tepki, onlara destek olarak yorumlanabilir.
Ayrıca, akşam saatlerinde İsrail Devleti’nin Filistinlilere karşı ‘soykırım’ uyguladığı iddianıza maruz kaldık. Bu tür bir ahlaki sapma, en azından yönetmelikler uyarınca bir öğretim üyesi için uygun olmayan bir davranış teşkil etmektedir.
Paylaşımlarınızın ciddiyeti göz önünde bulundurularak, önümüzdeki günlerde ve mümkün olan en kısa sürede belirlenecek bir tarihte hakkınızda yapılacak disiplin soruşturmasına kadar görevden uzaklaştırıldınız.”
Artan Baskı Atmosferi
Bir haftadan fazla bir süredir hem dünyanın hem de çoğu İsrailli ve Filistinlinin dikkati, Hamas’ın 7 Ekim’de İsrail’in güneyinde gerçekleştirdiği katliam ve adam kaçırma olaylarının ardından İsrail ordusunun Gazze Şeridi’ne artan saldırısı üzerindeydi. İsrail içinde Gazze’nin yıkımına ve ablukasına karşı çıkan Filistinlilere ve Yahudi İsraillilere karşı artan siyasi zulüm ise daha az fark ediliyor.
Yukarıda yer alan ve +972 Magazine tarafından ele geçirilen mektup, İsrail’in merkezindeki bir üniversitede görev yapan İsrailli bir Yahudi öğretim üyesine gönderildi (söz konusu kişi bilgilerinin gizli tutulmasını talep etti). Bu, savaşın başlamasından bu yana İsrail’de ve özellikle de üniversitelerde artan baskı atmosferinin sadece bir örneği.
Hayfa merkezli Filistinli insan hakları örgütü ve hukuk merkezi Adalah’a göre, Kudüs Bezalel Sanat ve Tasarım Akademisi, Hayfa Üniversitesi, Batı Celile Koleji, Tel Aviv Üniversitesi ve diğer akademik kurumlarda okuyan yaklaşık 50 Filistinli, Hamas’ı desteklediği düşünülen sosyal medya paylaşımları nedeniyle son günlerde disiplin kurullarına çağrıldı ve bazılarına eğitimlerinden uzaklaştırıldı.
Başsavcılık pazartesi günü yaptığı açıklamada “terörizmi öven sözler yayınlayan öğrencilerle ilgili olarak kendileriyle temasa geçen bazı yüksek öğretim kurumu başkanlarına, davalarının eğitim kurumu tarafından ele alınan disiplin sürecinin ötesinde cezai düzeyde ele alınabilmesi için mümkün olan en kısa sürede ayrıntıları İsrail Polisine iletmeleri talimatını verdiğini” duyurdu. “Şu anda Hamas’ı öven ve destekleyen sözler yayınladıkları iddia edilen birkaç İsrailli öğrencinin durumunu inceleyeceğiz” dedi.
Ancak son günlerde artan baskı akademik kurumlarla sınırlı kalmadı. Yeni kurulan Arap Toplumunda Acil Durumlar için Sivil Toplum Koalisyonu, 7 Ekim’den bu yana en az 30 Filistinli İsrail vatandaşının, Hamas saldırısını desteklediği düşünülen sosyal medya paylaşımları nedeniyle perakende satış, araba şirketleri ve restoranların yanı sıra Kudüs Belediyesi’ndeki işlerinden kovulduğunu bildirdi. Bu arada belediye müfettişleri bugün, üst düzey yöneticiler de dahil olmak üzere Arap inşaat işçilerinin İsrail’in merkezindeki bazı şantiyelere girmesini engelledi.
İsrail Polisi, Hamas saldırısından bu yana en az 170 Filistinlinin internetteki ifadeleri nedeniyle tutuklandığını ya da sorgulanmak üzere getirildiğini açıkladı. Adalah’a göre hem devlet vatandaşlarını hem de Kudüs sakinlerini içeren bu rakam, 20 yıldan beri, bu kadar kısa bir süre içinde gerçekleşen en yüksek tutuklama oranı oldu ve Devlet Savcısı Amit Aisman’ın ofisinin önceden onayı olmadan bu tür soruşturmalara izin vermesinin ardından geldi.
Başsavcılıktan yapılan açıklamada “düşmana destek” ifade edenlere ve “katil düşmanla savaştıkları bir dönemde” İsrail askerlerine zarar vermek isteyenlere “sıfır tolerans” gösterildiği belirtildi.
Adalah’ın genel müdürü Hassan Jabareen +972’ye yaptığı açıklamada, Adalah’ın “sosyal medya paylaşımlarına dayanılarak, genellikle acımasızca ve gece geç saatlerde gerekçesiz olarak gerçekleştirilen yasadışı tutuklamalarla ilgili raporlar aldığını” ve bunun “kasıtlı zulüm ve meşru ifadenin yasaklanmasına yönelik endişe verici bir eğilimi” yansıttığını söyledi. Jabareen’in Adalah’taki meslektaşı Nareman Shehadeh-Zoabi, sadece sosyal medyadaki paylaşımları “beğendikleri” için polis soruşturmasına çağrılan ya da sorgulanan kişilerle ilgili raporlar aldıklarını, bunların arasında Tiberya’da çalışan ve Eye on Palestine adlı Instagram sayfasında paylaşılan bir gönderiyi beğendiği için açığa alınan bir Arap öğretmenin de bulunduğunu sözlerine ekledi.
Jabareen, “Filistinli sivil kurbanlarla dayanışmanın, Gazze’ye yönelik savaşa karşı çıkmanın ya da bunu savaş suçu olarak nitelendirmenin her türlü ifadesi teröre ya da bir terör örgütüne destek olarak algılanıyor” dedi. “Bu tutuklamalar ve tedbirler, tüm kurumların artık Arap vatandaşları düşman olarak gören [İsrail Ulusal Güvenlik Bakanı Itamar] Ben Gvir’in politikasını uyguladığını gösteriyor. Ben Gvir ile polis, başsavcı ve üniversiteler arasında herhangi bir ayrım yapamıyorum.”
