İsrail ve Suriye yetkilileri, Azerbaycan’da yapılan gizli görüşmelerde normalleşme ve sınır anlaşması dahil olmak üzere İbrahim Anlaşmalarına katılım olasılığını ele aldı. Görüşmelere Türkiye de dahil oldu.

İsrail’in, HTŞ liderliğindeki yeni Suriye yönetimiyle gizli görüşmeler yürüttüğü ortaya çıktı. Times of Israel’in Kanal 12 televizyonundan aktardığına göre, son günlerde gerçekleştirilen temaslarda, Suriye’nin İbrahim Anlaşmalarına katılımı ve İsrail ile diplomatik ilişkileri normalleştirme ihtimali konuşuldu. Görüşmelerin Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) aracılığıyla yürütüldüğü bildirilirken, Haaretz gazetesi sürece Katar’ın da dahil olduğunu ve görüşmelerin aylardır sürdüğünü yazdı.

Suriye’nin geçici Cumhurbaşkanı Ahmed Şara geçen hafta, güvenlikle ilgili görüşmelerin arabulucular aracılığıyla sürdüğünü doğruladı, ancak olası diplomatik ilişkiler hakkında yorum yapmadı.

Kanal 12, Azerbaycan’da yakın zamanda bir toplantı düzenlendiğini, bu kapsamda İsrail Ordusu Harekât Dairesi Başkanı Tümgeneral Oded Basyuk’un yeni Suriye yönetiminden temsilcilerle görüştüğünü bildirdi. Habere göre görüşmede Türk yetkililer de hazır bulundu.

Geçen hafta ABD Başkanı Donald Trump, Suriye’nin yeni lideri Ahmed Şara’yı İbrahim Anlaşmalarına katılmaya davet etmişti. Trump, Riyad’da Şara ile yaptığı görüşmede de o çağrısını tekrarladı. Görüşmenin ardından, “Kendisine anlaşmaya katılmasını önerdim, o da evet dedi” açıklamasında bulundu. Ancak Trump, “Hâlâ yapılması gereken çok şey var” diyerek sürecin başında olduklarını belirtti.

Trump-Şara görüşmesi: Beş şart masaya kondu

İsrail ve Suriye normalleşmesi göz ardı edilmedi

Kanal 12’nin aktardığına göre İsrail, Trump’ın Suriye’ye yönelik yaptırımları kaldırmasını temkinli bir iyimserlikle karşıladı. Çünkü bu durumun kuzey sınırının şekillendirilmesi ile iki ülke arasındaki gelecekteki ilişkiler üzerinde etkili olabileceği ihtimalini göz ardı etmiyor.

Bu durum İsrail’in önceki tutumundan farklı. Habere göre İsrail, daha önce “terörist” olarak tanımladığı ve El Kaide bağlantılı gruplarla geçmişi bulunan Şara yönetimiyle etkileşim fikrine mesafeliydi. Ancak şimdi, Suriye’nin İran’ın etkisinden çıkabileceği ve hatta ABD’nin etkisi altına girebileceği görüşü ağırlık kazanıyor. Bu gelişmelerin, İsrail-Türkiye ilişkilerinde de olumlu bir etki yaratabileceği değerlendirmesi yapılıyor.

Reuters’ın şubat ayında geçtiği habere göre İsrail, Suriye’nin merkezi olmayan bir yapıda kalmasını ve dış dünyadan izole edilmesini savunuyor. Bu bağlamda İsrail, özellikle kuzeyde yaşayan Dürzi topluluğunu koruma vaadiyle ABD nezdinde diplomatik baskısını sürdürüyor.

İsrail’in Suriye’deki askeri operasyonları da Esad yönetiminin devrilmesinden sonra da devam ediyor. İsrail, ülke genelinde eski yönetime ait askeri hedefleri bombalamaya devam ederken, Golan Tepeleri’nin Suriye tarafına ve Şam’ın güneyindeki bazı noktalara kara birliklerini de konuşlandırmış durumda.

ABD Başkanı Trump’ın Katar ziyareti sırasında havacılık ve savunma alanlarında toplamda 243,5 milyar doları aşan anlaşmalar yapıldı.

ABD Başkanı Donald Trump Körfez turunun ikinci durağı olan Doha’da, Katar Emiri Şeyh Temim bin Hamed Al Sani tarafından Hamad Uluslararası Havalimanı’nda karşılandı. Ardından Emirlik Divanı’nda geleneksel bir törenle ağırlandı.

