Macaristan Başbakanı Viktor Orban’ın üst düzey bir yardımcısı, Donald Trump’ın Rusya ile iletişim hattını açmak ve nihayetinde Ukrayna’da bir ateşkes sağlamak için Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’i araması gerektiğini söyledi.

Başbakanın siyasi direktörü Balazs Orban perşembe günü Bloomberg’e verdiği mülakatta, iletişimin açılmasının Trump-Putin görüşmesini içerip içermeyeceği sorulduğunda, “Mümkün olan en kısa sürede tüm iletişim kanalları yeniden kurulmalı,” dedi.

Orban, perşembe günü Budapeşte’de düzenlenen ve Volodimir Zelenskiy’in de katıldığı Avrupalı liderler zirvesinin oturum aralarında konuştu.

Ukrayna lideri toplantıya ülkesinin daha fazla silaha ihtiyacı olduğunu söyledi; Kremlin’e taviz vermekten bahsetmedi ve bunu “Ukrayna için kabul edilemez ve Avrupa için intihar” olarak nitelendirdi.

Balazs Orban’ın verdiği bilgiye göre Orban ve Trump, Trump’ın seçim zaferinin ardından çarşamba günü geç saatlerde telefonla konuştular ve bu vesileyle Macar lider “şampanya ile kadeh kaldırdı.”

Başbakan daha sonra sosyal medyada Trump ile “büyük planları” olduğunu paylaştı, fakat ayrıntı vermedi.

Siyasi direktör, bu planlar arasında Ukrayna konusunda Avrupa’nın şu anda üçüncü yılına giren Ukrayna savaşında Kiev’e ekonomik ve askeri yardım sağlama yaklaşımından farklı bir yaklaşımın da yer aldığını söyledi.

Orban, ABD ve Avrupa Birliği’nin Ukrayna’yı ayakta tutmak için sağlamayı kabul ettiği 50 milyar dolarlık kredi paketini gözden geçirme fikrini gündeme getirdi.

Balazs Orban, Trump’ın göreve gelmesinin ardından bu yardımların ABD’de yeniden değerlendirilebileceğini öngördü ve “Farklı bir zihniyet Amerikan tarafında farklı bir varlık yönetimi gerektiriyor,” diye ekledi.

Trump daha önce savaşı 24 saat içinde sona erdirebileceğini söylemişti fakat Orban’ın danışmanı bunun muhtemelen zorlu bir süreç olacağını söyledi.

Danışman Orban, “Barış süreci diplomatik açıdan çok karmaşık bir mesele ve öncelikle iletişim kanallarının yeniden kurulması, ardından da kısa vadeli bir ateşkesin konuşulması gerekiyor. Ne kadar erken başlarsak herkes için o kadar iyi olur,” diye konuştu.

Wall Street Journal’da (WSJ) yer alan habere göre başkan seçilen Donald Trump, İran’a yönelik yaptırımları ciddi ölçüde artırmayı ve petrol satışlarına ambargo uygulamayı planlıyor. WSJ’ye göre bu yaptırım ve ambargo adımları Trump’ın, İran’ın nükleer programını engellemek ve vekil güçlerine yardımını kesmek için izleyeceği agresif stratejinin bir parçası.

Trump, ilk döneminde İran’a karşı olumsuz bir politika izleyerek İran’ın nükleer silah çalışmalarını sınırlamayı amaçlayan ve Kapsamlı Ortak Eylem Planı (KOEP) olarak bilinen anlaşmayı sona erdirdi. Ayrıca, aynı gerekçelerle İran’a yönelik “maksimum baskı” stratejisini devreye soktu.

Ancak Trump yönetiminin eski yetkililerine göre Trump birinci dönemi sona erdikten sonra İran ajanlarının kendisine ve eski üst düzey ulusal güvenlik yardımcılarına suikast düzenlemeye çalıştığı istihbaratından sonra ikinci döneminde İran’a yaklaşımını daha da sertleştirecek. Gazeteye göre İran’ın, Kasım Süleymani suikastının intikamını almak istediğine inanılıyor.