“Düşmana Yardım”
Geçen hafta yaşanan bir başka tuhaf olayda, Bedevi kenti Rahat’ta belediye başkanlığına aday olan bir kişi, Facebook’ta yazdığı ve paylaştığı kısa bir siyasi analiz nedeniyle “savaş zamanında düşmana yardım etme” şüphesiyle tutuklandı. Rahat’ta tanınan bir isim olan siyaset bilimi doktoru Amer Al-Huzail, suç sayılan paylaşımında İsrail’in Gazze Şeridi’ni yeniden işgal etmesi ihtimaline ilişkin yorumlarını sunmuştu.
İnternette duran ve fazla ilgi görmeyen 13 Ekim tarihli yazıda, İsrail’in kuşatma altındaki şeridi karadan işgal etmesine ilişkin dört olası senaryoyu değerlendiriyor. En olası olanın “Gazze Şeridi’ni birbirinden kopuk bölgelere ayırmak için nüfus yoğunluğunun nispeten daha düşük olduğu bölgelere derinlemesine bir işgal” olduğunu öne sürüyor. Yazıda ayrıca bu senaryoyu gösteren Gazze haritasının açıklamalı bir görüntüsüne de yer veriyor.
Al-Huzail, paylaşımını yaptığı gün tutuklandı ve Beerşeba Bölge Mahkemesi’nde duruşmaya çıkarıldı. Burada polis temsilcisi Mohammed İbrahim, Al-Huzail’in “bir tanesinde düşman Hamas’a yardım ettiğine inandığımız, IDF’nin Gazze Şeridi’ni nasıl işgal edebileceğini açıkladığı birkaç yazı yayınladı. Metni kendisi yazmış, başka bir yerden kopyalamamış. Ülkedeki olağanüstü hâl ve savaş göz önüne alındığında, bunu savaş sırasında düşmana yardım olarak görüyoruz.”
Al-Huzail’in avukatı Shehada Ibn Beri duruşmada müvekkilinin “saygın bir şahsiyet olduğunu, Almanya’da [eğitimini] dereceyle bitirdiğini, okuduğunu, anladığını, analiz ettiğini” söyledi. Burada yapılanların sınırları aştığına inanıyorum” dedi.
Yargıç Amir Doron, Al-Huzail’in paylaşımlarının “düşmana yardım” teşkil edip etmediğine karar vermek için henüz erken olduğunu söyledi, ancak ifade özgürlüğü konusunda daha hoşgörülü görünüyordu. Bununla birlikte Doron, polisin Al-Huzail’e karşı dava açmak için kullandığı gizli materyalin bir bileşeninin tehlikeli olarak değerlendirildiğini ve bu nedenle belediye başkan adayının gözaltı süresinin 16 Ekim’e kadar uzatıldığını kaydetti. Bu süre daha sonra ikinci bir duruşmanın ardından 19 Ekim’e kadar tekrar uzatıldı.
Ancak Al-Huzail son birkaç gün içinde İsrail’in beklenen Gazze işgaline ilişkin harita ve yorumlar yayınlayan tek analist değil. Sağcı İsrailli gazeteci Arnon Segal iki gün önce X’te (eski adıyla Twitter) çok benzer bir harita paylaştı, ancak bu kez Arapça değil İbranice. İsrailli gazeteci Ronen Bergman da The New York Times’da 14 Ekim’de yayınlanan ve İsrail’in işgal planları hakkında bilinenleri ayrıntılarıyla anlatan bir makale yazdı. İkisi de tutuklanmadı ya da sorgulanmak üzere çağrılmadı.
“İsyanlara Neden Olabilir”
Sosyal medyada bir milyondan fazla takipçisi olan popüler Filistinli şarkıcı Dalal Abu Amneh de pazartesi günü 7 Ekim’de sosyal medyada “Allah’tan başka galip yoktur” yazan Arapça bir paylaşım nedeniyle tutuklandı.
Abu Amneh, çocuklarından bir telefon aldığında, kendisine ve ailesine karşı şiddete teşvik eden çok sayıda tehdit mesajı gönderen sağcı aktivistler hakkında Nasıra polis karakoluna şikayette bulunuyordu: Afula şubesinden polis memurları Nasıra’daki evlerinin kapısını çalıyor ve onu görmek istiyorlardı. Onlarla telefonda konuştuktan sonra polis memurları Nasıra’daki polis karakoluna geldi ve onu tutukladı.
Abu Amneh’in avukatı Abeer Baker +972’ye yaptığı açıklamada, mahkemenin Abu Amneh’in gözaltı süresini çarşamba gününe kadar uzattığını ve itirazlarının reddedildiğini söyledi. Baker, ilk duruşma sırasında polisin Abu Amneh’in paylaşımının “ayaklanmalara neden olabileceğini” ve tutuklandığında polisin çalışmasını engellediğini iddia ettiğini ekledi. Baker, “Tüm bu iddialar dayanıksız” dedi: “Bu siyasi bir zulümdür.”
İfade özgürlüğüne yönelik bu baskı, devlet ve akademik kurumlar düzeyinden toplumun geneline de yayılıyor. Önde gelen sol görüşlü ultra Ortodoks gazeteci ve İsrail politikasının açık sözlü eleştirmeni Israel Frey -ki daha önce attığı tweetler nedeniyle polis tarafından sorguya çağrılmıştı- pazar gecesi Bnei Brak’taki evindeyken aşırı sağcı protestocular kendisine işaret fişeği attı ve kovaladı. Yıldırma kampanyasına maruz kalan Frey, polis tarafından evinden uzaklaştırılırken polis memurlarının kendisine tükürdüğünü ve fiziksel saldırıda bulunduğunu, kendisini “Hamas’ı desteklemekle” suçladıklarını bildirdi. Polis suçlamaları reddetti.
Bu arada, İletişim Bakanı Shlomo Karhi pazartesi günü Knesset’in güvenlik kabinesine, bir programın ulusal güvenliğe veya kamu düzenine zarar verdiği veya “düşman propagandasına” katkıda bulunduğu düşünülüyorsa, kendisine yayınları yayından kaldırma ve yayın ekipmanına el koyma yetkisi verecek yeni bir yasa tasarısı sundu. Likud’lu bakanın, pazartesi günü sunulan nispeten daha ılımlı yasa tasarısı yerine polise “düşman karşısında İsrail askerlerinin ve halkının moralini bozan” bilgileri paylaşan sivilleri tutuklama yetkisi verecek daha da acımasız bir yasa önerisinde bulunduğu bildirildi.
