Filipinler Devlet Başkanı Ferdinand Marcos Jr. bölgede gerilim sürerken, cuma günü ülkesinin Güney Çin Denizi’ndeki hak iddialarını ve egemenliğini güçlendirmeyi amaçlayan iki yasa imzaladı.

Deniz Bölgeleri Yasası, Manila’nın 12 deniz mili karasularının ve 200 deniz milini kapsayan münhasır ekonomik bölgesinin kapsamını tanımlayarak deniz haklarını ilan etmeyi amaçlarken, Takımada Deniz Şeritleri Yasası da ülke topraklarının sınırlarını belirlemek amacıyla deniz şeritlerini ve hava yollarını işaretliyor.

Marcos imza töreninde yaptığı konuşmada “Bu yasalarla iç hukukumuzu uluslararası hukukla, özellikle de BM Deniz Hukuku Sözleşmesi (BMDHS) ile uyumlu hale getiriyor, yönetişim kapasitemizi geliştiriyor ve ekonomik kalkınma ve ulusal güvenlik için denizcilik politikalarımızı güçlendiriyoruz” dedi.

Marcos, Deniz Bölgeleri Yasası’nın “deniz yetki alanlarımızın kapsamını açıkça tanımladığını ve Anayasamız ve BMDHS uyarınca bunların sınırlarını tam olarak belirlediğini” söyledi. “Bu, deniz yetki alanımızın kapsamını belirlemek ve tüm Filipinlilerin denizlerimizin zenginliklerinden haklı olarak yararlanabilmeleri için bir takımada devleti olarak hak ve görevlerimizin iyi tanımlanmasını sağlamak için gereklidir” dedi.

Marcos’a göre diğer yasa ise, Filipinler’in ulusal güvenliğini “tehlikeye atmadan” yabancı gemi ve uçakların güvenli geçişine “izin verecek” bir deniz yolları ve hava yolları sistemi kuracak.

Filipinler’deki Amador Araştırma Hizmetleri’nin CEO’su Julio Amador, deniz bölgeleri yasasını Marcos hükümetinin deniz alanıyla ilgili “en önemli politikası” olarak nitelendirdi. Nikkei Asia’ya verdiği demeçte Amador, “Batı Filipin Denizi’nde bu, Filipinler’in bu alan üzerinde egemen eylemlerde bulunma hakkını ileri sürdüğü ve temelde hakem mahkemesi kararını uyguladığı anlamına geliyor” dedi.

Deniz Bölgeleri Yasası yayınlandıktan sonra 15 gün içinde yürürlüğe girecek. Ancak, Takımada Deniz Şeritleri Yasası yürürlüğe girmeden önce Uluslararası Denizcilik Örgütü’nün onayına tabi.

Pekin’den tepki gecikmedi

Pekin gelişmelere tepki olarak Filipinler Büyükelçisini çağırarak bu yasaların imzalanmasını kınadı. Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Mao Ning de cuma günü gazetecilere yaptığı açıklamada, “Bu, Çin’in Güney Çin Denizi’ndeki toprak egemenliğinin ve denizcilik çıkarlarının ciddi bir ihlalidir. Çin gerekli tedbirleri alma hakkına sahiptir” dedi.

Çin’in Global Times gazetesi de “Sözde Filipin Deniz Bölgeleri Yasası, Çin’in Huangyan Dao’sunu, Nansha Adalarının çoğunu ve ilgili suları yasadışı bir şekilde Filipinler’in deniz bölgesine dahil etmekte ve Güney Çin Denizi Tahkiminin yasadışı kararını iç mevzuat biçiminde sağlamlaştırmayı amaçlamaktadır” diye yazdı.

Çin Çağdaş Uluslararası İlişkiler Enstitüsü Denizcilik Stratejisi Çalışmaları Enstitüsü Müdür Yardımcısı Yang Xiao Global Times’a verdiği demeçte Çin’in Filipinler’in artan provokatif tedbirlerine kayıtsız kalmayacağını ve Güney Çin Denizi’nde barış ve istikrarı korumak için kesinlikle hedefe yönelik karşı tedbirler alacağını söyledi.

Bu durumun Filipin hükümetinin iç mevzuat yoluyla “yetkilerini genişletme” stratejisini ortaya koyduğunu belirten Yang’a göre “bu tür yasalar uluslararası hukukun verdiği yetkiyi aştığından, Çin de dâhil olmak üzere diğer ülkelerin yasal haklarını hukuka aykırı bir şekilde kısıtlamakta ve bu ülkeler üzerinde bağlayıcı olmamaktadır.”