Trump’ın ilk döneminde Ortadoğu’dan sorumlu üst düzey bir Pentagon yetkilisi olan Mick Mulroy, “İnsanlar bu tür şeyleri kişisel olarak algılama eğiliminde. (Trump) Eğer herhangi bir ülkeye karşı şahin olacaksa, büyük düşmanlar belirlediyse, bu İran’dır” dedi.

“İran’ın zayıflığından yararlanmak istiyor”

Trump’ın planları hakkında bilgi sahibi olan ve üst düzey danışmanlarıyla temas halinde olan kaynaklar WSJ’ye, yeni ekibin İran’ın petrol gelirlerini kesmek için hızla harekete geçeceğini, buna İran petrolünü işleyen yabancı liman ve tüccarların peşine düşmenin de dahil olduğunu söyledi. Bu, Trump’ın ilk döneminde benimsediği ve karma sonuçlar doğuran stratejiyi yeniden canlandırmak anlamına geliyor.

Eski bir Beyaz Saray yetkilisi, “Bence yaptırımların tekrar başladığını hem diplomatik hem de finansal olarak İran’ı izole etmeye çalıştıklarını çok daha fazla göreceksiniz. Bence İran’ın şu anda kesinlikle zayıf bir konumda olduğu ve bu zayıflıktan faydalanmak için bir fırsat olduğu algısı var” ifadelerini kullandı.

Trump’ın planı hakkında bilgi sahibi olan yetkililer, İran üzerindeki baskıyı tam olarak nasıl artıracağı konusunda ayrıntı vermediler.

Gazete İsrail ile İran arasındaki son doğrudan saldırılara dikkat çekerek İran, İsrail saldırısına misilleme yapacağını açıkladığını ancak Trump’ın seçim zaferinin Tahran’ın hesaplarını ya da zamanlamasını değiştirip değiştirmeyeceğinin belirsiz olduğuna dikkat çekti.

Daha önce başarılı olamadı

Trump’ın ilk döneminde Dışişleri Bakanlığı’nda İran politikasını denetleyen ve şu anda bakanlığın geçiş sürecinden sorumlu olan Brian Hook, perşembe günü yaptığı açıklamada Trump’ın İran’ın yöneticilerini devirmeye çalışmakla “ilgilenmediğini” söyledi. Ancak Hook, CNN’e verdiği bir demeçte Trump’ın “İran’ı diplomatik olarak izole etme ve ekonomik olarak zayıflatma sözü verdiğini, böylece Hamas, Hizbullah, Yemen’deki Husiler ve Irak ile Suriye’deki diğer vekillerinin şiddetini finanse edemeyeceklerini” iddia etti.

Hook’un Trump’ın ikinci döneminde üst düzey bir ulusal güvenlik görevi alması bekleniyor. İlk döneminde İran’ı sıkıştırmak için maksimum baskı kampanyasını desteklemişti. Maksimum baskı kampanyasını savunanlar bunun Tahran’ın milis güçlerine sağladığı fonları azalttığını ileri sürüyor. Ancak İran’ın vekilleri aracılığıyla yürüttüğü faaliyetleri ya da nükleer çalışmalarını durdurmayı başaramadı.

İran’ın petrol ihracatı, Tahran’ın gözaltında tuttuğu Amerikalıların serbest bırakılması için yürütülen sessiz müzakereler sırasında geçen yıl yükseldi. Bu durum, Cumhuriyetçilerin yönetimi mevcut petrol yaptırımlarını tam olarak uygulamamakla suçlamasına yol açtı, ancak Beyaz Saray bu iddiayı reddetti.

Trump 2019’da İran’ın ham petrol ihracatına yeniden tam ambargo uygulamış ve sevkiyatlar 2020’nin başlarında günde 250.000 varile düşmüştü. Ancak Biden göreve geldikten sonra bu yılın Eylül ayında son altı yılın en yüksek seviyesine ulaştı.

Trump, Beyaz Saray’a geri döndüğünde, Biden’ın İran ve Venezuela gibi ülkelerin petrolüne ambargo uygulama konusunda karşı karşıya kaldığı aynı ikilemle karşılaşabilir: Petrol fiyatlarının artarak enflasyonu tetikleme riski.