Karhi’nin ayrıca El Cezire’nin yerel bürosunu da benzer gerekçelerle kapatmak için çalıştığı bildiriliyor.
İlginizi Çekebilir
-
ABD’den İsrail’e: Sizin ajanınız değiliz
-
İsrail; ABD-Hamas görüşmesinden “bariz şekilde endişeli”
-
ABD, Filistin yanlısı öğrencinin vizesini iptal etti
-
ABD, Hamas ile doğrudan gizli görüşmeler yapıyor
-
ABD ve İsrail, Arap liderlerin Gazze planına karşı çıktı
-
Arap liderlerin planına göre Gazze’nin yönetimi Filistin Yönetimi’ne devredilecek
DÜNYA BASINI
Suriye’nin sahil bölgesinde katliam nasıl başladı?
Yayınlanma
22 saat önce10/03/2025
Yazar
Harici.com.tr
Lyon Üniversitesinde öğretim üyesi ve Washington Institute for Near East Policy’de uzman olarak çalışan coğrafyacı Fabrice Balanche, aşağıda yayınladığımız makalesinde Suriye’de HTŞ bağlantılı grupların Lazkiye, Tartus ve Humus’ta çoğunlukla Alevi sivillere yönelik gerçekleştirdiği katliamların izini sürüyor ve HTŞ’ye karşı silahlı isyanın, Alevi kasabalarına yönelik rastgele ve ölümle sonuçlanan mezhepçi müdahalelerin hemen ardından başladığına işaret ediyor. Balanche, yaşananların sorumlusunun Ebu Muhammed el-Colani lakaplı Ahmed eş-Şara olduğunu yazıyor. Fransız uzman, 7 Mart’ta yazdığı bir başka yazıda, katliamlar doruk noktasındayken, şöyle diyordu: “[Aleviler] Geçtiğimiz üç ay boyunca aşağılanma ve kötü muameleye maruz kaldılar. Cinayetler hâlâ çözülemedi ve devlet memurları ve askerler işlerini kaybetti. Kıyı kentlerinde, Humus’ta ve Şam’da bu topluluğa yönelik hakaret ve provokasyonlar olağan hale geldi.”
Şam’daki İslamcı rejimin resmi açıklamalarını tekrarlayan France Inter de dahil olmak üzere birçok medya kuruluşuna göre şiddet olaylarından “eski rejim destekçileri” sorumludur:
Askerlerin eski Esad rejiminin destekçileri tarafından saldırıya uğramasının ardından, Esad’ın kalesi olan Alevi bölgesinde 1.300’den fazla kişinin ölümüne yol açan bir şiddet dalgası yaşandı (Les massacres en région alaouite menacent la transition syrienne | France Inter), France Inter – 10 Mart 2025 Pazartesi, saat 8.17.
Gerçekte her şey 4 Mart’ta Lazkiye’de başladı. Önceki gece Lazkiye’nin işçi sınıfından bir Alevi bölgesi olan Datur yakınlarında Heyet Tahrir eş-Şam (HTŞ) üyeleri öldürüldü. Bunun üzerine HTŞ bölgeyi kuşattı ve sabahın erken saatlerinde ağır silahlarla saldırdı. Lazkiye’de ve bu bölgede yaşayan tanıdıklarım haberi duyar duymaz beni aradı. Alevilere yönelik şiddetin çoktan başladığını kanıtlayan görüntüler ve videolar gördüm. Tepeden tırnağa silahlı İslamcılarla dolu kamyonetler bölgeyi boydan boya kat ediyor, binalara rastgele ateş açıyor ve bölge sakinlerine domuz diyorlardı. Birkaç minibüs cesetlerle dolu olarak bölgeden ayrıldı. 5 Mart Çarşamba günü helikopterler Banyas’ın doğusundaki Alevi köyü Daliye’ye bomba yağdırdı. Burası yüz kadar türbeye ev sahipliği yapan ve saygın şeyhlerin dini eğitim verdiği ünlü bir Alevi hac yeridir; Esad rejimine askeri kadro sağlayan bir köy değil. HTŞ’nin saldırısı Alevi toplumunu hedef aldı.
6 Mart Perşembe günü HTŞ ve müttefiklerine ait pikap kortejleri sahil bölgesine akın etti ve dağı ele geçirmeye çalıştı. İşte o zaman bazıları pusuya düşürüldü. Önceki rejimin eski askerleri ve istihbarat ajanları bu tehdit karşısında pasif kalmaya hazır değildi. Mahir Esad’ın dördüncü tümenindeki üst düzey subaylardan biri olan Tuğgeneral Giyas el-Dali liderliğinde Suriye sahilinde “Askeri Konsey” kurulduğunun açıklanması, bu geniş çaplı askeri operasyon için bir bahane oldu. Çünkü bu “Alevi ayaklanması” sahil bölgesini kontrol altına almaktan acizdir.
Sonuç olarak, dağlarda sivillerin öldürülmesi arttı, aynı zamanda Alevi mahallesi El-Kussur’un gerçek bir katliama sahne olduğu Banyas kasabasında da. Yüzlerce kişi öldürüldü. Bugün, 10 Mart’ta, geçici başkanın yatıştırıcı güvencelerine rağmen, önceki günlerde olduğu gibi aynı yöntem kullanılarak Kadmus çevresinde şiddet devam ediyor. 200 araçlık bir kortej belirli bir bölgeye doğru ilerliyor ve 20 ila 30 araçlık gruplara ayrılarak bir köyü işgal ediyor. Bütün aileler katlediliyor ve önlerine çıkan herkes öldürülüyor. Evler elbette tamamen soyuluyor. Bu gerçekten de HTŞ ve müttefikleri tarafından gerçekleştirilen bir dizi baskındı. Yeni rejimin güvenlik güçleri doğrudan sorumlu tutulmamak için doğrudan müdahil olmaktan kaçınıyor. Diğer cihatçı ve İslamcı grupların harekete geçmesine izin veriyorlar.