Wuhan Üniversitesi Çin Sınır ve Okyanus Çalışmaları Enstitüsü’nde hukuk profesörü olan Lei Xiaolu ise Global Times’a yaptığı açıklamada bu yasaların bazı hükümlerinin Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi ve diğer uluslararası yasal çerçevelerle tutarsız olduğunu savundu.

Nikkei Asia’ya konuşan kaynaklara göre Taiwan Semiconductor Manufacturing Co. (TSMC) çok sayıda Çinli müşterisine yapay zeka ve yüksek performanslı bilgi işlem çiplerinin üretimini askıya alacağını söyledi.

Kaynaklar, etkilenen Çinli çip tasarım müşterilerinin, 7 nanometre veya daha iyi çip üretim teknolojilerini kullanarak yüksek performanslı bilgi işlem, grafik işlem birimleri (GPU) ve yapay zeka bilgi işlemle ilgili uygulamalar üzerinde çalışanlar olduğunu, ancak bu teknolojiyle mobil, iletişim ve bağlantı ile ilgili çipler üretenler olmadığını söyledi. TSMC’nin gelirleri üzerindeki genel etkinin asgari düzeyde olacağı belirtiliyor.

Nikkei Asia’nın edindiği bilgiye göre TSMC, Çinli müşterilerinin Huawei Technologies’e yönelik ABD ihracat kontrollerini aşmaya yönelik şüpheli girişimlerini keşfetmesinin ardından 7 nm veya daha iyi teknolojiler kullanan müşterilerine yönelik bir inceleme başlattı. TSMC, söz konusu müşteriler hakkında ABD Ticaret Bakanlığı’nı proaktif olarak bilgilendirdiğini söyledi.

Kaynaklardan biri, TSMC’nin Washington’un ihracat kontrol kurallarını ihlal etme riskinden kaçınmak için bu adımları attığını ve kararın Donald Trump’ı Beyaz Saray’a geri getiren bu haftaki ABD başkanlık seçimleriyle ilgisi olmadığını söyledi.

Bir başka kaynak ise TSMC’nin çip tasarımları daha yüksek bilgi işlem kapasitesine sahip olan bazı Çinli müşterilerine, çip tasarımlarının TSMC’de üretilebileceğini önce ABD Ticaret Bakanlığı Endüstri Güvenliği Bürosu’na teyit ettirmeleri gerektiğini söylediğini aktardı.

Kaynak, “Bu hamle, ABD ihracat kontrollerini atlatmaya yönelik olası girişimler üzerindeki incelemeyi sıkılaştırmak içindir,” dedi. “Şu anda inceleme sorumluluğu esas olarak TSMC’nin kendisine düşüyor, ancak ileride Çinli müşterilerin de daha fazla sorumluluk üstlenmesi gerekecek” diye ekledi.

Yorum istenmesi üzerine şirket şunları söyledi: “TSMC piyasa söylentileri hakkında yorum yapmaz. TSMC yasalara saygılı bir şirkettir ve yürürlükteki ihracat kontrolleri de dahil olmak üzere tüm geçerli kural ve düzenlemelere uymaya kararlıyız.”

Çin medyasında ilk olarak Jiwei, TSMC’nin önümüzdeki hafta 7 nm veya daha iyi teknoloji kullanılarak üretilen ürünlerin Çinli yapay zeka çipi müşterilerine sevkiyatını durduracağını bildirdi.

Yıllık rapora göre Çin pazarı TSMC’nin geçen yılki 2,16 trilyon Yeni Tayvan doları (67,3 milyar $) tutarındaki toplam gelirinin yaklaşık %12’sini oluştururken, ABD %65’lik gelir katkısıyla Tayvanlı çip üreticisinin en büyük pazarı konumunda. Son çeyrekte ABD’li müşteriler TSMC’nin gelirinin %71’ini oluştururken, Çin’in katkısı %11 oldu.

Washington, Çin ordusuyla bağlantısı olduğu iddiasıyla Huawei’ye karşı ihracat kontrolleri uyguladı – şirket bunu reddediyor – ve Çin’in yarı iletken hırslarını daha geniş çapta engellemek için teknoloji ihracatına kapsamlı kısıtlamalar getirdi.