“Çin ve Irak yaptırımlardan etkilenebilir”

Eski bir ABD enerji yetkilisi olan Robert McNally, Trump yönetiminin İran petrolü alan Çin limanlarına Amerikan yaptırımları uygulayabileceğini ve İran destekli milisleri finanse eden Iraklı yetkililere yönelik yaptırımlar getirebileceğini söyledi. McNally, petrol ambargosunun agresif bir şekilde uygulanması beklentisinin bile, çoğunluğu Çin tarafından alınan günlük en az 500.000 varil petrol alımını kesmeye yeteceğini ileri sürdü. Şu anda Washington merkezli danışmanlık şirketi Rapidan Energy Group’un başında olan McNally, “Bu maksimum baskı 2.0 olacak” dedi.

Kanadalı broker RBC Capital Markets’ın baş stratejisti Helima Croft, Trump’ın üst düzey danışmanlarının İran’ın nükleer ve enerji tesislerine yönelik bir İsrail saldırısına güçlü destek verdiklerini söyledi. Trump’ın ekibiyle temasta olan bir başka kişi de yeni başkanın İsrail’in böyle bir hamlesine karşı çıkmaya daha az meyilli olabileceğini belirtti. Biden, 26 Ekim’deki İran saldırısından önce İsrail’den nükleer tesisleri veya enerji altyapısını hedef almayacağına dair güvence istedi ve aldı; ABD, bu hedeflerin vurulmasının petrol fiyatlarını yükselteceğinden ve bölgesel bir gerilime yol açabileceğinden endişe ediyordu.

İran’dan farklı değerlendirmeler

İran Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan, ABD seçimlerinin sonucunun ülkesi için önemli olmadığını söyledi. Ancak WSJ’ye göre İranlı yetkililer, ülkenin daha fazla ekonomik baskıya direnip direnemeyeceği konusunda bölünmüş durumda. İranlı bir petrol yetkilisi “Durum İran’ın petrol endüstrisi için felakete dönüşebilir” dedi. Yetkili, Çin’in halihazırda ülkenin ham petrolünü indirimli olarak satın aldığını, İran’ın ise yıllardır yetersiz yatırım nedeniyle iç tüketimde sıkıntı çektiğini söyledi.

İranlı bir diplomat ise Tahran’ın Şanghay İşbirliği Örgütü ve diğer ittifaklar aracılığıyla ticari ortaklıklarını derinleştirerek ABD’nin ambargolarını dengeleyeceği görüşünde. Diplomat ayrıca Tahran’ın bu baskıya nükleer programını hızlandırarak ya da Orta Doğu’daki petrol tesislerini tehdit ederek karşılık verebileceğine dikkat çekti.

Karşılıklı düşmanlığa rağmen, Trump için çalışan bazı kişiler, ikinci döneminde ABD ile İran arasında nihai bir diplomatik anlaşmanın olasılık dışı olmadığını söylüyor. Mulroy, Trump’ın anlaşmalar yapmayı sevdiğini, ancak yalnızca “kendi anlaşması” olması durumunda bunu yapacağını belirtti.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Kasım ayında Kazakistan’a gerçekleştireceği ziyareti öncesinde, Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov Astana’da Kazak yetkililerle kapsamlı bir görüşme gerçekleştirdi. Ziyarette stratejik işbirliği ve ekonomik ilişkiler ele alınırken, Kazakistan’ın BRICS ortak ülke olma teklifine sıcak bakıldığı belirtildi.

Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, 27 Kasım’da Kazakistan’ın başkenti Astana’ya resmi bir ziyaret gerçekleştirecek.

Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Astana’da yaptığı açıklamada Putin’in Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev ile görüşmesinin yanı sıra Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü (KGAÖ) zirvesine katılacağını belirtti.

Putin ve Tokayev, en son temmuz ayı başında Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) zirvesi sırasında bir araya gelmiş, Kazakistan lideri Rusya Devlet Başkanı’nı ülkesini tekrar ziyaret etmeye davet etmişti.