Eş-Şara ve HTŞ’nin suçluluğunu küçümsemeyi bırakmanın zamanı geldi. Bu operasyon dikkatlice Şam’dan planlanmıştır. Geçtiğimiz üç ay boyunca Aleviler faili meçhul cinayetlerin hedefi oldular ve ülkenin tüm kötülüklerinden sorumlu tutuldular. Suriye’de Sünni bir İslam Cumhuriyeti kurulmuştur; bu da halk için Esad rejimi kadar korkunç olacaktır. Fransa ve Avrupa, eski bir El Kaide yöneticisi olan Ebu Muhammed el-Colani olarak da bilinen eş-Şara’yı mutlak güç arayışında desteklememelidir.

Çevirmenin notu: Aşağıda çevirisini sunduğumuz değerlendirme yazısı, Birleşik Krallık’ın küresel güvenlik stratejileri üzerine çalışan ve Batı sermayesini merkeze alan analizler üreten düşünce kuruluşu RUSI’den. Yazı, ABD’nin Ukrayna’nın maden kaynaklarını Batı tedarik zincirine entegre etme girişiminde karşılaştığı düşük emtia fiyatları, yatırım riskleri ve Çin’in piyasa hâkimiyeti gibi stratejik engellere odaklanıyor. Ancak ABD’nin Ukrayna’da madencilik sektörünü yönlendirme ve buradan jeopolitik kazanç sağlama hamlesi, yalnızca Çin’in bölgedeki etkisini kırmaya yönelik değil; aynı zamanda Amerikan sermayesinin jeopolitik çıkarlarını pekiştirmek ve krizleri fırsata çevirerek bölge ekonomisini küresel tekellerin denetimine açmak gibi daha derin bir dönüşümün parçası. Bu da Ukrayna’yı bir kez daha küresel güç mücadelesinde kendi kaderini tayin etme yetisini yitirerek, emperyal hesapların taşeron aktörlerinden biri olma rolüne mahkûm ediyor.
Ukrayna’nın maden zenginliğini ortaya çıkarmak, bir Trump anlaşmasından daha fazlasını gerektiriyor
Henry Sanderson
RUSI
28 Şubat 2025
Çev. Leman Meral Ünal
ABD, Çin etkisini sınırlandırmak amacıyla Ukrayna’nın maden gelirlerinden pay almaya hazırlanıyor; ancak piyasa koşulları, yatırım ve uygulama süreçlerini zora sokacağa benziyor.
İki ülke arasında yakın zamanda imzalanması beklenen anlaşma ile ABD, Ukrayna’nın maden kaynaklarından elde edilecek gelirlerden pay almayı garantilemiş görünüyor.
Bu hafta yayımlanan anlaşma metnine göre, nihai detaylar kesinleştikten sonra Ukrayna, doğal kaynaklarından elde edilecek olası gelirlerin yüzde 50’sini ABD-Ukrayna ortak yönetimli bir fona aktarabilecek.
Muhtemel ki her iki taraf da bu anlaşmadan stratejik faydalar sağlayacaktır. Ukrayna, madencilik endüstrisini geliştirme şansı elde ederken ABD, Çin’in, olası bir Rusya-Ukrayna barış anlaşması sonrası cevher kazancı elde etmesini engelleyecektir. Öte yandan, Çin yerine Batı tedarik zincirlerine entegre edilmiş bir Ukrayna’nın, Batılı karar alıcılar için önemli stratejik hedeflerden biri olduğunu söylemeye gerek yok herhalde.
Nitekim, Trump’ın ilk döneminde görev yapmış olan Cumhuriyetçi bir isim, ABD yönetiminin, kaynakları geliştirme amacından bağımsız olarak, yalnızca Çin’in bunları ele geçirmesini önlemek için bile böyle bir strateji izleyebileceğini belirtiyor. Anlaşmaya dair müzakereler ise, belirsiz yetkilerle donatılmış birden fazla ekibin kimi zaman aşırı taleplerde bulundukları, kimi zamansa agresif taktikler uyguladıkları haberlerinin gölgesinde geçiyor.
Çin’in pazar hakimiyetine karşı koymak
Ukrayna için bu sürecin başarılı olabilmesi, özel sektör yatırımlarını ülkeye ne denli çekebileceğine bağlı. Bu da Ukrayna’nın güvenliğinin ve diğer finansal desteklerin sağlanmasını gerektiriyor. Ancak maden projeleri her durumda, halihazırda fiyatların çok düşük olduğu Çin pazarlarıyla rekabet etmek durumunda kalacaktır. Tam da bu nedenle, Trump’ın öne sürdüğü gibi milyarlarca dolarlık gelir elde edilmesi pek de olası görünmüyor.
Ukrayna Jeoloji Araştırmaları Kurumu (USGS) eski başkanı Roman Opimakh’a göre Ukrayna, titanyum, grafit, lityum ve bazı başka nadir toprak cevherlerinin yanı sıra potansiyel olarak germanyumda da dünya pazarıyla rekabet edebilir bir pozisyonda.
Ancak bu cevherler, mevcut piyasa zorlukları düşünüldüğünde, önemli yatırımları gerektiriyor.
Elektrikli araba akülerinde kullanılan lityumu ele alalım. Ukrayna, ikisi cephe hattından uzakta olmak üzere üç potansiyel sert kaya lityum yatağına sahip: Dobra ve Polohivske yatakları.
Polohivske, Ukrayna’nın orta kesiminde, Kiev’in 200 mil [320 km] güneydoğusunda yer alıyor. Ruhsat sahibi ULM şirketi, 2028 yılında petalit cevherinden lityum konsantresi üretmeyi planlıyor. Ancak bataryada kullanılabilmesi için bu cevherin önce lityum karbonata, ardından ise batarya kalitesinde bir malzemeye dönüştürülmesi gerekecek.