ABD Başkanı’na Dışişleri Bakanı Marco Rubio, Hazine Bakanı Scott Bessent, Savunma Bakanı Pete Hegseth, Ticaret Bakanı Howard Lutnick, Ulusal Güvenlik Danışmanı vekili ve Beyaz Saray yetkilileri eşlik etti.

Akşam düzenlenen devlet yemeğinde Trump ve eşi, Şeyh Temim ve eşi Şeyha Cavahir tarafından karşılandı. Doha’daki Lusail Sarayı’ndaki yemeğe, Trump’a yakın isimlerden Elon Musk da katıldı.

Verimli ve kapsamlı görüşme

Trump ile Katar Emiri arasında planlanandan uzun süren özel görüşme, iki saatten fazla sürdü. Şeyh Temim görüşmeyi “verimli ve kapsamlı” olarak nitelendirdi.

Trump ise “Oldukça ilginç bir iki saat geçirdik” diyerek, Rusya-Ukrayna savaşı, İran, ticaret ve bölgesel gelişmeleri ele aldıklarını söyledi.

Trump: Biz olmasak şimdi Almanca konuşuyordunuz, belki biraz da Japonca

Trump’ın Doha ziyareti ile ilgili, Beyaz Saray’dan yapılan açıklamada, Trump’ın Katar’da en az 1,2 trilyon dolar değerinde ekonomik işbirliği sağlamak için bir anlaşma imzaladığı kaydedildi.

Açıklamada, Boeing uçakları ve GE Aerospace motorlarının Qatar Airways’e satışı da dahil ABD ile Katar arasında toplamda 243,5 milyar doları aşan ekonomik anlaşmalar yapıldığı belirtildi.

96 milyar dolarlık uçak siparişi

Katar’la imzalanan anlaşmaların bazılarına yer verilen açıklamada, Boeing ve GE Aerospace’ın, Qatar Airways’ten 96 milyar dolarlık sipariş aldığı, bu anlaşmanın GE Aerospace motorlarıyla çalışan 210 adet ABD yapımı Boeing 787 Dreamliner ve 777X uçağının satın alımını kapsadığı aktarıldı.

Bunun Boeing’in şimdiye kadarki en büyük geniş gövdeli uçak siparişi ve 787 siparişi olduğu belirtilen açıklamada, bu anlaşmanın üretim ve teslimat sürecinde ABD’de yıllık 154 bin olmak üzere toplamda 1 milyondan fazla istihdam sağlayacağının altı çizildi.

İki ülke ayrıca MQ-9B insansız hava aracı alımını da içeren bir savunma işbirliği mektubu ve çeşitli askeri mutabakatlar imzaladı. Beyaz Saray, imzalanan anlaşmaların potansiyel ekonomik değerinin 1,2 trilyon doları bulabileceğini söyledi.

Katar Emiri, anlaşmalarla ilgili olarak, “Bu belgelerin imzalanmasının ardından, Katar ve ABD arasında ilişkilerimizi bir üst seviyeye taşıyoruz. Sayın Başkan, bu tarihi ziyaretiniz için teşekkür ederim” dedi.

“Trilyonlarca dolar yatırım topladık”

Katar temaslarının tamamlanmasıyla turun son durağı Birleşik Arap Emirlikleri’ne uçan Trump, Air Force One’da basına yaptığı açıklamada “Ülkemiz için trilyonlarca dolar yatırım topladık. Suudi Arabistan ve Katar’da çok iyi dostlarımız var ” dedi.

Trump, Katar’dan aldığı lüks jet hediyesini savundu

Trump, Katar Hava Yolları ile Amerikan uçak imalat şirketi Boeing arasında imzalanan anlaşmayla ilgili “Sanırım havacılık tarihindeki en büyük sipariş bu” ifadesini kullandı.

Ziyaretin odağı: Trilyon dolarlık ortaklık

Trump’ın Körfez turu salı günü Riyad’da başlamıştı. Veliaht Prens Muhammed bin Selman tarafından törenle karşılanan ABD lideri, ekonomik işbirliğini derinleştirme, diplomatik bağları güçlendirme ve savunma alanında ortaklığı büyütme hedefiyle bölgeyi ziyaret ediyor.

Ziyaret, Suudi Arabistan, Katar ve BAE’de yapılan anlaşmaların toplam büyüklüğü nedeniyle “trilyon dolarlık tur” olarak nitelendiriliyor.

Trump, bu gezide yalnızca milyarlarca dolarlık yatırım ve savunma anlaşmaları değil, aynı zamanda stratejik kazanımlar da hedefliyor. Riyad’da yaptığı açıklamayla Suriye’ye yönelik tüm ABD yaptırımlarının kaldırılacağını duyurması bu yaklaşımın önemli örneği olarak öne çıkıyor.