Lavrov ve Kazakistan Dışişleri Bakanı Murat Nurtleu, basın mensuplarına yaptıkları açıklamalarda Putin’in yaklaşan ziyaretini konuştuklarını doğruladı.

Bakanlar, Avrasya Ekonomi Birliği (AEB), Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT), KGAÖ, ticaret ve ekonomi, enerji tedariki ve bilimsel-eğitimsel işbirliği gibi stratejik ortaklığın temel unsurlarını ele aldıklarını ifade etti.

Görüşmede ayrıca, Özbekistan’a doğalgaz tedariki ve Kazakistan’ın kuzeydoğu bölgelerinin gazlaştırılması gibi projeler de gündeme geldi.

Lavrov, Moskova’nın Astana’ya BRICS ortak ülke statüsü önerisini de teyit etti. Bu format, BRICS zirvesinde tam üyeliğe alternatif olarak sunulmuştu.

Kazakistan, BRICS’e katılmayı şimdilik reddetti

Lavrov, Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev ile Akorda Sarayı’nda bir araya geldi.

Görüşme sonrası yaptığı açıklamada, Rusya ve Kazakistan liderleri arasında yapılacak toplantı için çeşitli alanları kapsayan anlaşmaların hazır olduğunu belirtti. Söz konusu anlaşmalar; ekonomi, bilim, eğitim ve insani konular gibi geniş bir yelpazeye yayılıyor.

Lavrov, iki ülke ilişkilerinde önemli gündem maddelerinden birinin “ABD’nin yasa dışı yaptırımlarına karşı mali ve ticari bağları güçlendirme” konusu olduğunu vurguladı.

Bakan, ayrıca Kazakistan’ın, eylül ayı sonunda Çin ve Brezilya tarafından oluşturulan ve Birleşmiş Milletler marjında Ukrayna’da barışa yönelik faaliyetleri yürüten “Barışın Dostları” grubuna katılmasını memnuniyetle karşıladıklarını ifade etti.

Tokayev, daha önce Almanya ve Fransa ile Ukrayna’daki çatışma ve ekonomi konularında görüşmeler gerçekleştirmişti.

Almanya Şansölyesi Olaf Scholz, eylül ayında Kazakistan’ı ziyaret ederek Kazak liderle bir araya gelmişti. Tokayev, bu görüşmede, “Rusya’nın savaş alanında mağlup edilmesinin mümkün olmadığını” ifade ederek, 2022 Mart ayında İstanbul’da gündeme gelen barış fırsatının kaybedildiğine dikkat çekmiş ve tüm barış girişimlerinin dikkatle değerlendirilmesi gerektiğini vurgulamıştı.

Lavrov’un ziyareti öncesi Tokayev, Fransa’nın nükleer santral kurma önerisinin yanı sıra Ukrayna’daki çatışmanın da ele alındığı görüşmeler yaparak Paris ziyaretini sonlandırmıştı.

Vedomosti gazetesine demeç veren Rusya Bilimler Akademisi Dünya Ekonomisi ve Uluslararası İlişkiler Enstitüsü (IMEMO RAS) Orta Asya Bölüm Başkanı Stanislav Priçin’e göre, şu an için Rusya ile Batı arasında arabuluculuk yapmak çok anlamlı değil, zira “bugün herhangi bir müzakere ve durumun çözüme kavuşturulması için çok az ihtimal var.”

Nükleer santral inşası konusunda ise, Kazakistan liderliği mümkün olduğunca tarafsız kalmaya çalışıyor:

“Hem Kazakistan’da hem de Batı’da Rusya’nın nükleer santral inşasına karşı ciddi bir muhalefet olduğundan nihai kararın ne olacağını kestirmek zor. Astana’nın önünde fayda, güvenilirlik ve siyasi riskler arasında en uygun seçimi yapmak gibi zor bir görev bulunuyor. Mali açıdan, Rusya’nın sağladığı devlet kredisi ve yurt dışında nükleer santral inşa etme konusundaki tecrübesi, Kazakistan için oldukça elverişli koşullar sunuyor.”

Kazakistan: Rusya yaptırımlarını onaylamasak da bunlara uymamız bizim yararımıza