Ukrayna aynı zamanda lityum-iyon bataryalar için gerekli olan grafit yataklarına da sahip. Avustralyalı Volt Resources şirketi, ülkede 1934’ten bu yana işletildiği belirtilen Zavalievsky madeninden grafit üretiyor. Ancak bu materyalin bataryalarda kullanılabilmesi için daha fazla işlenmesi gerekiyor. Şirket, bunu yapmak için ABD’de bir tesis kurmayı düşündüğünü, ancak bunun için ek sermaye gerektiğini kaydediyor.
Opimakh’ın tahminlerine göre sadece halihazırda keşfedilmiş lityum ve grafit yataklarını geliştirmek için dahi yaklaşık 1 milyar dolarlık yatırım gerekiyor.
Ancak lityum fiyatları 2022’den bu yana yüzde 80 oranında düştü; yatırımcılar bugün Avustralya gibi güvenli bölgelerde dahi yeni lityum arzına duyulan ihtiyacı sorguluyorlar. Bu durumda Ukrayna’ya yatırım yapmayı cazip kılacak ne gibi teşvikler sunulacak?
Trump’ın elektrikli araçlara karşı sabırsız tutumu
Politika yapıcıların, tasarılarını hayata geçirmeden önce önemli bir hazırlık süreci geçirmek zorunda oldukları görülüyor. ABD ve Avrupa, bu cevherlerin herhangi bir jeopolitik fayda sağlamasından önce, onları satın alacak sanayileri inşa etmeli; aksi takdirde bu kaynakların Çin’e yönelmesi riski ortaya çıkacak.
Fakat ABD’nin yenilenebilir enerji konusundaki mevcut yönelimi bu durumu biraz sekteye uğratıyor. Trump, Biden’ın elektrikli araçlara ve temiz enerjiye yönelik sübvansiyonlarını kaldırma taahhüdünde bulunmuştu; oysa bu sübvansiyonlar, Batı’da batarya fabrikaları ve temiz enerji tedarik zincirlerini oluşturmak için gerekli olan talep desteğini sağlıyordu.
Sonuç olarak Çin, arz ve talep üzerindeki hakimiyeti sayesinde bu madenlerin birçoğunun fiyatlarını hala etkin bir şekilde kontrol edebiliyor. En büyük maden tüketicisi olarak, Çin’in iç politikaları fiyatları doğrudan etkileyebilir. Ayrıca işlenmiş cevherlerin büyük bir tedarikçisi olarak piyasaları arz fazlası ile doldurma kapasitesine de sahip.
Elbette Pekin’in arkasına yaslanıp Batı dünyasını sessizce izlemesi beklenemez; zira yüksek teknoloji ürünleri üretiminde dünyaya liderlik etmek, Çin’in temel küresel stratejilerinden biri.
Trump’ın madenlere yönelik yaklaşımı, Çin’in uzun süredir dünyayı nasıl gördüğünü de yansıtıyor: Pekin, 2000’lerin başından ortalarına kadar, kaynak karşılığında kredi anlaşmaları yapma stratejisini öncülüğünü yaparak dirençli tedarik zincirleri oluşturmayı hedeflemişti.
Ancak ortada duran en büyük soru, ABD’nin jeopolitik hedeflerine ulaşmada özel sermayeyi nasıl dahil edeceğidir: Ukrayna’ya yatırım yapmaları için özel şirketlerin çok daha fazla desteklenmesi gerekecek.
Mevcut anlaşmada yer alan ve ABD’nin “istikrarlı ve ekonomik olarak müreffeh bir Ukrayna’nın geliştirilmesine yönelik uzun vadeli mali taahhüdü”nü sürdürdüğüne dair ifadeler yeterli olmayacaktır.
Örneğin, ABD Uluslararası Kalkınma Finans Kurumu’nun bahsi geçen projelere yatırım desteği sağlaması gerekecektir.
Avrupa da madencilik projelerinin finansmanına katkıda bulunmalıdır. Temmuz 2021’de Ukrayna ve AB, Hammaddelerde Stratejik Ortaklık Memorandumu’nu imzaladı. Fakat Avrupa, ABD’nin bu hafta imzaladığı anlaşmaya dahil edilmedi.
Ancak, Ukrayna’nın gelecekteki cevher gelirlerinden pay almak için bir anlaşma imzalamak, ABD’yi veya şirketlerini bu cevherlerin küresel piyasalardaki dalgalanmalarından korumaz ve yine Çin ile rekabet konusunda zafer garantisi vermez.
Trump’ın şekillendirdiği bu yeni dönemde, ABD’nin, bu hafta imzalanacak anlaşmanın mürekkebi kurumadan, stratejisini kararlılıkla hayata geçirebilecek direnç ve sürekliliği sağlaması gerekiyor.

Çevirmenin notu: İktisatçı Michael Roberts’ın aşağıda çevirisini verdiğimiz makalesi, Donald Trump’ın gümrük tarifelerinin ABD ekonomisine vereceği zararı inceliyor. Nitekim, Trump Kanada ve Meksika’ya getirdiği gümrük vergilerinin önemli bir kısmından geri adım atmak zorunda kaldı. ABD Başkanının Kongre konuşmasında bu vergilerin tüketicilerde “küçük bir rahatsızlık” yaratacağı iddiası, gerçeğin bambaşka oluşuyla birlikte boşa düşüyor.
Trump’ın ‘küçük rahatsızlığı’
Michael Roberts
The Next Recession
5 Mart 2025
Görevdeki 100 günün ardından dün ABD Kongresinde konuşan Başkan Donald Trump, ABD’nin en büyük ticaret ortaklarından ithalata getirilen yeni gümrük vergilerinin “biraz rahatsızlık” yaratacağını iddia etti. Fakat yakında bunun sona ereceğini ve “gümrük vergilerinin Amerika’yı yeniden zenginleştirmek ve Amerika’yı yeniden büyük yapmakla ilgili olduğunu ” söyledi: “Bu gerçekleşiyor ve oldukça hızlı bir şekilde gerçekleşecek.”