Witkoff rehine aileleriyle bir araya geldi

Öte yandan El-Cezire’nin haberine göre, ABD’nin Orta Doğu özel temsilcisi Steve Witkoff ve rehine işleri özel temsilcisi Adam Boehler, görüşme sırasında Emirlik Divanı’nda İsrailli rehinelerin aileleriyle de bir araya geldi.

Geçen günlerde Hamas, Gazze’de tuttuğu ABD-İsrail vatandaşı Edan Alexander’ı serbest bırakmıştı. Bu gelişme sonrası diğer rehinelerin yakınları, ABD vatandaşı olmayanların dezavantajlı duruma düşmesinden endişe duyduklarını dile getirdi.

ABD-Suudi Arabistan mega anlaşmasındaki soru işaretleri

Trump yönetimi, Umman’da yapılan dördüncü tur görüşmelerde İran’a yazılı bir nükleer anlaşma teklifi iletti. Tahran, bu öneriyi incelemek üzere üst düzeyde istişareye başladı.

Axios’un bir Amerikalı yetkili ve konuyla doğrudan bağlantılı iki kaynağa dayandırdığı habere göre, Trump yönetimi 11 Mayıs’ta Umman’da gerçekleşen görüşmelerde İran’a ilk kez yazılı bir nükleer anlaşma teklifi sundu.

Nisan başından bu yana yürütülen müzakerelerde, Beyaz Saray’ın sunduğu ilk resmi belge olma özelliği taşıyan bu teklif, ABD’nin Orta Doğu Özel Temsilcisi Steve Witkoff tarafından İran Dışişleri Bakanı Abbas Irakçi’ye teslim edildi. Irakçi’nin belgeyi Tahran’a götürerek dini lider Ayetullah Ali Hamaney, Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan ve diğer yetkililerle değerlendireceği belirtildi.

İran önerilerini ilk turda vermek istedi

Öte yandan habere göre ilk tur görüşmelerde Irakçi, Witkoff’a İran’ın önerilerini içeren yazılı bir belge sunmuş ancak Witkoff bunu erken bularak önce güven inşa etmek istediğini belirtmişti. Nisan sonunda yapılan üçüncü turda Irakçi güncellenmiş bir belgeyi tekrar iletti. Bu kez Witkoff belgeyi kabul etti ve ABD’li uzmanlarca incelendi. ABD tarafı daha sonra İran’a bazı sorular ve açıklama talepleri gönderdi. İran da bunlara yanıt verdi ve karşılıklı olarak yeni sorular sundu.

Bu süreçte Witkoff ve ekibi, Trump yönetiminin İran’ın sivil nükleer programı için öngördüğü sınırlar ile denetim ve doğrulama koşullarını içeren kapsamlı bir teklif hazırladı.

Zenginleştirme sınırı ve denetim ana başlıklar arasında

İki ülke arasındaki müzakerelerde kritik konu başlıklarından biri, İran’ın ne ölçüde uranyum zenginleştirmeye devam edeceği. Habere göre Witkoff’un ekibinin hazırladığı teklifin bu konuda yazılı pozisyon sunması dikkat çekici bir adım olarak değerlendiriliyor.

İran: Yaptırımların kaldırılması halinde anlaşma imzalanabilir

İran’ın dini lideri Ali Hamaney’in danışmanı Ali Şemhani NBC News’e yaptığı açıklamada, İran’ın yalnızca sivil kullanım için düşük düzeyde uranyum zenginleştirmeye izin veren, yüksek oranda zenginleştirilmiş uranyum stoklarını elden çıkarma ve uluslararası denetime açılma koşullarını içeren bir anlaşmayı imzalamaya hazır olduğunu söyledi. Karşılık olarak ise tüm yaptırımların kaldırılmasını talep etti.

İstanbul’da diplomatik kritik temas

Müzakerelerin bir sonraki adımında, İran ile E3 ülkeleri (Fransa, Almanya, Birleşik Krallık) arasında 2 ay sonra ilk kez doğrudan bir toplantı gerçekleşecek. Cuma günü (yarın) İstanbul’da yapılması planlanan görüşme, yeni sürecin seyrini belirleyecek.

Avrupalı diplomatlara göre, ağustos ayına kadar bir anlaşma sağlanamazsa, E3 ülkeleri 2015 nükleer anlaşması kapsamındaki “snapback” mekanizmasını devreye sokacak. Bu adımla birlikte, askıya alınan uluslararası yaptırımlar otomatik olarak yeniden yürürlüğe girecek.