ABD ayrıca Asya’daki önemli çip ekonomileri olan Tayvan, Japonya ve Güney Kore’deki ihracat kontrol uygulamalarını da artırarak Taipei’ye ilk kez bölgeyi denetlemek üzere bir ihracat kontrol görevlisi yerleştirdi. Ayrıca BIS (Sanayi ve Güvenlik Bürosu) yetkililerini, şirketlerin karmaşık ihracat kontrol kurallarına nasıl uyabileceklerini açıklamak üzere zaman zaman Tayvan’a gönderdi.

Japonya Başbakan Shigeru Ishiba ve ABD Başkanı seçilen Donald Trump, Cumhuriyetçilerin Demokrat rakibi Kamala Harris’e karşı kazandığı çarpıcı zaferin ardından perşembe günü ilk telefon görüşmelerini gerçekleştirirken Japon lider ocak ayında resmen göreve başlamadan önce Trump ile ilişki kurmaya çalışıyor.

Yaklaşık beş dakika süren görüşmede Ishiba gazetecilere yeni lideri zaferinden dolayı kutladığını söyledi ve iki müttefik lider “Japonya-ABD ittifakını daha da yüksek bir seviyeye çıkarmak” için yakında bir araya gelmeyi kabul etti.

“Bu onunla yaptığım ilk birebir görüşmeydi ama dostane bir havada geçti. Açık ve samimi bir şekilde konuşabileceğimiz izlenimini edindim” diyen Ishiba, görüşmenin her iki tarafın da ‘birlikte iyi işler yapmayı’ dört gözle beklediklerini söylemesiyle sona erdiğini sözlerine ekledi.

Ishiba, 10-16 Kasım tarihleri arasında Peru’da düzenlenecek olan Asya-Pasifik Ekonomik İşbirliği forumuna ve 18-19 Kasım tarihlerinde Rio de Janeiro’da düzenlenecek olan 20’ler Grubu zirvesine katılmak üzere önümüzdeki hafta Güney Amerika’ya gitmeyi planlıyor ve burada üst düzey ABD’li ve Çinli yetkililerle bir araya gelebilir.

Ayrıca Trump’la görüşmek üzere ABD’ye olası bir ziyareti de koordine ediyor.

Ishiba, ABD askerlerinin Japonya’daki varlığını düzenleyen ikili Kuvvetler Statüsü Anlaşması’nın (SOFA) gözden geçirilmesi ve bir “Asya NATO’su” oluşturulması da dahil olmak üzere gündeme getirdiği bazı tartışmalı güvenlik önerilerini tartışıp tartışmadıklarından bahsetmedi.

Ancak gazetecilere konuşan başbakan, ittifakı yönetmenin ve geliştirmenin mali kaygılar ve operasyonel sorunlar içerdiğini vurguladı. Ishiba ayrıca Trump ile ekipman ve lojistik gibi konuları görüşmeye istekli olduğunu ifade etti.

Parlamentodaki en büyük muhalefet gücü olan Japonya Anayasal Demokrat Partisi’nin (CDP) lideri olan eski Başbakan Yoshihiko Noda da aynı gün Tokyo’da düzenlediği basın toplantısında Japonya liderinin Trump ile kişisel bir ilişki kurmaya öncelik vermesi gerektiğini söyledi.

Parlamento pazartesi günü özel bir oturum düzenleyecek ve iktidar bloğunun geçen ayki genel seçimlerde aldığı kötü sonuçların ardından Ishiba’nın yeniden başbakan seçilmesi bekleniyor.

Noda, Trump’ın Amerikan izolasyonizmi konusunda endişeleri artıran sloganı ‘Önce Amerika’ vurgusunu hatırlatarak “uluslararası taahhütlerden geri adım atılmasına yol açma olasılığının yüksek olmasından endişe duyuyorum” dedi.

CDP lideri, Trump’ın 2016’da seçilmesinin ardından ABD liderlerinin Asya’ya odaklanmasının azaldığını, Trump’ın önemli bölgesel zirveleri kaçırdığını ve halefi Başkan Joe Biden’ın da sadece birkaç foruma katıldığını belirtti.

Noda, “Özellikle Asya’daki gergin güvenlik ortamı göz önüne alındığında, Japonya’nın Trump’ın bu bölgeye bağlı kalmasını sağlamak için daha güçlü bir liderlik yapması gerektiğine inanıyorum” dedi.

Trump’ın Japonya’nın savunma maliyetleri ve üs yüklerinden daha fazla pay almasını talep edebileceğine dair endişelerin ortasında Noda, Tokyo’nun bu konudaki tutumunu net bir şekilde açıklaması ve SOFA revizyonları gibi önerilerde kendini daha iyi savunması gerektiğini söyledi.