Gerçekten de çok hızlı bir şekilde. Trump dün Kanada ve Meksika’dan ABD’ye ithal edilen mallara %25, Çin’den ithal edilen mallara ise %10 ek gümrük vergisi getirerek Amerika’nın en büyük üç ticaret ortağını önemli ölçüde daha yüksek bariyerlerle karşı karşıya bıraktı. Bu hamleler Pekin’in hemen tepkisini çekti ve Pekin 10 Mart’tan itibaren soya fasulyesi ve sığır etinden mısır ve buğdaya kadar ABD tarım ürünlerine %10-15 gümrük vergisi uygulayacağını açıkladı. Kanada da 107 milyar dolarlık ABD ithalatına, 21 milyar dolarlık ithalattan başlamak üzere, derhal gümrük vergisi getireceğini açıkladı. Başbakan Justin Trudeau, “Kanada bu haksız kararın cevapsız kalmasına izin vermeyecektir,” dedi. Ottawa’ya karşı uygulanan vergiler, %10’luk bir tarifeyle karşı karşıya olan Kanada petrol ve enerji ürünleri hariç %25 olarak belirlendi. Kanada, ABD’nin ham petrol ithalatının yaklaşık %60’ını gerçekleştiriyor.
Çin ayrıca ABD şirketlerini de hedef alarak on şirketi ulusal güvenlik kara listesine aldı ve diğer 15 şirkete ihracat kontrolü getirdi. Ayrıca ABD’li biyoteknoloji şirketi Illumina’nın gen dizileme ekipmanlarını Çin’e ihraç etmesini yasakladı. Pekin, Trump’ın ilk gümrük vergileri saldırısına yanıt olarak Illumina’yı geçen ay “güvenilmez kuruluşlar” listesine eklemişti.
Planlanan tüm gümrük vergileri ABD’nin gümrük vergisi oranını birkaç hafta içinde %20’nin üzerine çıkaracak ve bu oran Birinci Dünya Savaşı öncesinden bu yana görülen en yüksek oran olacak. Joseph Politano’nun da belirttiği gibi, ABD’nin 1,3 trilyon dolarlık ithalatını ya da ABD’ye getirilen tüm malların yaklaşık %42’sini kapsayan bu eylemlerin maliyeti muazzam ya da yaklaşık bir asır önceki meşhur Smoot-Hawley Yasası’ndan bu yana tek başına en büyük tarife artışı.
Gümrük vergileri ABD’de benzin, gübre, çelik, alüminyum, ahşap, plastik ve dahası gibi temel hammaddelerin fiyatlarını artıracak. Özellikle Meksika’dan gelen taze meyve ve sebzeler olmak üzere, bakkaliye ürünlerini bulmak zorlaşacak. Karmaşık entegre Kuzey Amerika tedarik zincirlerine –araçlar, bilgisayarlar, kimyasallar, uçaklar ve daha fazlası– dayanan imalat sektörleri, bu bağlantıların zorla koparılması halinde durma noktasına gelebilir. Üretimin özellikle Çin ve Meksika’da yoğunlaştığı telefonlar, dizüstü bilgisayarlar ve beyaz eşyalar için maliyetler artabilir. İhracatçılar artan hammadde maliyetleri, para biriminin değer kazanması ve yaklaşan misilleme gümrük vergileri nedeniyle zarar görecek ve bunların hepsi ABD iktisadi faaliyetlerini azaltacaktır.
Bu tarifelerin toplam maliyeti, ABD’li tüketicilerin ve işletmelerin ithal mal alımları için daha fazla ödeme yapmalarıyla 160 milyar doları bulacak ve daha fazlası da gelecek. Trump’ın salı günü aldığı önlemler, önerdiği önlemlerin yalnızca %40’ını oluşturuyor. Bir sonraki parti uygulamaya konulursa, ithalat maliyetini 600 milyar doların üzerine ya da GSYİH’nin %1,6’sına çıkaracak.
İthal mallara gümrük vergisi koymanın iktisadi argümanlarından biri yerli şirketleri yabancı rekabetten korumak. İthalatın vergilendirilmesiyle yurtiçi fiyatlar nispeten ucuzlar ve vatandaşlar harcamalarını yabancı mallardan yerli mallara kaydırarak yerli sanayiyi genişletir. Fakat bu argümanın çok az ampirik dayanağı vardır. New York Fed yakın zamanda artan gümrük vergilerinin yerli firmalar üzerindeki etkisini analiz etti. Çalışmada şu sonuca varıldı: “Küresel tedarik zincirlerinin karmaşık olması ve yabancı ülkelerin misilleme yapması nedeniyle gümrük tarifelerinin uygulanmasından kazanç elde etmek zordur. Ticaret savaşının açıklandığı günlerde borsa getirilerini kullanarak elde ettiğimiz sonuçlar, firmaların beklenen nakit akışlarında ve reel sonuçlarda büyük kayıplar yaşadığını gösteriyor. Bu kayıplar geniş tabanlı olup, Çin’e maruz kalan firmalar en büyük kayıpları yaşadı.”
Dahası, Danimarkalı iktisatçı Jesper Rangvid’in de gösterdiği gibi, Trump sadece iki taraflı mal ticaretine bakıyor; hizmet ticaretini ve sermaye ile emekten elde edilen kazançları göz ardı ediyor. Öyle ki, ABD’nin en azından Avro bölgesine yaptığı hizmet ihracatından elde ettiği gelir ve bu bölgeye ihraç ettiği sermaye ve işgücü ücretlerinden elde ettiği getiri, mal ticaretindeki iki taraflı açığını telafi etmektedir. Avro bölgesinin ABD ile olan toplam ikili cari işlemler dengesi sıfıra yakındır.
Trump’ın gümrük vergisi yaylım ateşi ‘Amerika’yı yeniden büyük yapmak’ bir yana, ABD ekonomisini ve onunla birlikte diğer büyük ekonomileri resesyona sürükleme ihtimaline sahip. Kiel Enstitüsü, AB’nin ABD’ye ihracatının %15-17 oranında düşeceğini, bunun da AB ekonomisinde %0,4 oranında “önemli” bir daralmaya yol açacağını, ABD GSYİH’sinin ise %0,17 oranında küçüleceğini hesaplıyor. AB’nin misilleme gümrük vergileri uygulaması halinde, bu ekonomik zararı iki katına çıkaracak ve enflasyonu 1,5 puan artıracak. Almanya’nın ABD’ye mamul mal ihracatı neredeyse %20 oranında düşerek en kötü darbeyi alacak. Zaman içinde kaybedilen ihracatın tam büyüklüğü belirsiz olsa da (tedarik zincirlerinin yeniden kurulması zaman alacağından), bu vergilerin devam etmesi halinde ABD ile ticaret yapan büyük ekonomilerin GSYİH’lerinde önemli bir düşüş yaratması muhtemel.
ABD imalatı üzerindeki genel etki, ihracat kaybında GSYİH’nin yaklaşık %1’ini bulabilir.
Bu tahminlerden biri. Yale Üniversitesi iktisatçıları daha da ileri gidiyor. Planlanan %25’lik Kanada ve Meksika tarifeleri ile %10’luk Çin tarifelerinin yanı sıra halihazırda yürürlükte olan %10’luk Çin tarifelerinin etkisini modellediler. Bu tarifelerin, efektif ortalama tarife oranını 1943’ten bu yana en yüksek seviyeye çıkaracağını hesapladılar. Yurtiçi fiyatlar mevcut enflasyon oranına göre %1’in üzerinde artacak ki bu da 2024 yılında hane başına ortalama 1.600-2.000 dolar tüketici kaybına eşdeğerdir. ABD’nin reel GSYİH büyümesini bu yıl %0,6 puan düşürecek ve gelecekteki yıllık büyüme oranlarından %0,3-0,4 puan azaltarak yapay zeka infüzyonundan beklenen verimlilik kazanımlarını silecek.
ABD’deki Uluslararası Ticaret Odası [ICC] o kadar endişeli ki, Trump planlarından geri adım atmazsa dünya ekonomisinin 1930’lardaki Büyük Buhran’a benzer bir çöküşle karşı karşıya kalabileceğini düşünüyor. ICC Genel Sekreter Yardımcısı Andrew Wilson, “Derin endişemiz, bunun bizi 1930’ların ticaret savaşı bölgesine sokan aşağı doğru bir sarmalın başlangıcı olabileceği,” diyor. Dolayısıyla Trump’ın önlemleri “küçük bir rahatsızlığın” çok ötesine geçebilir .
Yeni gümrük tarifelerinin açıklanmasından önce bile ABD ekonomisinin bir miktar yavaşladığına dair önemli işaretler vardı. Artan ithalat tarifelerinin etkisi resesyon için bir kırılma noktası olabilir. Wall Street de böyle düşünüyordu. Trump gümrük vergisi önlemlerini açıkladığında, Trump’ın seçim zaferinden bu yana ABD borsasında elde edilen tüm kazançlar silindi.
Birkaç hafta içinde ABD ekonomisine ilişkin söylem, ABD ekonomisinin “istisnailiğinden” büyümede ani bir gerilemeye ilişkin endişeye dönüştü. Perakende satışlar, imalat, reel tüketici harcamaları, konut satışları ve tüketici güveni göstergelerinin hepsi son bir iki ay içinde düşüş gösterdi. 2025’in ilk çeyreği için reel GSYİH büyümesine ilişkin konsensüs tahminleri artık sadece yıllık %1,2.
Atlanta Fed’in yakından takip edilen mevcut GSYİH ŞİMDİ izleyicisi ise tam bir daralma öngörüyor.
ABD imalatı bir yıl ya da daha uzun bir süredir durgunluk içinde fakat imalat faaliyetlerine ilişkin son göstergelerde endişe verici olan bir diğer husus da maliyetlerdeki önemli artış. ISM Başkanı Timothy Fiore, “Şirketler yeni yönetimin tarife politikasının ilk operasyonel şokunu yaşarken talep azaldı, üretim dengelendi ve personel çıkarma devam etti. Tarifeler nedeniyle hızlanan fiyat artışı, yeni siparişlerin birikmesine, tedarikçi teslimatlarının durmasına ve imalat envanterinin etkilenmesine neden oldu,” diyor. Yeni siparişler Mart 2022’den bu yana en büyük düşüşü göstererek daralma bölgesine girdi ve üretim keskin bir şekilde yavaşladı. Buna ek olarak, fiyat baskıları Haziran 2022’den bu yana en yüksek seviyeye çıktı.
Fakat pandeminin sona ermesinden bu yana ABD ekonomisinin sözümona istisnailiği her zaman istatistiksel bir yanılsamaydı. Bir çalışma, birçok Amerikan hanesi için istihdam, ücretler ve enflasyonla ilgili gerçek hikayeyi ortaya koyuyor. İlk olarak, resmi rakamlara göre neredeyse rekor düzeyde düşük olan işsizlik oranı sadece %4,2. Fakat bu rakam, ara sıra iş yapan evsiz insanları da istihdam edilmiş olarak kabul ediyor. İşsizlere yarı zamanlı iş dışında bir iş bulamayanlar ya da yoksulluk ücreti (kabaca 25.000 dolar) alanlar da dahil edilirse, bu oran aslında %23,7. Başka bir deyişle, bugün Amerika’da neredeyse her dört çalışandan biri işlevsel olarak işsizdir. Resmi medyan ücret 61.900 dolar. Fakat işgücündeki herkesi takip ederseniz, yani yarı zamanlı çalışanları ve işsiz iş arayanları dahil ederseniz, medyan ücret aslında yılda 52.300 dolardan biraz fazla. “Medyan ücretle çalışan Amerikalı işçiler, geçerli istatistiklerin gösterdiğinden %16 daha az kazanıyor.” 2023 yılında resmi enflasyon oranı %4,1 idi. Fakat gerçek yaşam maliyeti bunun iki katından daha fazla arttı: tam %9,4. Bu da 2023 yılında satın alma gücünün medyan olarak %4,3 düştüğü anlamına geliyor.
Avrupalı liderlerin Trump’ın gümrük vergisi hamlelerine ve Rusya’ya karşı savaşında Ukrayna’yı desteklemekten açıkça geri çekilmesine cevabı, daha fazla savaş hazırlığı gibi görünüyor. Uluslararası Stratejik Araştırmalar Enstitüsüne göre, küresel savunma harcamaları geçen yıl 2,2 milyar dolara ulaşarak rekor kırarken, Avrupa’da ise 388 milyar dolara yükselerek ‘soğuk savaş’tan bu yana görülmemiş seviyelere ulaştı. Financial Times’ın liberal Keynesyen iktisat gurusu Martin Wolf, “Savunma harcamalarının önemli ölçüde artması gerekecek,” diyor. “Bu harcamanın 1970’lerde ve 1980’lerde Birleşik Krallık GSYİH’sinin %5’i ya da daha fazlası olduğunu unutmayın. Uzun vadede bu seviyelerde olması gerekmeyebilir: modern Rusya Sovyetler Birliği değil. Yine de, özellikle ABD’nin çekilmesi durumunda, inşa sırasında bu kadar yüksek olması gerekebilir.”
Bunun bedeli nasıl ödenecek? “Eğer savunma harcamaları kalıcı olarak artırılacaksa, hükümet yeterli harcama kesintisi bulamazsa, ki bu da şüpheli, vergilerin arttırılması gerekir.” Fakat endişelenmeyin, tanklara, askerlere ve füzelere yapılan harcamalar aslında bir ekonomi için faydalıdır, diyor Wolf. “Birleşik Krallık gerçekçi bir şekilde savunma yatırımlarının ekonomik getirilerini de bekleyebilir. Tarihsel olarak savaşlar inovasyonun anası olmuştur.” Wolf daha sonra İsrail ve Ukrayna’nın savaştan elde ettiği kazanımlara ilişkin harika örneklerden bahsediyor: “İsrail’in “startup ekonomisi’ ordusunda başladı. Ukraynalılar şimdi dron savaşında devrim yarattılar.” Savaşın getirdiği yeniliklerin insani maliyetinden bahsetmiyor Wolf: ”Ancak asıl önemli olan nokta, savunmaya önemli ölçüde daha fazla harcama yapma ihtiyacının, her ikisi de doğru olsa da, sadece bir gereklilikten ve sadece bir maliyetten daha fazlası olarak görülmesi gerektiği. Eğer doğru şekilde yapılırsa, bu aynı zamanda iktisadi bir fırsattır.” Yani savaş iktisadi durgunluktan çıkış yolu.
Almanya’nın müstakbel Şansölyesi Friedrich Merz de (son seçimleri kazandıktan sonra) aynı hikayeyi benimsedi. Hükümetin hesaplarını ‘dengelemek’ için herhangi bir ekstra mali harcamaya karşı çıktığı seçim kampanyasından tam bir dönüş yaparak, şimdi Avrupa’nın en büyük ekonomisini canlandırmak ve yeniden silahlandırmak için Almanya’nın ordusuna ve altyapısına yüz milyarlarca dolarlık ekstra fon enjekte etme planını destekliyor. Yeni bir düzenleme ile GSYİH’nin %1’inin üzerindeki savunma harcamaları, hükümetin borçlanmasını sınırlayan “borç freninden” muaf tutularak Almanya’nın silahlı kuvvetlerini finanse etmek ve Ukrayna’ya askeri yardım sağlamak için sınırsız miktarda borçlanmasına izin verilecek. Ayrıca, altyapı için on yıl boyunca sürecek 500 milyar avroluk bir fon oluşturmak üzere bir anayasa değişikliği yapmayı planlıyor. Birdenbire silahlanma ve askeri girişimler için bol miktarda nakit ve borçlanma imkanı ortaya çıktı.
İngiltere’nin planı, dünyanın yoksul ülkelerine yönelik yardım programını keserek ‘savunma’ harcamalarını iki katına çıkarmak. Trump ayrıca ABD’nin dış yardımlarını da dondurdu. Küresel borç 2024 yılında 7 trilyon dolar artışla 318 trilyon dolara ulaştı. Küresel borcun küresel GSYİH’ye oranı son dört yılda ilk kez yükseldi; yani borç nominal GSYİH’den daha hızlı artarak GSYİH’nin %328’ine ulaştı. Uluslararası Finans Enstitüsü (IIF), borç yükleri artmaya devam eden yoksul ülkelerin büyük bir baskı altında olduğu uyarısında bulundu. Bu ekonomilerdeki toplam borç 2024 yılında 4,5 trilyon dolar artarak, gelişmekte olan piyasaların toplam borcunu tüm zamanların en yüksek seviyesi olan GSYİH’nin %245’ine çıkardı. Bu yoksul ekonomilerin birçoğu bu yıl 8,2 trilyon dolarlık rekor bir borcu çevirmek zorunda ve bunun yaklaşık %10’u yabancı para cinsinden; bu da finansmanın kesilmesi halinde hızla tehlikeli bir hal alabilecek bir durum. Yani önümüzde daha fazla savaş ve daha fazla yoksulluk var.

AB ve Güney Kore dijital ticaret anlaşması imzaladı

Ukrayna ordusu, Kursk’ta ikmal yollarını kaybetti

ABD Tarım Bakanlığı okullar ve gıda bankaları için 1 milyar dolarlık yerel gıda alımını iptal etti

Belgorod’da 36 yerleşim yeri, Ukrayna’nın İHA saldırısı nedeniyle elektriksiz kaldı

Ukrayna İHA’ları Moskova’yı hedef aldı
Çok Okunanlar
-
GÖRÜŞ2 hafta önce
Azerbaycan’da ‘Rus ajanları’ tartışması: Eski bakanlar neden suçlanıyor?
-
GÖRÜŞ2 hafta önce
Nasrallah’ın ardından
-
GÖRÜŞ2 hafta önce
Transatlantik ilişkiler en karanlık anını yaşıyor
-
AMERİKA1 hafta önce
Palantir CEO’su Karp’tan Silikon Vadisi’ne: Silah başına!
-
GÖRÜŞ1 hafta önce
Gazze’de tatil hayali mi, kriz tarifi mi?
-
DÜNYA BASINI1 hafta önce
Trump’ın Silikon Vadisi’ndeki adamı Thiel’in antidemokratik distopyası
-
GÖRÜŞ1 hafta önce
Hint toplumunda Hindu-Müslüman ayrışması – 4
-
DÜNYA BASINI1 hafta önce
Doğu Almanya’da neofaşizmin yükselişine Batı Almanya’nın katkısı